O'qituvchiga xat yozgan prezident

Amerikaning 16-prezidenti Avraam Linkoln haqida

Bu dunyo yaralgandan buyon boshidan nelar o'tmadi, kimlar o'tmadi deysiz!

Dunyoni o'zgartiraman, hatto dunyoni yolg'iz o'zim bosh­qaraman deganlar ham o'tgan. Lekin tarixda uzoq yo qisqa vaqt bo'lsin, o'z davrida, o'z vaqtida misli ko'rilmagan ishlar qila olgan, nom qoldirgan zotlar ham kam emas.

Ma'lumki, o'tgan yili dunyoning eng qudratli davlatlaridan biri hisob­langan Amerikada prezidentlik saylovlari bo'lib o'tdi. Qancha tortishuvlaru to'palonlar, bahslaru mashmashalar bilan o'tgan bu saylovda AQShning 46-prezidentligini Jo Bayden yutib chiqdi.

Albatta, hammaning o'z o'rni bor va hammasiga Vaqt hakam deganlaridek, quyida AQShning 46-prezidenti haqida emas, balki 16-prezidenti   Avraam Linkoln haqida so'z yuritamiz. Shuning uchunki, bundan keyin gazetamizda mashhur islohotchilar, mamlakatini, xalqini yuksaklikka olib chiqqan eng yirik siyosatchilar, davlat arboblari haqida hikoya qilib boramiz.

Amerikaning 16 – prezidenti Avraam (Ibrohim) Linkoln dunyoni o'zgartirgan shaxs­lardan biri sifatida tarixda qolgan. Uning bo'yi juda baland – 193 sm. bo'lib, har doim boshiga katta shlyapa kiyib yurgan va bu uni yanayam bo'ychan ko'rsatgan. Aytishlaricha, bu shlyapa nafaqat o'sha davrda urf bo'lgani uchun kiyilgan, balki davlat rahbari ushbu bosh kiyim ostida muhim yozuvlarni, ba'zi hujjat va pullarini saqlagan.

U mashhur advokat, siyo­satchi va davlat rahbari bo'lish bilan birga hazil tuyg'usi kuchli shaxs bo'lgan. Bir kuni undan “Janob Linkoln, siz o'z botinkangizni har kuni o'zingiz tozalaysizmi?”, deb so'rashganida “Ha, men o'z poyabzalimni o'zim   tozalayman, siz-chi, kimnikinidir qo'shib tozalaysizmi?”, deb javob bergan ekan. Linkoln nihoyatda aqlli, fikrlari teran va so'zlarni ishlatishga mohir inson bo'lgan. Uning nutq va ma'ruzalari buning yorqin hujjatidir. Ayniqsa, uning Gettisbergdagi askar qabristoni ochilishidagi “Gettisberg ma'ruzasi” juda mashhurdir.

Avraam Linkoln 1809 yil 12 fevralda Kentukki shtatidagi Xodvill shahrida tug'ilgan. Uning otasi taniqli dehqon Tomas Linkoln va onasi G'arbiy Virjiniyadan shtatga ko'chib o'tgan Nensi Xenks edi. Afsuski, yosh Avraamga badavlat oilada o'sib, voyaga yetish nasib etmagan edi: otasi 1816 yildagi sud jarayonida o'z mol-mulkining katta qismini yo'qotadi, bunga dehqonning hujjatlaridagi huquqiy xato sabab bo'lgan.

Bankrot bo'lgan oila bepul yangi yerlarni o'zlashtirishda o'z omadlarini sinab ko'rishga umid qilib, Indiana shtatiga ko'chib o'tdi. Nensi Xenks ko'p o'tmay vafot etdi va uning singlisi Sara kichik Linkolnga g'amxo'rlik qilish bo'yicha ba'zi vazifalarni o'z zimmasiga oldi. 1819 yilda Tomas Linkoln birinchi turmushidan uch farzand ko'rgan beva ayol Sara-Bush Jonsonga uylandi. Bo'lg'usi prezident Avraam Sara Bush bilan juda iliq munosabat o'rnatdi va ayol asta-sekin ikkinchi onaga aylandi.

