Ekspress test va cho'ntaklarimiz…

(O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi

maxsus komissiya a'zolari e'tiboriga!)

Yaqinda qo'shni Qirg'izistonning O'sh shahridan sim qoqib, O'zbekiston Qahramoni, O'zbekiston Xalq shoiri Abdulla Oripovning 80 yilligini bu yerda ham nishonlash maqsadlari borligini  aytib, bizni taklif etishdi. Bir guruh ijodkorlar bajonidil rozi bo'ldik va safarga chiqdik. “Do'stlik” chegara punktiga yetib borganimizda kun asrga yaqinlashib qolgan edi.

— Kechaning boshlanishiga yana bir soat vaqt bor, ulguramiz,   — dedi guruhboshimiz, sakson to'rt yoshli taniqli rejissyor. Va bizni  qadimiy O'sh tomon yetak­ladi…

Chegaraning birinchi darvozasiga yetganimizda askarlar to'xtatib, hujjatlarimizni so'rashdi. Barchamiz pasportlarimizni chiqardik. Shu payt askar bola guruhboshimizga qarab:

— Siz chetroqqa o'tib turing, — degan so'zlarini eshitib qoldim…

— Bu qonun qachon chiqdi? – so'radi yo'lovchilardan biri.

— Qonunmas, Vazirlar Mahkamasining qarori, — dedi askar savol bergan yo'lovchiga. – Bu joydan o'tib, Qirg'iziston darvozasiga yaqin borsangiz, chap tomonda laboratoriya bor. O'sha joyda koronavirusga test topshirib, keyin o'tasiz…

Keling, biz chegaradan emas, maqsadga o'taqolaylik. Bugungi kunda toj­dor virusning mamlakatimizga kirmasligi va tarqalmasligi uchun davlatimiz tomonidan zarur chora-tadbirlar ko'rilmoqda. Bu borada hukumatimizning qator qarorlari, yig'ilish bayonnomalari mavjud. O'zbekiston Respublikasiga koronavirusning kirib kelishi va tarqalishining oldini olish yuzasidan chora-tadbirlar dasturini tayyorlash bo'yicha Res­publika maxsus komissiyasining 60-sonli yig'ilish bayoni, shu komissiyaning 65-sonli va 55-sonli yig'ilish bayonnomalari shular jumlasidan. Ularda mamlakatga koronavirusning kirishi va tarqalishi oldini olish yuzasidan aniq chora-tadbirlar belgilab qo'yilgan. Jumladan, maxsus komissiyaning 2021 yil, 25 yanvarda bo'lib o'tgan 60-sonli yig'ilish bayonnomasida shularni o'qiymiz: “O'zbekistonga kirib keluvchi shaxslarga arzon va sifatli koronavirusga antigen ekspress test tekshiruvlarini tashkil etish maqsadida o'n kun muddatda tanlov asosida, jamoatchilikka e'lon qilgan holda laboratoriyalarni qayta jalb etish choralarini ko'rsin; … ko'rsatiladigan xizmatlar narxlari arzon va sifatli bo'lishi ta'minlansin”. Maxsus komissiyaning 2021 yilning mart oyida deb ko'rsatilib, ammo o'tkazilgan kuni yozilmagan 65-bayonnomasida esa shunday deyiladi: “1. Res­publika maxsus komissiyasining 2020 yil, 18 dekabrdagi 55-son bayoni 11-bandi bilan joriy etilgan O'zbekiston Respublikasiga havo, temiryo'l transporti hamda chegara punktlari orqali tashrif buyurayotgan barcha shaxslardan o'z hisobidan aeroport, temiryo'l vokzali yoxud chegara punkti hududida koronavirus infeksiyasi antigenini aniqlash ekspress test olish tartibi joriy yilning 15 martidan bekor qilinsin…

…avtoyo'l chegara o'tkazish punkt­lari orqali O'zbekistonga kirib kelayotgan shaxslar tomonidan so'ng­­gi 72 soatdan ko'p bo'lmagan muddatda koronavirus infeksiyasiga PZR (polimera zanjirli reaksiya) orqali tekshirilib, manfiy ko'rsatkichga ega degan ma'lumotnoma taqdim etilganda yoki PZR natijasi bo'lmagan hollarda chegara o'tkazish punktlarida faoliyat yuritadigan maxsus klinika yoki laboratoriyalarda koronavirus antigenini ekspress test tekshiruvi orqali manfiy natija qayd etilgan taqdirda O'zbekis­ton Respublikasi hududiga kiritiladi”.

Ko'rib turibsizki, davlatimiz mamlakatga koronavirus kirib kelishi va tarqalishi ehtimolini har jihatdan oldini olmoqda. Shuni ham aytish kerakki, bu ehtimoliy chora xarajatlari bir qismi nafaqat O'zbe­kistonga kirayotgan chet el fuqarolari, shuningdek, chet davlatlarga chiqayotgan O'zbekiston fuqarolari hisobidan ham amalga oshirilmoqda. Bu —   “mablag'ingiz bo'lsa, chetga chiqing, aks holda uyda o'tiring”, deganidir. Ammo insonning boshida har xil tashvish, ko'zda tutilmagan yumushlar, o'zaro bordi-keldilar, o'lim-itim, to'y-to'rkinlar borki, hamisha ham “uyda o'tirish”ning iloji bo'lmay qoladi. Egnidagi to'nini sotib bo'lsa ham chegaradagi ekspress test tekshiruvidan o'tishga majbur. Yoki bo'lmasam, “Essiz, cho'ntagim ko'tarmas ekan”, deya chegaradan ortiga qaytib ketadi.

