Tasvirga olishning qoidasi bor, shuni ham bilmaysizmi, bloger?

Bugungi sud–huquq tizimidagi islohotlar endilikda sudlarning chinakam mustaqilligini, ochiq va shaffofligini ta'minlashiga shubha yo'q.

Keyingi paytlarda ijtimoiy tarmoqlarda sudlar faoliyati bilan bog'liq salbiy chiqishlar ko'paydi. To'g'ri, jamiyatda so'z erkinligi ta'minlanmoqda. Ammo bu degani bilib-bilmay sudga ta'sir o'tkazish, ommaga noto'g'ri axborot berish kerak degani emas-da!

O'tgan yilning 28 dekabr kuni “UzNews.uz” muxbiri, tadbirkorlik sub'yekti murojaatiga ko'ra, Oliy sudning iqtisodiy ishlari bo'yicha sudlov hay'ati tomonidan ko'rib chiqilayotgan ish bo'yicha sud majlisida ishtirok etgan.

Aytadiki, Ochiq sud majlislarida OAV vakillari ishtirok etishiga to'sqinlik qilinmasligi qonunlarimizda belgilab qo'yilgan. Ushbu tamoyil iqtisodiy, shuningdek, fuqarolik, jinoyat va ma'muriy sudlovlarni amalga oshirilishini tartibga soluvchi Kodekslarda ham o'z aksini topgan. Shu­ningdek, O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020 yil 21 fevraldagi “Sud muhokamasi oshkoraligini va sudlar faoliyatiga doir axborot olish huquqini ta'minlash to'g'risida”gi qarorida sud muhokamasi oshkoraligi protsess ishtirokchisi bo'lmagan shaxslarga, shu jumladan, ommaviy axborot vositalari vakillariga sud majlisida qatnashish imkoniyati berilishi bilan ta'minlanishi ko'rsatilgan”.

To'g'ri. Ammo ommaviy axborot vositalari xodimlari qanday holatlarda videotasvirga olish masalalari ham plenum qarorida aniq belgilab berilgan.

Sud binosi shunchaki kirdi-chiqdi joy emas, istagan odam “tap” etib bostirib kiraveradigan. Bu yerda nizolar ko'riladi, taraflar yuzma-yuz bo'ladi, inson taqdiri hal etiladi. Shuning uchun o'zini hurmat qilgan jurnalistmi,   blogermi sud majlisiga kelgach, avvalo, oddiy ro'yxatdan o'tishi kerak. Ish bilan biron idoraga borilganda ham kirishga ruxsat so'raladi-ku, shunday emas-mi? Sud jarayonini tasvirga olish masalasi esa alohida masala. Bunda taraflar roziligi so'raladi, albatta. Va raislik etuvchining ruxsati kerak bo'ladi. Bu oddiy qoidalarni ayrim blogerlar tan olgisi kelmaydi negadir. Demoqchimizki, bloger masalaning mohiyatini bilmay turib munosabat bildirishdan oldin, etika va madaniyatini o'rgansa yaxshi bo'lardi. Sudyaning sud majlisida kim ishtirok etayotganligiga aniqlik kiritishi, bu blogerning so'roqqa tutilishini anglatmaydi.

“Namanganliklar.uz” kanali blogeri esa jinoyat ishlari bo'yicha Pop tuman sudining ochiq sud majlisiga kiritilmagani, ochiqdan-ochiq tahdid va qarshiliklarga uchragani haqida bong uribdi. Bu yerda ham vahima qilishga asos yo'q. Chunki, ularning asosiy maqsadi keliboq jarayonni videotasvirga olish bo'lgan. Ammo yuqorida aytganimizdek, buning o'z tartib-qoidasi bor. Birinchi navbatda, sudda qatnashayotgan taraflarning, qolaversa, raislik qiluvchining roziligini olish lozim bo'ladi. Ayting-chi, hamma huquqbuzar, jinoyatchi, meros talashayotgan fuqaro yoki shartnoma talabini buzgan tadbirkor ham o'zini tasvirga tushirtirib, ommaga e'lon qilishni istaydimi? Bu o'ta nozik mavzu.

Ijtimoiy tarmoqlarda shov-shuvga sabab bo'lgan yana bir voqea bu “Effekt.uz” muxbiri E.Tojiboyevning tasvirchisi bilan jinoyat ishlari bo'yicha Termiz tuman sudiga borib janjal uyushtirgani bo'ldi.