Linkoln bolaligini Indiana shtatidagi kichik fermada o'tkazdi. U mehnatdan ko'ra kitoblarni afzal ko'rgan, qo'shnilari hatto uni dangasa bola deb hisoblashgan. Yigit o'spirinligida otasining uyidan chiqib ketgan. Birmuncha vaqt kichik Salem qishlog'iga joylashdi, u yerda pochta mudiri, savdogar, o'tinsoz, surveyer va temirchi sifatida ishlaydi. Illinoys gubernatori qora lochin hindulariga qarshi kurashish uchun ko'ngillilarni chaqirganda, ota tomondan bobosi va buvisi hindular tomonidan o'ldirilgan Avraam armiyaga yollanib, u yerda kapitan unvonini oldi.

Shunisi e'tiborga loyiqki, Avraam Linkolnning muvaffaqiyat tarixi nafaqat ilhomlantiruvchi g'alabalar haqida, balki siyosatchi har doim chinakam qadr-qimmatga qanday dosh berishni bilgan va taqdirning shafqatsiz zarbalari haqida ham hikoya qiladi. Shunday qilib, 1832 yilda u Illinoys qonunchilik palatasiga saylanishga urindi, ammo bu muvaffaqiyatsiz tugadi. Keyin Linkoln siyosiy va iqtisodiy ilmlarni o'rganishga avvalgidan ham jiddiyroq kirishdi. Bunga parallel ravishda, bir do'sti bilan chakana savdo do'konida pul ishlashga urindi. Har bir tiyinni sanashga majbur bo'lgan Avraamni faqat ko'p o'qiganligi va doimo orzular bilan yashashi qutqarib qoladi. Xuddi shu davrda Linkolnning qullikka nisbatan salbiy munosabati rivojlandi.

Bo'lajak prezidentning siyosiy faoliyati mana shunday boshlandi. Har bir buyuk inson hayotini bezovchi guldor naqshlar va omadli tanaffuslar bo'ladi. Avraam Linkoln uchun magistratlardan biri bilan uchrashish baxtli voqea bo'lgan, shundan so'ng bo'lajak prezident huquqshunoslikni mustaqil o'rganishni boshladi. U shu qadar o'jarligini isbotladiki, 1836 yilda Advokatlar palatasidan joy oldi. Bir yil o'tgach, Linkoln Illinoysning yangi poytaxti Sprinfildga ko'chib o'tdi va u yerda taniqli advokatning sherigi sifatida ish boshladi. Hali 30 yoshga yetmay allaqachon taniqli siyosatchi va advokatga aylangan edi. 1835 yilda Avraam Linkoln yana Illinoys qonunchilik palatasiga saylanishga urindi va bu safar unga erishdi.

1836 yilda siyosatchi huquqshunoslikning barcha sohalarini mustaqil o'rganib chiqib, rasmiy yurist unvoniga imtihonlarni muvaffaqiyatli topshirdi. Keyinchalik, u uzoq vaqt yuridik sohada ishladi, shu jumladan, murakkab ishlarni ko'rib chiqdi va uning yordamiga muhtoj bo'lgan kambag'al fuqarolardan to'lovini olishni rad etdi. U keyinchalik o'z nutqlarida doimo demokratik qadriyatlarni ta'kidlagan.

Linkoln Amerika Qo'shma Shtatlarining Amerika-Meksika urushidagi tajovuzkor harakatlarini qoraladi, ayollarning ovoz berish huquqini olish istagini qo'llab-quvvatladi va mamlakatni qullik tizimidan bosqichma-bosqich ozod qilish tarafdori edi. 1854 yilda qullikni bekor qilishni targ'ib qilgan AQSh Respublikachilar partiyasi tuzildi va 1856 yilda siyosatchi yangi siyosiy kuch tarkibiga kirdi. Shunisi e'tiborga loyiqki, o'sha paytda uning ko'plab sobiq izdoshlari Res­publikachilar partiyasiga qo'shilishgan edi.

