Murodboy Ochilov: “Etik kiyib zahkash bo'ylariga boraman”

Yil yakunlanayotganda har birimiz beixtiyor ortimizga bir qayrilib qaraymiz. Unda bajarilgan ishlar bilan bir qatorda, niyat qilib yurakka tugilgan, biroq qila olmagan ishlarimizni ham ko'zdan kechiramiz. Biroq bu bizning ortga chekinishimiz uchun asos bo'la olmaydi. Chunki yurakda harorat bo'lsa, bas! Xorazm viloyati Gurlan tumani hokimi Murodjon Ochilov bilan suhbatlashar ekanmiz ana shu tuyg'ularni boshdan kechirdik. Davlatimiz rahbari katta ishonch bilan qarayotgan yosh rahbarning suhbatini olar ekanmiz, uning qalbidagi shijoatga, matonatga, mehnat zavqiga havasimiz keldi.

— Assalomu alaykum, keling suhbatimizni yaqindagina oxiriga yetgan paxta terimi haqidagi fikrlaringiz bilan boshlasak. Bu yil yig'im-terim ishlari va unga munosabat qanday bo'ldi?

— Tumanimizda 2020 yilda 11259 gektar maydonga paxta ekilib, davlatga paxta sotish rejasi 34900 tonna qilib belgilangan edi. Biz 39381 tonna paxta topshirib, rejani 112,8 foizga bajardik. Bu yil paxtani kim terdi, xalq terdi. Chunki moddiy rag'bat ko'ngildagidek bo'lgandan keyin xalqni dalaga majburan olib chiqish uchun asos qolgani yo'q. Terimchilarga 41 milliard so'm pul tarqatildi. Oldinlari xalqni, maktab bolalarini dalaga olib chiqib ham paxta rejasini bajara olmaganmiz. Bu yil esa byudjet tashkilotlari o'zlari “Biz ham paxta terimiga hissa qo'shaylik” degan tashabbus bilan chiqdilar.

Paxtani terish, qayta ishlash, ip qilib yigirish, bo'yash, mato qilish bor.   Bularning hammasi Xudo xohlasa, Gurlanning o'zida amalga oshiriladi. Yaqinda tikuv fabrikasini ishga tushirsak, zanjir tizimi ish boshlaydi. Bu esa ertaga gurlanliklarni ish bilan band etadi, dasturxonini to'kin, rizqini butun qiladi degan umiddamiz.

2020 yilgi hosil, yig'im-terimning g'allachilik, pillachilik, sholichilik borasida ham juda yuqori marralarga erishganligimizni mamnuniyat bilan e'tirof etaman. Chunonchi, buning zamirida intizomli mehnat tarzi, o'z ishiga mas'uliyat, jonfidolik kabi xislatlar yotibdi.

— Biz mana Gurlan tumaniga kela kelgunimizcha, yo'lning ikki chetida bog'lar paydo bo'lganini ko'rib, quvondik rosti. Oldinlari bu yerlar yoppasiga paxta dalalaridan iborat edi…

— Endi bu odamni xursand qiladigan mavzu. Chunki keyingi yillarda intensiv bog'lar masalasiga alohida e'tibor qaratilmoqda. Shu yil tumanimizda 200 gektar intensiv bog'lar tashkil qilindi. Shuningdek, 50 gektar maydonda tokzorlar paydo bo'ldi. Bu xalqimiz dasturxoniga sarxil mevalarni taqdim etish barobarida 110 nafar aholini ishli bo'lishiga hissa qo'shdi. Bu bog'lar 3 yilda hosilga kiradi, 4,0 ming tonna meva va 1,5 ming tonna uzum hosilini beradi. Buning natijasida esa 600 ming AQSh dollarlik mahsulotlar Rossiya, Qozog'iston davlatlariga eksport qilish imkoniyati yaratiladi.

Shuningdek,   Xorazm, xususan, Gurlan   qovunlarining dong'i hamma yoqqa ketgan. Gazetangizning bir necha sonlarida Xorazmning “Gurvak” navli qovuni haqida bir necha maqolalar e'lon qilindi.   Madaniy o'simliklarning qadimiylaridan biri bo'lmish qovun insonga to'rt ming yildan beri ma'lum. Bizda qovunning 400 dan ortiq navlari yetishtirilishi haqida ma'lumotlar bor.

