“Yomg'ir maktublari”ni o'qib…

Taniqli shoir Zohidjon Olovning yangi kitobi chiqqanini eshitgandim. Kitobni izlasam, tanishlardan olib o'qisam ham bo'lar edi. Ammo muallifning qo'lidan olganga nima yetsin! Nihoyat, o'sha kun ham keldi kitobni shoirning o'zidan olib, uyda o'zgacha bir zavq bilan mutolaa qildim. Ilk she'rlaridan muallifning yurakdan yozganini his qila boshladim.

Zohidjon so'zlarni shunchaki, zo'rma-zo'raki ishlatmaydi, balki har bir fikr, tashbeh ortida o'quvchini his qilishi, mas'uliyat sezishi ko'rinib turadi. Chunki ularni oilangiz bilan bemalol, bexavotir o'qish mumkin. Aslida, yaxshi kitob mulohaza qilish, ruhiy quvvat olish, o'zingizni qayta kashf etish vositasiga aylanmog'i kerak.

She'r — bu qalbning yashirin ohangi. U insonning eng nozik tuyg'ularini jonli so'zga aylantira olish qudrati in'ikosi. Qalamdan to'kilgan har bir misra, har bir satr, aslida, inson ruhining oynadagi aksidek. She'r shoirning o'z hissiyoti va orzu-armonlari bilan inja suhbatidir ehtimol… Zohidjon Olovning “Yomg'ir maktublari” she'riy to'plamini o'qib, mana shu fikrlar bot-bot o'tdi xayolimdan. Kitob go'yoki qalb musiqaciga yo'g'rilgan.

Yomg'ir — poklik, ruhiy tozalanish va toza umidlar timsoli. Yomg'ir ohangidagi har bir misra o'quvchini o'ylantiradi, xotiralarini titratadi, qalbidagi sevgi, sog'inch, orzu va hokazolarni uyg'otadi. Bu to'plamdagi she'rlar goh yomg'ir qatralaridek mayin, goh kuchli shamoldek shiddatkor, goh buloqdek jilvali, goh mo'ysafid tog'lardek o'yga toldiradi…

Muhimi, uning she'rlari mag'zini chaqish uchun o'quvchida oz bo'lsa-da adabiy bilim-ko'nikma, tayyorgarlik bo'lishi kerak. U yengil-elpi, oldi-qochdi, bachkana so'z o'yinidan iborat, tagi bo'sh “holvaytar”larga parvo ham qilmaydi. Bundan “bozori chaqqon”, kukuruzday tez hazm bo'ladigan “shig'ir”larni u juda mayda narsalar deb biladi, nazdimizda… Balki buni zamon tili bilan professionalizm deyish mumkindir!

Shoir o'z satrlarini qalbdan qalblarga maktub kabi uzatadi. She'riyatning zukko, nuktadon shaydolari bu maktublardan o'z kechinmalari, hayotiy iztiroblari va orzularini topishi mumkin. Shoir qalamidagi samimiyat, so'zlarning navo kabi quloqqa yaqin yangrashi, tabiat va insonning mohiyatan uyg'unlashuvi — bu to'plamning asosiy leytmotivi, desam xato bo'lmas.

Keling, bir-ikki og'iz taassurotimizni kitobga nom sifatida tanlangan “Yomg'ir maktublari” she'ridan boshlasak:

Agar bu maktubni o'qiy olsa tosh,

Erib bitar edi muz kabi shundoq.

Elkalari titrab, to'kib yum-yum yosh,

Mung'ayib qolardi eng purviqor tosh.

Satrlardagi yomg'ir yo'llagan maktublar shu qadar ta'sirli va yurakdan chiqqanki, hatto jonsiz tosh ham “o'qiganida”, uning qudratiga dosh berolmasligi uqtiriladi. Bu yerda toshning “erishi” orqali hissiyotning kuchi ko'rsatilmoqda. Shoirning so'zlari, dardi, yurakdagi olovi toshni ham muz kabi eritishi mumkinligi aytilmoqda. Tosh, aslida, harakatsiz timsol. Ammo she'rda u titrab, yig'laydigan darajaga yetkaziladi. Bu misralar bilan so'z kuchining ta'siri qanchalik katta ekanini ifoda etgan. Hatto “purviqor”, ya'ni baquvvat, o'lmasdek tuyulgan tosh ham shu so'zlar ta'sirida zaif, mung'aygan holga tushib qoladi. Bu satrlarda shoir so'z qudrati, dardning ta'siri va yurakdan chiqqan iltijoni ko'rsatgan. So'zlarning hatto jonsiz toshni ham titratib, eritishi, yurak qonidan atirgul yasab, yoriga taqdim etishi mumkinligini Zohidjon Olovning she'rlarida uchratish mumkin.