Bir necha yil o'tgach, u Demokratik partiya vakili Stiven Duglas bilan birga AQSh Senatiga nomzodini qo'ydi. Linkoln yana bir bor qullikka qarshi salbiy munosabatini bildirdi, bu esa saylovda yutqazgan bo'lsa-da, yaxshi obro'ga ega bo'lishiga imkon berdi. 1860 yilda Avraam Linkoln AQSh prezidentligiga respublikachilar nomzodi sifatida ko'rsatildi. U o'zining mehnatsevarligi, yuksak axloqiy tamoyillari bilan tanilgan va katta shuhratga ega bo'lib ulgurgandi. Siyo­sat haqidagi qiziqarli chiqishlari gazeta sahifalaridan qiziqish bilan o'qildi. Uning fotosuratlari doimo halollik va jasorat so'zlari bilan egizak tushunchani hosil qilardi. Natijada, siyo­satchi saylovlarda 80 foizdan ko'proq ovoz to'plab g'alaba qozondi.

Biroq yangi saylangan prezidentning ko'plab ra­qiblari bor edi. Uning qullik tarqalishi ehtimolini istisno qilgan siyosati bir nechta shtatlarning Qo'shma Shtatlar tarkibidan ajralib chiqishi haqida e'lon qilishiga olib keldi. Prezidentning allaqachon mavjud bo'lgan shtatlarda qullikni yo'q qilish yaqin kelajakda rejalashtirilmaganligi haqidagi bayonotlari qullar tuzumi tarafdorlari va uning muxoliflari o'rtasidagi murosasiz qarama-qarshiliklarni keltirib chiqaradi

15 qullikka asoslangan shtat va qullik instituti mavjud bo'lmagan 20 shtat o'rtasidagi urush 1861 yilda boshlanib, 1865 yilgacha davom etdi va bu yangi saylangan prezident uchun jiddiy sinov bo'ldi. Urush ko'plab kichik va katta janglarni o'z ichiga oldi. Urush konfederatsiyaning taslim bo'lishi bilan tugadi. Mamlakat ozod qilingandan so'ng qora tanli aholini Amerika jamiyatiga qo'shilishday qiyin jarayonini boshdan kechirishga mahkum edi. Harbiy harakatlar paytida prezidentning asosiy manfaati demokratiya edi. U hatto fuqarolar urushi sharoitida ham mamlakatda ikki partiyaviylik tizimi muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi, saylovlar tashkil etilishi, AQSh aholisining so'z erkinligi va boshqa fuqarolik erkinliklari uchun kurashdi.

Urush yillarida Avraam Linkoln o'zi uchun ko'plab dushmanlar orttirdi. Biroq hibsga olingan fuqarolarning sudga o'tkazilishini bekor qilish prezidentga foyda keltirdi. Uy-joy mulkdorlari to'g'risidagi qonun ham odamlarga yoqdi, unga ko'ra ma'lum bir uchastkada yerni ishlov berishni va unga binolar qurishni boshlagan ko'chmanchi uning to'liq egasiga aylandi.

Bularning barchasi Linkolnga ikkinchi muddatga qayta saylanishiga imkon berdi, ammo afsuski, unga o'z vatanini uzoq vaqt boshqarish nasib etmadi. Fuqarolik urushi rasman tugaganidan besh kun o'tgach, 1865 yil 14 aprelda Avraam Linkoln Ford teatrida aktyor Jon Uilkes But tomonidan o'ldirildi. Bugungi kunda Linkoln Qo'shma Shtatlarning eng munosib prezidentlaridan biri hisoblanadi, u millat inqirozining oldini oldi va afroamerikaliklarni ozod qilish uchun dunyo xalqlari alqagan ishni amalga oshirdi. Vashingtonda prezident haykali butun Amerika xalqining minnatdorligi va muhabbatining   ramziga aylangan.