Xorazm qovunining tilimi tilni yorishi to'g'risida Mirzo Bobur ham lutf qilgan. Qovun o'ta xushxo'r sog'liq keltiruvchi va to'ydiruvchi shifobaxsh ne'matlardan biridir. Xorazm vohasi qadim-qadimdan o'ziga xos tabiati, shirin-shakar mevalari, ayniqsa, tilimi tilni yorar qovunlari bilan dunyoga mashhurdir. Bu haqda qadimiy qo'lyozmalarda, Venger olimi va sayyohi Vamberi asarlarida va boshqa manbalarda ta'rif hamda tavsiflarni xohlagancha o'qishingiz mumkin.

Bugun Prezidentimiz bekorga tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida e'tibor qaratayotgani yo'q. Chunki tadbirkorlikni yo'lga qo'ysak, pul ham, ish o'rinlari ham, to'kis hayot tarzi ham – hammasi yo'lga qo'yiladi. Men bu yerga hokim bo'lib kelishdan oldin bu yerda paxtadan boshqa hech narsa bo'lmaydi, deb o'ylagandim. Endi qarasam, bu yerda intensiv bog'lar tashkil etildi, baliqchilik rivojlanmoqda. Yaqinda ming boshli chorva kompleksimiz, 100 minglab parrandalar boqiladigan parrandachilik komplekslarimiz   ishga tushadi.

— Gurlan sholichilikning asl maskanlaridan biri hisoblanadi. Odatda gurlanliklarni sholi orqasidan juda o'ziga to'q hayot kechirishadi, deb aytishadi. Bu borada nima ishlar qilindi va qilinmoqda?

— Vazirlar Mahkamasi qarori bilan Xorazm ilmiy-tajriba stansiyasi negizida Sholichilik ilmiy-tadqiqot instituti Xorazm filiali tashkil etildi. Filialning asosiy vazifalari etib hududning tuproq-iqlim sharoitlariga mos, yuqori hosilli, kasalliklarga chidamli, guruchining yuqori sifat ko'rsatkichlari bo'yicha ajralib turuvchi sholi navlari va duragaylarini yaratish bo'yicha tadqiqotlarni kengaytirish, yangi va istiqbolli sholi navlarining birlamchi urug'chiligini tashkil etish, urug'chilikning ilmiy asoslarini ishlab chiqish belgilangan edi. Shuningdek, sholi yetishtirishda zamonaviy resurs tejamkor va suv tejovchi texnologiyalarni yaratish va ishlab chiqarishga joriy etish, chet el ilg'or tajribalarini qo'llagan holda hosildorlikni oshirish hamda yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish, sholi ekinidagi kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashda atrof-muhitning ekologik muvozanatiga ta'sir etmaydigan usullarni ishlab chiqish, sholi va dukkakli don ekinlarini yetishtirishni rivojlantirish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish, yuqori malakali ilmiy kadrlarni tayyorlash, ilmiy xodimlarning kasbiy darajasini doimiy oshirish va takomillashtirish kabi vazifalar belgilangan edi.

Filialga bizning Gurlan tumani, Sholikor qishlog'i, “Chinobod” muqobil mashina traktor parki hududidagi 1800 kv.m. bo'sh turgan yer maydoni bino va inshootlar qurish uchun hamda Gurlan tumanidagi 82 gektar sug'oriladigan yer maydonlari doimiy foydalanish huquqi asosida ilmiy-tadqiqot ishlari uchun ajratildi.

Endi aynan tumanimizdagi sholichilik istiqbollari haqida gapiradigan bo'lsam, 8361,3 tonna sholi topshirish belgilangan edi, biz uni 8377,6 tonnaga yetkazib, rejani 100,2 foiz qilib bajardik.

Sholidan juda ko'p somon chiqadi. Yaqinda katta bir zavod ishga tushadi. DSP, Laminat, MDF larni ishlab chiqarishga ixtisoslashadi bu zavodimiz. Shu bilan birga dori ishlab chiqarish korxonalari, tibbiy qo'lqoplar ishlab chiqarishni boshladik.

