Muallim va muharrir millatning ikki ko'zidir yoxud eski mavzuda yangi gap

Tahririyatdan: Xabaringiz bor, gazetamizning 2021 yil 13 yanvar (№2(1218)) sonida “Matbuotdan bezor millat emasmiz” sarlavhali maqola e'lon qilingan edi. Unda bugungi matbuotimizning ahvoli, uning joylarga yetib borish masalalari va aholining matbuotga munosabati doirasida fikr-mulohazalar bildirilgan edi. Yosh jurnalist Otabek Isroilov ham quyida bugungi matbuotimizga daxldor muammolar ildiziga e'tibor qaratadi.

Behbudiy hazratlari “Muallim va muharrir – millatning ikki ko'zidir”, deya naql qilgan edi. Nadomatki, bu kun millat bir ko'zidan ajrash arafasida turibdi. Ko'rish – haqiqatni, istiqbolni, adolatni ko'rish qobiliyatini yo'qotayozgan qaysi “ko'z” ekanligi hammaga ham barobar ma'lumdir.

Bundan, chamasi, ikki-uch yillar avval lug'atimizga “majburiy obuna” degan so'z birikmasi kirib kel(tiril)di. Begona uylarni majburan tozalash, ko'chalarni majburan supurish, moyanasidan majburan yig'ish va majburan bajarilgan boshqa ishlar sirasiga obuna ham qo'shildi-qoldi. Shu paytlari majburiylikdan bezigan muallimlar va ularning peshvolari matbuotga ochiqchasiga jang e'lon qildi – millatga to'g'ri yo'lini ko'rsatib turuvchi ikki ko'zning biri boshqasini o'ya boshladi.

Xo'p, mayli, o'qishga arzigulik gazeta yo jurnal kam ekan. Unda o'qishga arzigulik, o'zingiz ma'naviy ozuqa olib, o'quvchilaringiz xat-savodini, dunyo­qarashini o'stiradigan, yangilik va axborotlarning sifatlisini xolis yetkazadigan gazeta yo jurnallarga nima uchun obuna bo'lmaysiz, deydigan mard qani? Demakki, siz va siz kabilarga “majburiy obuna” bir bahona bo'ldi, xolos. O'ylamaysizki, bugun birini tejab, ertaga to'rtiga kuyib qolishingizni.

2020 yil 11 dekabr kuni “facebook” ijtimoiy tarmog'i foydalanuvchisi Fatima Jurayeva “Xalq bilan muloqot/Dialog s narodom” guruhida bir izoh qoldirdi. Unda aytilishicha, Andijon viloyati, Asaka tumani Maktabgacha ta'lim bo'limi mudiri tumandagi maktabgacha ta'lim tashkilotlari xodimlaridan “Asaka hayoti” gazetasiga obunani tashkil etishni so'ragan. Ushbu “facebook” foydalanuvchisi esa buning uchun Maktabgacha ta'lim boshqarmasi boshlig'i va uning matbuot kotibidan izoh talab qilgan. Qiziiq, qachondan buyon obuna bo'lishimiz to'g'risida kimlargadir izoh beradigan bo'lib qoldik?

Izohlarda qoldirilgan munosabatlarda Fatima Jurayevaga bog'cha tarbiyachilari murojaat qilgan va shuning uchun u ushbu izohni tarmoqda qoldirgan. Munosabatlardan yana ma'lum bo'ladiki, “facebook” foydalanuvchisi yaqin biror yilda biror gazeta yo jurnalni, aqalli o'sha o'z tumaniga tegishli “Asaka hayoti”ni, hatto, ushlab ham ko'rmagan. Xo'p, mayli, tarbiyachilarning “Asaka hayoti”ga obuna bo'lgisi kelmas ekan, qaysi nashrga obuna bo'lishni istaydi? Tanganing bu tarafini ham e'tiborga olish kerakmi, axir? Hech qaysisiga! To'g'ri, angladikmi?

Tag'in bir hangoma-da. “Telegram” ijtimoiy tarmog'idagi guruhlarning birida ikki kishi o'zaro suhbatlashgan. Ularning biri gazetani eskilik sarqiti, deya yomonotliq qilayotgan paytida savol keldi:

– “Tafakkur” degan nashrni eshitganmisiz?

– Eshitgandekman.

– Biror sonini ko'rganmisiz?

– Yo'q. Demak, yaxshi gazeta, (?!) shunaqami?

Masalan, kamina jurnalist sifatida biror fermer bilan gaplashmoqchi bo'lsam, albatta, soha asrorlarini o'rganaman va shunga yarasha tadorigimni ko'raman. Quruvchi yo biror soha amaldori bilan uchrashmoqchi bo'lsam ham xuddi shunday. Aslida bunday yo'l tutish uchun, albatta, jurnalist bo'lish shart emas. Shunchaki fahm-farosatli kishi bo'lish kifoya.

Shu o'rinda asosli mulohaza: nima uchun bosma ommaviy axborot vositalari kuzatilmay, ular tahlil qilinmay turib, talqin chappasiga burib yuborilayapti va shu kaltabinlik bilan cheklanilyapti? Matbuotning istiqboli to'g'risida hukm chiqarmoqqa kimlar doxil: tarmoq foydalanuvchilarimi yo bosma OAV mutaxassislarimi?