Linkolnning turmush o'rtog'i Meri Todd 1818 yilda Kentukki shtatining Leksington shahrida boy aristokratlar oilasida tug'ilgan edi. Meri Toddning e'tiborini oddiy advokat Avraam Linkoln jalb qildi. Linkoln 32 yoshda edi, Meri esa 23 yoshda. Uning otasi nikohga qat'iy qarshi bo'ldi va hatto qizi bilan birmuncha vaqt aloqalarini uzib qo'ydi. Yoshlar ikki yil davomida uchrashishdi va nihoyat 1842 yil 4 noyabrda turmush qurishdi. Avraam Linkoln mehribon va yumshoqfe'l odam edi. Ammo uning Meri Todd bilan turmush qurishi katta xato bo'lganligi birga yashay boshlagach, tezda ma'lum bo'ldi. O'nlab qora tanli onalar va enagalar bilan boy oilada o'sgan Meri uy ishlarini bajarishga umuman qodir emas edi va oilaviy ishlarga yaroqsiz bo'lib chiqdi. Avvaliga Linkoln hazillashib, so'ngra, aftidan jiddiy ravishda: “Men xotinimni barcha enagalari bilan birga olishim kerak edi”, dedi.   Linkolnning nikohi ichdan buzildi. U mamlakatni tuza oldi biroq kichkina bir oilani saqlab qola olmadi. Meri doimo norozi xotinlardan biri bo'lgan. U doimiy ravishda shikoyat qilgan, erini tanqid qilib, janjal chiqargan. Meri aqldan ozgancha hasad qilar va rashk sahnalarida o'zini boshqara olmay qolardi. Tugamaydigan mojarolar oilani barbod qilgandi. 1865 yilda erining otilganini ko'rgan Meri aqldan ozadi va o'g'li uni ruhiy kasalliklar shifoxonasiga joylaydi. U 1882 yilda 63 yoshida olamdan o'tadi.

Linkoln Amerika va amerikaliklar hayotini tubdan o'zgartirgan, quyi tabaqa vakillaridan chiqqan davlat rahbaridir. Uning notekis kechgan hayot yo'li, siyosiy e'tiqodi, doimo xalq tomonida turib fikrlagani, olib borgan ishlari nomini tarix qatimlariga muhrladi. Zero, ummonorti mamlakati milliy qahramonining hayoti va faoliyati bugun nafaqat Amerika, balki kerak bo'lsa, har bir millat uchun tarix bekita olmaydigan yorqin bir ulgidir. Asriy qullik zanjirlarini uzgan, asl ozodlik ta'sischisining nomi faqat qora tanlilarning emas, butun insoniyat orzularining yorug' aksidir.

Otaning muallimga maktubi

Avraam Linkolnning to'rt nafar o'g'li bo'lib, ularning uch nafari   ichterlama va sildan 4,11,18 yoshlarida vafot etadi. Faqat o'g'li Robert siyosat bilan shug'ullanadi, 82 yil umr ko'radi.   Linkoln 1855 yilda o'zining “O'g'limning muallimiga maktub”ini yozadi. Bu maktub o'g'li Uilyamning o'qituvchisiga yozilgan bo'lib, u 11 yoshida olamdan o'tgan. AQShda Oq uyni tomosha qilar ekansiz, bu yerda ota-bola Linkolnlarning ruhi kezib yurganligini aytishadi. Otalik mehri va bolaga g'amxo'rlik singdirilgan ushbu xatni o'qir ekansiz, unda ayniqsa, o'quv jarayonida biz ko'pincha unutadigan juda muhim jihatlar jamuljam ekanligini anglash mumkin. Shunday qilib, Prezident Linkolnning o'g'liga ta'lim berayotgan o'qituvchiga yozgan maktubidan:

“… Mening o'g'lim hamma odamlar adolatli va barcha odamlar samimiy emasligini bilishi kerakligini istayman. Shuningdek, unga har bir firibgar ichida bir qahramon topilishini va har bir xudbin siyosatchiga fidoyi lider berilganligini o'rgating.

Agar atrofida dushman bor ekan va albatta, do'st ham topilishini uqtiring. Buni bilish uchun esa vaqt kerak bo'ladi. Unga ishlab topilgan bir dollar pul, ko'chada topib olingan besh dollardan ko'ra qiymatliroq ekanligini anglating.