Yaqinda Gurlanning o'zida yog' zavodi paydo bo'ladi. Bularning hammasidan xalqimizning to'q va farovon yashashi ko'zlangan.

— Gurlanda daryoga qulay, hosildor va shuning barobarida daryodan, sug'orish tizimlaridan olis yer maydonlari bor. Fermerlarga yer taqsimlanishida qanday adolat tamoyillariga amal qilinyapti?

— Ekinlarni joylashtirish degan masala bor. Boya yuqorida siz aytgan korrupsiya holatlari ro'y bersa ham mana shu holatlarda yuz berishi mumkin. Men hokim bo'lganimdan buyon, ayniqsa, ekinlarni joylashtirish tizimi ish boshlagach, hali hozirgacha birorta odam norozi bo'lib qabulimga kirgani yo'q.

Bog'dorchilik,   sholichilik, paxtachilik – hammasida yerlar teng taqsimlandi. Nima uchun “Eshmat sariq ekan deb ko'p yer beriladiyu, Toshmat qora ekan deb kam yer berishimiz kerak?!”   Paxta rejamizni bu yil 112 foizga bajardik. G'allachilik, pillachilik bo'yicha ham rejalarimizni oshirib bajardik. Ya'nikim, gurlanliklar har jabhada o'zlarining bemisl darajada mehnatkash, fidoiy, epchil va ishbilarmon   ekanliklarini namoyish etdilar.

— “Issiqxonalar shaharchasi” barpo etish haqidagi rejalaringiz to'g'risida eshitib qoldik…

— Jahon standartlari talabiga javob beradigan issiqxonalar qurdirdik. Biz bularni 100 gektargacha yetkazishni mo'ljallaganmiz. Bitta tumanda shundan ortig'ini qilib bo'lmasa kerak, deb o'ylayman. Biz issiqxonalarda yetishtiriladigan mahsulotlarning hammasini bir joyda qilamiz. “Issiqxonalar shaharchasi” qilmoqchimiz. Bu esa o'z-o'zidan eksport hajmini kengaytiradi. Ikki yarim ming tonnalik muzlatgichimiz bor. Yana ikki ming tonnaligini qurish niyatidamiz. O'zimizni o'zimiz qishdan chiqarish, mahsulotlarni saqlash bo'yicha ham muammolar bo'lmaydi. Zaxiramizda bir yarim ming tonna kartoshka turibdi. Bu yerda guruchdan muammo yo'qligini yaxshi bilasiz. Aksincha, Toshkent viloyatining guruch zahirasiga ham biz yordam beramiz.

— Xalqimiz “Ming machit, ming machitdan yuz kechik, yuz kechikdan bir ichik”, deydi. Hali bugungacha eski sobiq sho'ro davrida qurilgan yo'llardan foydalanib kelar edik. Yo'l qurish, uni ta'mirlash ishlari qanday bo'lyapti?

— To'g'ri aytasiz. Bu xalq hayotida eng muhim jabhalardan biri. Gurlan tumanida jami 1083 km yo'llar bo'lib, shundan 80 kilometri davlat ahamiyatidagi, 120 km. qismi mahalliy ahamiyatga ega va qolgan 883 km. qismi ichki yo'llarni tashkil qiladi. Bugun biz kuchimiz yetganicha hamma sohani kompleks qamrab olishga harakat qilmoqdamiz. 84 kilometrlik umumfoydalanuvchi yo'llarda 4,6 millirad so'mlik ta'mirlash ishlari olib borildi.

Yo'l — qismat, yo'l – taqdir, deyishadi. Hozir Gurlan tumaniga kelishda ko'rgan bo'lsangiz, yo'llarimiz tobora obod va muhtasham bo'lib borayotganligining guvohi bo'lgandirsiz.

— Bu yil butun dunyo uchun, xususan, mamlakatimiz uchun juda sinovli keldi. Chetga ketadigan ishchi kuchlarining ko'pchiligi ketolmay qoldi. Qolaversa, kunbay maosh oladigan ishchilarning ko'pchiligi qat'iy karantin choralari sabab uyda o'tirib qolishiga to'g'ri keldi. Mana shunday pallalarda Gurlan tuman hokimiyati ijtimoiy himoyaga muhtoj oilalarni qay darajada qo'llab-quvvatlay oldi?