— E, aka, shu testga to'laydigan pulga Toshkentga borib, qaytaman, — deydi chegaradan ortiga qaytib ketayotgan bir yigit yig'lagudek bo'lib.

— Akam kasalxonada betob bo'lib yotibdi. “Do'stlik”dan o'tmoqchi bo'lgan edim, testning narxi 150 ming so'm ekan, “Madaniyat”da esa 140 mingdan olyapti. Chegaraga kiraverishda esa ayrim “vositachi”lar 100 ming so'mga qildirib beramiz, deb turishibdi. Qaysi birlarining “testi” haqiqiy bilmayman. Amaldor bo'lsam ekan, tadbirkor bo'lsam ekan, shuncha pul kissamning bir chekkasidan chiqib ketsa, bilinmaydi. Ammo men oddiy mardikorman. Har kuni ertalab Toshkentning turli joylaridagi mardikor bozorlarida ish qidiraman. 20 ming, 30 ming, ana boring 50 ming so'm desin, 140 ming so'm menga o'xshagan mardikorgagina emas, boshqalarga ham og'irlik qiladi.

Mardikor yigit bilan suhbatimiz ustiga bir oqsoqol kelib qoldi.

— Qirg'iz chegarasidan o'tarkanman, “test” deganlari haqida so'rashmadi ham. Bu yoqqa o'tsam, anavi yerga uchraysiz, deb qo'lbola laboratoriyani ko'rsatishdi. Andijonga, nevaralarimni ko'rgani boryapman. Ularga bir-ikki kilo go'sht olaman, degan pulimni shu “laboratoriya”ga tashlab chiqyapman. Shuncha pullik to'lov davlat tomonidan joriy qilinganmi yoki… Unday desam, muhriga “FARM STANDART LUKS m.CH.J.”deb yozib qo'yibdi. Ha, aytish­laricha, safarim uch kundan ortib ketsa, yana shuncha pul to'lab, qayta test topshirar ekanman. Aks holda qirg'izlar (o'zimning yurtim) kiritmaydi… Buyam pul. Test topshirsang ham pul, topshirmasang ham pul. Mamlakatlar o'rtasidagi aloqalar yaxshilangunga qadar (u paytlar tojdor virus yo'q edi) qirg'izlarga naqdini bermasangiz muhr bosmasdi. Endi o'zbeklar “test”ga deb olyapti. Yoshligimizda uyim­-joyim deb hech qaerga chiqmagan edik. Endi nafaqaga chiqib, bir dunyoni ko'raylik desak, bunaqa to'lovlar, kasalliklar chiqib turibdi. Kondan bosh­­qa joyni ko'rmay o'lib ketamiz, shekilli…

O'zbekiston va Qirg'iziston chegarasida bugun yuqoridagi kabi e'tirozlarni har qadamda eshitasiz. Bexos xayoldan qaror bayonnomasida bitilgan: “…ko'rsatiladigan xizmatlar narxlari arzon va sifatli bo'lishi ta'minlansin”, degan so'zlar o'tadi. Ana shular haqida o'ylab turgandim,   boyagi oqsoqol gapini ulab qoldi.

— Yodimda, o'tgan yili kuz oylarida O'zbekistonga borishdan oldin koronavirusga test topshirganimizda, natijasini ikki kundan so'ng olgan edik, — dedi u kulimsirab. – Hozir esa   “Madaniyat” chegara o'tkazish punktidagi laboratoriyada o'tirgan yosh ayollar (boshqa chegara punktlarida ham. Yo.X.) “manfiy” natijani ikki minutga qolmay chiqarib beryapti. Qoyil qolmasdan iloj yo'q. Tojdor virus degani fan-texnikani shu darajada rivojlantirib yuboribdiki, atigi to'rt-besh oy ichida “manfiy” natija olish naqd 48 soatdan 2 daqiqaga tushibdi…

Yuqoridagi tushunmovchiliklar, agar tushunmovchilik deb o'ylasak, oddiy xalqning so'zlari. Sirasini ayt­ganda, bu ishlarning tagiga biz ham yetolmadik. Biz ham tushunmadik. Balki, “chegara punktlarida ekspress test olish tartibi va ularning arzon narxlarda   bo'lishi lozimligini” xatga tushirgan O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi maxsus komissiya a'zolari izohlab berishar?

Qolaversa, chegara postlarida test topshirish o'zi necha pul? Va ular nima uchun har xil narxda? Bu hukumat qarori va bugun siyosat darajasidagi yumushlar ekan, nega bu narx-navolar biron joyda ochiq-oydin e'lon qilinmaydi?

Ha, aytgancha, O'zbekiston xalq shoiri Abdulla Oripovning ijodiga bag'ishlanib O'sh shahrida o'tkazilishi rejalashtirilgan kecha nima bilan tugagani haqida aytish sal bo'lmasa, yoddan ko'tarilibdi. Ijodiy kecha noma'lum muddatga qoldirildi. Birinchidan, kechani o'tkazishga mas'ul bo'lgan rejissyorimiz chet elga chiqadigan pasportini rasmiylashtirmagan ekan (shu bois askar bola uni yo'lakdan bir chetga chiqarib qo'ygan edi. Yo.H.). Tabiiyki, ijodiy guruhning boshqa a'zolari ham O'shga kirmay Toshkentga qaytishdi… Albatta, ularning qaytishi o'z yo'liga… Ammo “ekspress test”ning qimmatligi bois bir-birlariga yetolmayotgan ikki mamlakat fuqarolarining bordi-keldilari haqida esa o'ylab ko'rish kerakka o'xshaydi…

Yo.Xo'jamberdiyev,

jurnalist