Shu o'rinda “She'riy atirgul” she'riga e'tibor qaratamiz:

Faqat bitta savol, kichik muammo,

Ha, mensiz ham yechim topar ko'p mushkul.

Yurak qoni bilan siz uchun ammo,

Kim yasab beradi she'rdan atirgul?!

Sevgi dunyosi inson qalbi bilan bog'langan olam. Shu bois qalb sevgi xastaligiga chalinsa, muammolar uning zindoni bo'ladi. Bu “kichik muammo” deyilsa-da, oshiq uchun u hayotiy masala. Oshiq sevganining kuchiga, usiz ham qiyinchiliklarni yengib, yo'lini topa olishiga ishonadi. Satrlarda o'zini kamtarona qo'yish hamda haqiqiy muhabbatdagi beg'arazlik aks etgan. Sevgi oddiy hissiyot emasligi, balki yurakdan chiqqan tuyg'u sifatida talqin qilinadi. Shoirning she'rlari yurak qoni bilan yozilgandek, chin sevgi ham qalbning eng tubida qaynaydi. “Kim yasab beradi she'rdan atirgul?!” Atirgul — go'zallik, mehr va muhabbat ramzi. Shoir sevgisini she'r orqali gulga aylantiradi. Unga ko'ra, sevganiga yurak qonidan hosil bo'lgan atirgulni hech kim taqdim etolmaydi. Bu satrlarda oshiq o'zining sevgi yo'lidagi o'rni va benazirligini ifoda etadi.

Zohidjonning “Onamga xat” she'ri kishini yanada hayratlantiradi:

Bu shunchaki maktub, shunchaki she'r bu,

Parvo qilma, o'g'ling biroz devona.

Tandirga o't qalab xatimni yoq-u,

Shirin non pishirib qo'y menga, ona.

Shoir o'z she'rini sodda qilib ko'rsatadi. Go'yoki bu oddiy xat yoki she'rdek. Lekin, aslida, uning qalbidan chiqqan har bir so'z — mehr va sog'inchning ifodasidir. Shuningdek, u o'zini kamtarona, hazilomuz tarzda tasvirlaydi. Uning yurakdan chiqqan samimiy tuyg'ularini onasi oson qabul qilishi uchun she'r yozishini “devonalik” deb ataydi. Zohidjon she'rida “xatni saqlash shart emas, uning ichidagi issiq tuyg'uni his etsang bas”, degan fikrni bildirgan. Xatning o'zi emas, balki undagi ruh, yurak tafti muhim. Shoir “xatimni o'qigach, uni saqlama, yoqib yuboraver” deydi. Lekin bu “befarqlik” emas, balki “mening so'zlarimdan senga issiqlik, mehr yetib borsa bas, qog'ozi kerak emas” degan ma'noda. Yongan xatning olovi — nonga aylanadi. Ona uning xatini yoqadi, ammo shu olovda shirin non pishirib, o'g'liga hadya qiladi. Ya'ni, “o'g'lining she'riy so'zlari yoqilsa ham, ona qo'lida rizqqa aylanadi”, degan go'zal ramziy ma'no bor. Bu satrlarda shoir onaga bo'lgan sog'inchini samimiy va ramziy tarzda ifodalagan. Oddiy xat va she'r orqali u ona mehrini, bolalik shirin xotiralarini va yurakdan chiqqan mehrning o'lmas qiymatini tasvirlaydi.

“Xolamning bog'i” she'ridagi ushbu:

Besh o'g'il o'stirgan bag'ri keng bu bog',

Borsam — quvonardi, qovoq uymasdi.

Har ne sho'xligimga chidardi, biroq

Hatto nomiga bir ranjib qo'ymasdi, —

satrlarida shoir uchun bu bog' bolalikning maskani ekani aytiladi. Bir o'qishda shunday. Ammo sinchiklab nazar solsangiz — shoir vatan mohiyatini shu “xolasining bog'i”dagi erkinlik, betashvishlik qirralari orqali aks ettiradi. U Vatan mohiyatini bir kichik miqyosda ochib beradi. Shuning uchun ham:

Istagim qaerda yursam-da, aslo,

Unutmay kimligim ona qishlog'im.

Boshim shaharlarga yetsa ham ammo,

Xolamning bog'ida tursin oyog'im, —

degan satrlar ila she'rini yakunlaydi.