— Hozir yoshlar daftarini shakllantirib bo'ldik, endi ayollar daftarini shakllantiramiz. Ayollarning nima dardi, nima gapi bo'lsa, hammasini to'liq qog'ozga tushirdik. Aynan shu masala bo'yicha ko'chama-ko'cha, sektorma-sektor yurishimizga to'g'ri keldi. To'g'ri aytdingiz, bu yil har yilgidan ko'ra sinovli keldi. Bu esa davlatning, mahalliy va quyi hokimiyatlarning zimmasiga yanayam ko'proq mas'uliyat yukladi.

Kam ta'minlanganlar bo'yicha temir daftarimizda 696 ta xonadon bo'lib, ularda 2893 nafar fuqaro istiqomat qiladi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 30 iyuldagi Farmoniga muvofiq 636,5 million so'm mablag'ning fuqarolarga berilishi ta'minlandi. Ularning holidan xabar olinadi. Oziq-ovqati, dori-darmoni yordam tariqasida berilmoqda. Prezidentimiz bu oilalarga uch marta yordam puli ajratdi. Tadbirkorlar “Saxovat va ko'mak” jamg'armamizga 3 milliarddan ziyod pul tashlashdi. “O'z xalqimizni o'zimiz qo'llab-quvvatlaymiz” degan ma'noda tadbirkorlar qo'llab turibdi. Mana hozir 100 kilogrammdan 300 ta xonadonga ko'mirni ham tekin tarqatayapmiz.

Bundan tashqari, ishlash qobiliyatiga ega bo'lmagan 69 ta xonadonga mahalliy byudjet mablag'lari hisobidan 40,1 million so'mlik, xususan, 22 ta xonadonga bir boshdan qo'y, 45 xonadonga 25 boshdan jami 550 bosh parranda, 25 ta xonadonga 10 boshdan jami 250 bosh kurka berildi. Chorvachilikka ixtisoslashgan fermer xo'jaliklari tomonidan 50 ta kambag'al xonadonlarga 50 bosh qoramollar yetkazildi.

Bu qo'llab-quvvatlash, tayanch, xolos. Bu yog'iga aholining o'zi o'zidagi bor ichki imkoniyatni ishga solib, o'z turmush tarzini yo'lga qo'yishi lozim. Aks holda bu ham odamlarda boqimandalik kayfiyatini paydo qilishi mumkin.

— Ishsizlik masalalari qanday yechim topmoqda?

Bizda aholining bandlik darajasi 88,7 foizni tashkil etadi. Ishsizlar soni 7,4 ming kishini, ishsizlik darajasi esa, 11,3 foiz hisobida aniqlangan. 2020 yilning o'tgan davri mobaynida tuman aholi bandligiga ko'maklashish markaziga murojaat qilgan 1479 nafar fuqarolar turli korxona va tashkilotlarga ishga joylashtirilganligining guvohi bo'lishingiz mumkin.

Yoshlarning startap g'oyalari va tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash maqsadida “Har bir oila tadbirkor”, “Yoshlar – kelajagimiz”, “Hunarmandchilikni qo'llab-quvvatlash” va boshqa dasturlar doirasida 186 nafar yoshlarga mablag' ajratilib, 271 ta ish o'rinlari yaratildi.

Biz tumanimizda o'sib kelayotgan yoshlarning bandligini ta'minlashga alohida e'tibor qaratamiz. Chunki ular kelajagimiz, ertangi kun yaratuvchilari. Garchi bular balandparvoz gaplarday eshitilsa-da, aslida shunday. Aynan o'tayotgan yil davomida 4024 nafar ishsiz yoshlardan 2380 nafari ish bilan ta'minlandi. “Har bir yoshga bir gektar” loyihasi doirasida 807 nafar yoshga yer maydonlari ajratildi. Bu orqali esa biz yoshlarni ota-bobolarimizdan qolib kelayotgan dehqonchilik an'analarini malakali davom ettirishlariga sharoit yaratib beryapmiz.