Muallimlar oyoq tirab obuna bo'lmayotgan gazetalar shu ustozlarning haqini talab qilishgacha borayapti-ku, aslida. Masalan, “Taraqqiyot va strategiya” gazetasining 2021 yil 14 yanvardagi 1-sonida “Ta'limdagi ta'magirlik” felyetoni e'lon qilindi. Unda yozilishicha, Surxondaryo viloyatining Qumqo'rg'on tumanidagi 59-umumiy o'rta ta'lim maktabida ishga joylashish uchun pora talab qilinadi. Hattoki, o'qituvchilar orasidagi darslar taqsimoti ham o'qituvchining pedagogik mahoratiga emas, bevosita “himmat”iga bog'liq. Masalan, “Ta'limdagi ta'magirlik” felyetonida ushbu maktab o'qituvchisi Baxtiyor Mennorovning 2 million so'm evaziga 20 soat darsli bo'lgani aytiladi.

Ochig'i, birgina felyeton xalq ta'limi tizimi muassasalari kirdikorliklarini fosh etgandek, go'yo.

Kitoblarni gulxanga tashlagan, ma'rifatdan bebahra fashistlar Germaniyasining taqdiri ma'lum. Fantast yozuvchi Rey Bredberining “Farengeyt bo'yicha 451 daraja”sidagi kitobyoqar Monteg qismati ham mavhum emas. Masalan, men gazetaning bir sahifasida bosilgan hi­koyani o'qimagan kishining kitob varaqlashiga mutlaqo ishonmayman. Kitobxonlik gazeta o'qishdan, ha, avvalo, gazetxonlikdan boshlanadi. Qarangki, kitobxon, aqalli, gazetxon bo'lmagan muallim qo'lida kitobxon yo gazetxon bola kamol topa oladimi?

Maktabda o'qigan paytlarim har juma kungi darslar “Axborot soati” bilan boshlanardi. “Axborot soati”da o'quvchilar yangiliklarni to'plar va darslarda baham ko'rardi, turli mavzularda bahslar, tahlillar qilinardi. Sinf rahbarimiz yangiliklarni xalqaro, res­publika, viloyat va tuman miqyosida to'plashni tayinlardi. Men hamisha tumandagi yangiliklardan jamlab borardim. Chunki bobom gazetaga obuna bo'lgandi-da.

Yana bir gapki, hozirgi yoshlar nutqidagi nuqsonlarga ham gazeta yo kitob o'qimaslikning oqibati, deb qarash mumkin. Turish-turmushimizning o'zi majburiyliklardan iborat bo'lganidan keyin gazeta o'qishga ham, albatta, majburlash kerak-da! Axir, ta'limning o'zi ham majburiy-ku! Qani, majburiy ta'lim bekor qilinsa, necha bola maktabga borar ekan? Ta'limsizlikning oqibati ma'lum bo'lganidek, matbuotsiz jamiyatning ham ahvolini tan olishga majburmiz!

Masalan, betob bo'lsak, biror dori ichishimiz kerak. Tuzalish uchun shunga majburmiz. Ma'naviy xastaliklarimizga darmon topmoq uchun ham obuna bo'lishimiz, o'qishimiz shart!

Jadid bobolarimiz erk va istiqlol, adolat va haqiqat yo'lini, unga erishish so'qmog'ini ta'lim va matbuotdagina ko'rganlar va shu asosda harakat qilganlar. Jadidlar ta'lim orqali aholini xat-savodli qilish hamda matbuot orqali erkka erishtirishni niyat qilganliklari bejiz emas edi!

Bolani tarbiyalash, ulg'aytirish oson emas. Ayniqsa, ayni globallashuv zamonida. Kimdir dunyoning qaysidir burchagida murg'ak qalbli, hali olamni to'liq tushunib ulgurmagan qorako'z bolalarni poylab turmaganiga kafolat bormi? Bolaga mufassal tarbiya bermoqqa yolg'iz muallimning kuchi yetishi dushvor emasmi? Barkamol insonlarni kamol toptirishda muallim va muharrir birgalikda harakat qilishlari, eshkakni birga eshishlari to'g'ri bo'lmaydimi? Ammo buni tushungan bor, tushunmagan bor; mohiyat va sharoitni bilib-bilmay G'arbga ko'r-ko'rona ergashgan bor, o'z pozi­siyasini yaratayotgan bor.

Nazarimda, bolalarning, demakki, jamiyatning ertasi bugun qaysi gazeta yo kitobni o'qiyotgani yoki o'qimayotganiga bevosita bog'liqdek ko'rinadi menga. Axir, ota-onalarimiz gazeta va jurnallar hamda kitoblarni qoldirmay o'qigan, kitob do'konlari ochilmasidan navbatga turgan edilar va bugun jamiyatda o'zgarishlar bo'ldi. Agarki, jadidlarimiz faqat maktab ochib yo gazeta chop etib erk­­ka erishmoqchi bo'lganlarida, bugungi kunimiz haqida biror ne deyish so'roq ostida qolardi. Dutorning bir torisiz kuy yangramaganidek, irmoq boshqasiga qo'shilmasdan daryo bo'lmay irmoqligicha qolganidek, qush bir qanoti bilan parvoz qila olmaganidek, maktabning o'zi bilangina,   yo faqat gazeta bilan millat bolalarini tarbiya qilib bo'lmaydi.

Millatning ikki ko'zi bo'lgan muallim va muharrirlarga eski mavzuda aytmoqchi bo'lgan o'zimcha yangi deb o'ylagan gaplarim shular edi.

Otabek ISROILOV,

jurnalist