Hozirgi yosh ijodkorlar orasida buyuk siymolarning o'lmas g'azallariga muxammas bog'layotganlar, ehtimol, oz emasdir. Biroq Zohidjonning yozganlari meni hamisha hayratda qoldirdi. Erkin Vohidov aruzni jonlantirib, unga zamonaviy ruh bag'ishlagan bo'lsa, Zohidjon Olov ham uni go'yo tadrijiy jihatdan o'z zamoniga moslashtirishga intiladi:

Ko'zlari gulxan yoqib, o'h, jismu jonim cho'g'lasa,

Qahri birla guldahan kuygan dilimni tig'lasa,

Gar Zohidjon ko'ksini aylab kabob yor sixlasa,

Hajr tig'idin ne g'am har dam Navoiy yig'lasa,

Kimki bo'ldi pora-pora bag'ri, oson yig'lagay.

Bu band uning she'riyat mulkining sultoni Alisher Navoiy g'azaliga yozgan “Yig'lagay” muxammasidan olingan. “Guldek lab — tig'”ga aylanganini ziddiyat orqali mohirona tasvirlayapti shoir. Oshiqning azoblanishi shunday kuchliki, har qanday kishi bunga dosh berishi mushkul. Shoir o'z qismati orqali boshqa oshiqlarni ham sevishga da'vat etadi, ham ogohlantiradi. Bu, albatta, muxammasning biz anglagan jihati, xolos…

Yana bir she'rga to'xtalgim keldi. “Ta'zim” she'ri xususida. Shoir umri boricha So'zga, ya'ni kalomga, she'rga, adabiyotga sadoqatli ekanini ta'kidlamoqda. Bu yerda “So'z” — ilohiy ilhom, ma'naviy boylik timsoli. Unga ko'ra, shoir butun hayoti va muhabbatini So'zga bag'ishlagan. Bu So'zga ishq qo'yish, uni yuksak qadrlash timsoli.

Xudo umr bersin, hech bo'lmaganda

Yakuniga yetsin boshlagan she'rim.

Umrning o'tkinchi ekani ma'lum. Lekin Zohidjon: “Yo, Xudo, boshlagan she'rimni tugallashga umrim yetsin”, deb iltijo qiladi. Bu orzular, ijodiy niyatlar amalga oshishiga umid ifodasi.

Menga qaymog'in ber oliy hislarning,

Har baytim oshiqda uyg'otsin g'ayrat.

Shoir yuksak tuyg'ularning “qaymog'i”, ya'ni eng noyob, eng toza hislarni orzu qiladi. Uning baytlari oshiq ko'nglida ilhom, kuch va g'ayrat uyg'otsin, deb tilaydi. Bu — she'rning tarbiyaviy va ruhiy qudratiga ishonch.

She'rim o'qib, uxlab qolgan qizlarning

Tushlariga kirsin Navoiy Hazrat.

Bu misralar g'oyat samimiy va ramziy. Qizlar she'rni o'qib orom olsa ham, tushlariga buyuk shoir — Alisher Navoiy kirishiga ishora, bu — sof adabiy taxayyuldir. Ya'ni Navoiyning ulug'vorligi, turk adabiyotida bir donaligi uni she'riyat sultoniga aylantirganidan tashqari, birinchi raqamli oshiq bo'lishini ham ta'minlagan. Aslida, Farhodu Majnunlarning botinida Navoiyning siyrati bor-da. Yo'qsa, Majnun Qaysligicha, Farhod tanbal shahzodaligicha qolmasmidi?! Ana shunday ideal oshiqni tush ko'rish adabiyot malikalarining orzusi ekani isbot talab qilmaydi. Shoir, aftidan, shunga ishora qiladi…

Albatta, bir yozishda Zohidjon Olovning yangi kitobdagi yangi she'rlarini butunlay sharhlash mushkul. Buning ustiga, kamina adabiyotshunos ham emasman. Shunchaki zavqimni ichimga yutolmadim, bir og'iz so'z aytib bo'lsa-da, katta adabiyot yo'lidan dadil borayotgan shoir ukamni qutlagim, ijodiga baraka tilagim keldi.

Nazarimda, she'riyatga ixlosmand har bir yurakka “Yomg'ir maktublari” sevgi va soflikdan hissa ulasha oladi. Bu kitob — qalbni musaffo qiladigan, tuyg'ularni yuvib, ozod etuvchi ko'ngil joburkashi, qalb farroshi. Undagi har bir misra go'yo yangidan yoqqan yomg'ir qatrasiday yurakka qo'nadi. Unga yangicha hissiyot, yangicha kayfiyat bag'ishlaydi. “Yomg'ir maktublari” nafaqat she'riyat ishqibozlariga, balki hayotda samimiyat va muhabbatni izlayotgan har qanday insonga yo'ldosh bo'lishini istardim. Shunday ekan, aziz yurtdoshim, bu kitobni albatta o'qing — undan Siz ham yuragingizga mos ohangni topasiz.

Saodat MUSAYEVA,

O'zbekiston Jurnalistlar

uyushmasi a'zosi.