— Aytingchi, ma'naviyat, ma'rifat sohasida gurlanliklar hayotida qanday evrilishlar yuz bermoqda?

— Biz bu boradagi ishlarni, birinchi navbatda, bog'cha va maktablardan boshladik. Individual suhbatlar qilyapmiz: uning bilimi, saviyasi, darajasi, malaka oshirganligi, yangi O'zbekiston yoshlariga ta'lim va tarbiya berish borasidagi o'ziga xos jihatlarini ko'zdan kechirmoqdamiz.

Yaqinda Gurlan tuman markazida Axborot resurs markazini ochdik. Bu yerga 20 mingdan ziyod kitob jamlandi. Biz yoshlar bilan suhbatar qilish jarayonida shunga guvoh bo'ldikki, ular bizlarga “Bizga kitob bering” degan masalani qo'yadilar. Shunday ekan men bugungi yoshlarni qanday qilib kitob o'qimaydi, ma'naviy darajasi past deb ayta olaman. Men bugun shu tumanninng hokimi sifatida kitobga, gazetaga, jurnal o'qishga ishtiyoqi baland gurlanlik yoshlar bilan faxrlanaman. Mana bugun siz bilan suhbat qilishdan avval yoshlar bilan uchrashdim. Ular jahon adabiyoti namunalari yetishmasligini aytishdi. Buni o'sha paytning o'zidayoq hal qildik. Yoshlar o'qishni istashsa, bas! Biz hammasining chorasini topa olamiz. Hozir zamonaviy ko'rinishdagi, til o'rganish uchun qulay bo'lgan disk-kitoblarni ham imkon qadar yoshlarga yetkazib berishga harakat qilyapmiz.

“Yangi O'zbekiston — yangi dunyoqarash” degan shior ostida 50 ta mahallada ma'naviy-ma'rifiy tadbirlar o'tkazdik. Olimlar, shoirlar, san'atkorlar birgalashib, ushbu tadbirlarning birinchi etapini keng xalq o'rtasida o'tkazdik. Bularning har birida xalqimizning buyuk kelajak, go'zal hayotga intilishilarini ko'rish mumkin.

— Bugun xalq tilida “majburiy obuna” degan yopishqoq so'z paydo bo'ldi. “Xalqni majburiy obunadan xalos etish ” degan shishirilgan mehribonchilik bilan odamlarning ma'naviyat, ma'rifat sari yo'llarini to'sib qo'ymayapmizmi?

— Bu masala bugun Prezidentimiz tomonidan o'rtaga tashlanyapti. Rahbarimiz gazeta-jurnal o'qimagan rahbar bilan ishlasha olmasligini aytyaptilar. Biz axir o'zimizni tanish, o'zimizni bilish, o'tayotgan kunimizni anglash uchun ham gazeta o'qishimiz kerak-ku. Qachongacha “oldi-qochdi”, “Aldarko'sa” ijtimoiy tarmoqlarga inonamiz?! Biz bugun gazeta-jurnalga obuna bo'lmas ekanmiz, uni o'qimas ekanmiz, nafaqat o'z oilamiz taqdirini, balki butun millat taqdirini xavfga qo'yamiz. Men, birinchi navbatda, tumandagi iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy, ma'naviy axborotlardan boxabar bo'lib turishlari uchun “Gurlan hayoti” gazetasini, shuning barobarida bir qancha respublika nashrlarini o'qiyman. Atrofdagilarga ham shuni o'qishlarini tavsiya qilaman. Biz hali xalqning ma'naviyatini ko'tarish uchun ellikka ellik ishlashimiz kerak bo'ladi. Hozirgi sharoitda gazeta-jurnalni odamlarning qo'ligacha yetkazib berishimiz shart.

— Yosh bo'la turib, elga boshchilik qilish og'irlik qilmayaptimi? Chunki ularning orasida turli toifa odamlar bor. Ular bilan muloqot qilish, ko'ngliga yo'l topish mushkul bo'lsa kerak?