“Biz ommaviy axborot vositadanmiz, biz sudni yoritishga haqlimiz”, deydi bloger. Uning sud raisiga bosim o'tkazgani tarqatilgan videoda ochiq oydin ko'rinib turibdi.

Birinchidan, bloger OAV vakili hisoblanmaydi, u shunchaki so'z erkinligidan foydalanishi mumkin bo'lgan har bir fuqaro bilan teppa teng bir fuqarodir. Ko'pgina blogerlar Bosh qomusimizda “sudlarda ishlar ochiq ko'riladi”,   deyilgan deb iddao qilishadi. Go'yo faqat o'zlariga tegishli moddani o'qigandek. Ammo ular go'yo 112-moddani unutadilar. Ya'ni, “Sudyalar mustaqildirlar, faqat qonunga bo'ysunadilar. Sudya­larning odil sudlovni amalga oshirish borasidagi faoliyatlariga biron-bir tarzda aralashishga yo'l qo'yilmaydi va bunday aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo'ladi” de­yilgan.

Qizig'i, sud jarayoni ketayapti. Bloger rais huzuriga kirib intervyu olmoqchi. Hali qaror qonuniy kuchga kirmagan. Jinoyat protsessual kodeksining 14-moddasida aniq yozib qo'yilgan: “Sudning ish yurituvida bo'lgan ishlar bo'yicha qabul qilingan sud hujjatlari qonuniy kuchga kirgunga qadar sudya ular yuzasidan ommaviy axborot vositlarida chiqishga haqli emas.” Sudya buni juda yaxshi biladi. Shuning uchun kasb qoidalariga amal qilib, intervyu berishga shoshilmaydi.

Blogerning: “Biz bu sud jarayonini tasvirga olishimiz kerak”, deyishi qanchalik to'g'ri ekanligini o'zingiz tushunib olavering.

Afsuski, aksariyat blogerlar ushbu qoidalarni sinchiklab o'qimagan. Agar o'qigan bo'lishganida, ularning janjal uyushtirishiga hojat qolmasdi. Qani bu yerda odob etikasi, muomala madaniyati. Afsuski, ayrim blogerlar sohani yoritar ekan, masalaning ichiga chuqurroq kirib borishmaydi.

Yuqoridagi uch holat bo'yicha Oliy sud va Sudyalar oliy kengashi tomonidan munosabat bildirildi. Ayni paytda “Effekt.uz” muxbirining xatti-harakati yuzasidan hujjatlar rasmiylashtirilib, o'rganib chiqish uchun prokuratura idoralariga yuborilgan.

Aytish joizki, bugungi kunda sud-huquq sohasidagi islohotlar bois, OAV bilan hamkorlikni kuchaytirish maqsadida Oliy sudda Jamoatchilik va OAV bilan hamkorlik boshqarmasi tashkil etildi. Viloyatlarda boshqarmaning xodimlari ish olib bormoqda. Ular jurnalistlar va blogerlarning har qanday savoliga javob berishga tayyor. Murojaat qilinsa, kifoya.

Yuqoridagilardan kelib chiqib, bitta xulosa qilish mumkin: jurnalistlar, OAVlari professional kasb egalaridir. Ular qonun-qoida ta­lablarini yaxshi biladilar. Kasb etikasiga ega insonlar. Ammo… bugungi kunda, asosan, ijtimoiy tarmoqlarda turli shov-shuv ko'tarayotganlarning aksariyati har xil saytu tarmoq muxbirlarimiz deb o'zlarini bilayotganlarning asl mutaxassisliklari kim, qonunlarni bilishlari, qisqacha aytganda savod masalasi nechog'lik, oddiy insoniy fazilatlari-chi?

Afsuski, bu savollarga ko'pincha ijobiy javob berib bo'lmaydi. Shunday ekan, bilib qo'ying ey, siz blogerlar, axborot olishning, so'z erkinligidan foydalanishning ham o'z tartibi, odobi bor!

Zokirjon QO'ZIBOYEV,

O'zbekiston Respublikasi Oliy sudi

Jamoatchilik va OAV bilan hamkorlik

boshqarmasi katta maslahatchisi.