Agar iloji bo'lsa, uni hasaddan uzoqlashtiring, xotirjam   kulishning sirlarini o'rgating. Zo'ravonlik va maqtanchoqlikni yengish eng oson ish ekanligini erta bilib olishiga imkon bering. Agar uddalay olsangiz, uni kitoblarga qiziqtiring…

Va unga bo'sh vaqt bering, shunda u abadiy sirli hodisalar haqida fikrlashi   mumkin: osmondagi qushlar, quyosh nurlaridagi asalarilar va yashil tepaliklardagi gullar.

U maktabda bo'lar ekan, odamlarni aldashdan ko'ra muvaffaqiyatsizlikka dosh berish ancha sharafli ekanligini o'rgating… Hatto unga   kimdir tanlagan yo'li noto'g'ri ekanligini aytgan bo'lsa ham o'z g'oyalariga ishonish hissini tarbiyalang… Mayin fe'lli odamlarga mayin bo'lishni,   qahri qattiqlarga nisbatan esa berahm bo'lish kerakligini ayting.

Hamma g'olib tomonda turganida, o'g'limga olamonga ergashib ketmaslik uchun kuch berishga harakat qiling… Uni hamma odamlarni tinglashga, shuningdek, eshitgan narsalariga haqiqat burchagidan qarashga va faqat yaxshiliklarni tanlashga yo'llang.

Agar imkoni bo'lsa, unga qayg'uda kulishni, ko'z yoshda uyat yo'qligini o'rgating. Uni beadablik uyatli hol ekanligini anglashga va ortiqcha tilyog'lamaliklardan ehtiyot bo'lishga chog'lang.

Unga miyasi va mushak kuchini eng yuqori narxda sotish mumkinligini, biroq qalb va ko'ngilni savdoga qo'yib bo'lmaslikni tushuntiring.

Unga urushga moyil olamonga quloq solmaslikni singdiring, lekin agar u o'zini haq deb hisoblasa, o'rnidan tursin va jangga kirsin!

O'g'limga yaxshi munosabatda bo'ling, ammo haddan tashqari erkalatmang, chunki faqat olovgina po'latni mustahkam qiladi. Unga hamma yomon narsalarga toqat qilmaslikni, jasoratli bo'lishni, jasurlik   uchun ham sabr kerakligini o'rgating.

Uni har doim o'ziga yuqori ishonchda bo'lishga ishontiring, chunki ana shunda   u doimo insoniyatga yuqori ishonch­­da   turib qaraydi.

Bu oson ish emas, lekin siz nimaga qodirligingizni ko'ryapsizmi… U juda yaxshi bola, u mening o'g'lim!

Avraam Linkoln. 1855 yil.”

Avraam Linkoln fikrlaridan:

• Demokratiya — bu xalqni xalq orqali boshqaradigan hukumatdir.
• Siz doimo odamlarning bir qismini va butun xalqni bir muddat aldashingiz mumkin, lekin siz butun xalqni doimo alday olmaysiz.
• Men bir kuni mening imko­niyatim kelishiga tayyorgarlik ko'ryapman.
• Men nafaqat qora tanli zanjilarni, balki oq tanlilarni ham qullikdan ozod etdim.
• Otam menga mehnatni yaxshi ko'rishim kerakligini aytdi; u mashaqqatni yaxshi ko'rish kerakligini aytmadi.
• Qo'y va bo'ri “ozodlik” so'zini turlicha tushunadi, insoniyat jamiyatida hukm surayotgan kelishmovchiliklarning mohiyati ham ana o'shanda.
• Hech qachon Robbim men tomonda deb aytmang; yaxshisi siz o'zingiz Robbingiz tarafida bo'lish uchun ibodat qiling.
• Xarakter daraxtga o'xshaydi, obro' esa uning soyasi. Biz soyaga g'amxo'rlik qilamiz, lekin aslida daraxt haqida o'ylashimiz kerak.

Go'zal BEGIM tayyorladi.