— Men yosh hokimlardan biriman. Qirq yoshda hokimlikka tayinlandim. Shunday ekan, tuman aholisining har qanday muammosini yuragimdagi yolqin bilan hal qilishga harakat qilaman. Agar siz o'z ishingizni yaxshi ko'rib yondoshsangiz hech bir ish og'irlik qilmaydi odamga. Axir biz 12 yoshida yurt boshqargan Boburmirzo, Chingizxon “Shunday o'g'lim bo'lsa edi” deya armon qilgan Jaloliddinlarning avlodlarimiz. Biz bu borada ajdodlarimizga munosib bo'lishimiz shart. Qolaversa, har qanday odam u olim bo'ladimi, u hokim bo'ladimi, o'zining atrofidagi odamlarni o'zidan bir pog'ona baland deb munosabatda bo'lmog'i kerak. O'ylaymanki, mana shu omil har qanday salbiy illatlarga qarshi emlanma vazifasini o'tay oladi.

Men respublikada turli vazifalarda ishlaganman. Biroq chekka-chekkalarda ahvol bu darajada ekanligini tasavvur ham qilmaganman. Etiklarni kiyib zahkashlarning bo'ylarigacha boraman. Hatto ba'zi odamlarning uylariga o'tadigan yo'l yo'qligining guvohi bo'ldim. Borib tadbirkorlar ko'magida uyini qurib beryapmiz, yashash sharoitini yaxshilashga harakat qilyapmiz, ko'chasini ta'mirlayapmiz. Imkon qadar hammasining holidan boxabar bo'lishga harakat qilyapmiz. Biroq holidan xabar olinmagan kimdir chiqib qoladi. Lekin bu bugun mahalliy rahbarlar ishlamayotganligini anglatmasligi kerak. Biz shu millatga dahldor nima yumush bo'lsa, ne ish bo'lsa qilishga tayyormiz, shaymiz! Xalqni rozi qilishimiz, qolaversa qilayotgan ishimizdan o'zimiz ham rozi bo'lishimiz shart!

Xalq o'rtasida “Amudaryo suvini ichganlar san'atkor bo'ladi” degan gap yuradi. Men shunga qiyosan aytmoqchimanki, Amu suvini ichganlar nafaqat san'atkor, yaxshi olim, yaxshi shoir, yaxshi mutaxassis, boringki eng yaxshi odam bo'lishadi. Ularning ichida Amu mavjlari hech vaqt to'xtamaydi.

— Rahmat. Kelgusidagi ishlaringizga zafarlar tilaymiz.

Go'zal MATYoQUBOVA suhbatlashdi.

Gurlan tumani haqida qisqacha ma'lumot: Gurlan tumani Xorazm viloyatining Shimolida joylashgan bo'lib, 1926 yil 29 sentyabrda tashkil etilgan, hududi 447,4 km.kv.ni tashkil qiladi. Tumanning sharqiy qismidan Amudaryo o'tadi. Janubiy tomoni Yangibozor, g'arbiy tomonlari Shovot, Turkmanistonning Tozabozar, qardosh Qoraqalpog'istonning Amudaryo tumanlari bilan chegaradosh. Viloyat markazi Urganch shahridan 36 km, Shovot temir yo'l stansiyasidan 15 km. masofada joylashgan. Aholisi 148,5 ming kishini tashkil etadi. Tumanda 9 ta fuqarolar yig'ini, 39 ta aholi punkti, 50 ta mahalla mavjud. Markazi — Gurlan shaharchasi.

Tabiati. Relyefi biroz past-baland tekislikdan iborat bo'lib, shimoliy-g'arbga qiyaroq. Iqlimi kontinental. Iyulning o'rtacha havo harorati 26—28°, yanvarniki —6°. Yillik o'rtacha yog'in 100 mm.   Tuman ekinzorlari Qilichboyarna, Qiyotqo'ng'irot, Daryoliq, Asyop, To'qsonarna, Nukusyop, Xizirliyop, Yangiyop, Olg'ayop, Savoyop kabi kanal va ariqlardan sug'oriladi. Tuman hududida kichikroq qumliklar ham bor. Yovvoyi o'simliklardan oqbosh, yantoq, sho'ra, pechak, qamish, yakan va boshqa o'simliklar o'sadi. Yovvoyi hayvonlardan chiyabo'ri, bo'rsiq, quyon, qobon, ondatra, parrandalardan tustovuq, o'rdaklar uchraydi.