O'TKIR RAHMAT SABOQLARI
1999 yilning may oyi. Ishxonada edim. Telefon jiringladi. Go'shakni ko'tardim. Tanish, guldiragan ovoz:
— Ortiq Nomoz qalaysiz?
Bu Namangandan, shoir Habib Sa'dulla edi. Hol-ahvol so'rashgan bo'ldik.
— Siz O'tkir Rahmatga qo'ng'iroq qiling, — dedi kutilmaganda Habib aka.
G'alati bo'lib ketdim.
— Bu… Prezidentning davlat maslahatchisi O'tkir Rahmatmi? — Yuragim toshib so'radim. Habib aka aytgan odamni bir-ikki bor televizorda, katta anjumanlarda ko'rganimni eslab.
— O'sha kishi. Biroq… “Qishloq hayoti” gazetasini o'qimaysiz, chog'i? O'tkirjon yaqinda shu gazetaga bosh muharrir bo'lib o'tgan. Sizni so'rayapti…
— Tinchlik ekanmi?
— Xabarim yo'q. Shu yigitni topishga yordam bersangiz, menga qo'ng'iroq qilsin, dedi. Telefon raqamini yozvoling!..
Go'shakni qo'yib bir zum o'ylanib qoldim. O'tkir Rahmatday arbobni menda qanday ishi bo'lishi mumkin? Shu o'y bilan yozib olganim raqamga sim qoqdim.
— Ha, labbay! — degan o'ktam ovoz eshitildi go'shakdan. O'zimni tanishtirdim.
— E, Ortiqalijon! Tinch-omonmisiz? — Eski tanishlardek hol-ahvol so'radi O'tkir aka. — Bir haftadan beri sizni izlayman. Hayriyat, Habib aka bor ekanlar. Xullas, gap bunday, ukajon. Men sizni kutyapman. Tez yo'lga chiqing!
Bu chorlovdan keyin nima deyarimni bilmay qoldim. O'sha kunlari gazetamiz muharriri ishdan bo'shab, o'rniga vaqtinchalik ishlab turgandim. Bir yoqqa chiqishning imkoni yo'q. O'tkir aka bo'lsa… xuddi yuqori qavatdan pastga tushing, degandek chaqiryapti. Nima desam?..
— Mayliku-ya, lekin… — shunday deb vaziyatni tushuntirishga harakat qildim. Erta o'tib indinga gazeta chiqarishimiz kerakligini ham qistirib o'tdim.
— Gazetani bir kun oldinga surib bo'lsa ham, bugun-erta kelib ketsangiz yaxshi bo'lardi…
… Toshkentdaman. Bosh muharrir qabulxonasida u kishini kutib o'tiribman. Hademay yo'lak tomondan qadam tovushlari eshitildi. Va xonaga o'rta bo'ylidan xiyol tikroq, oq mag'iz chehrali, yuzlaridan nur yog'ilib turgan kishi kirib keldi. Menga ko'zi tushishi bilan:
— Assalomu alaykum! E, Ortiqali! Yaxshi keldingizmi? – deya chiroyli kulib qo'l uzatdi.
Tanidim. Meni ming yillik tanishiday, ismimni aytib, dildorlik ko'rsatayotgan bu odam taniqli shoir, “Qishloq hayoti”ning yangi bosh muharriri O'tkir Rahmat edi.
— Kutib qolmadingizmi? — dedi u samimiyat bilan. — Qani, marhamat!
Izma-iz ichkariladik. O'tkir aka to'rdagi joyiga emas, katta stol qarshisidagi bir-biriga rubaro' qo'yilgan stullarning biriga meni o'tirishga taklif qildi. O'ziga bag'oyat yarashgan, mayin tabassum bilan hol-ahvol so'radi.
— Avvalgi ish joyimda vodiyga kurator bo'lganman, — dedi u. — Bir oyog'im Toshkentda bo'lsa, bittasi Namangandaydi. Sizni yaxshi bilaman. Maqolalaringizni o'qiganman. Xullas, gap bunday ukajon…
O'tkir Rahmat shu ko'yi “Qishloq hayoti” adadi so'nggi yillarda keskin tushib ketganligi, gazetada yoritilayotgan maqolalarning saviyasi ham haminqadar ekanligini aytib, bu respublika rahbariyatini, gazetxonlarni qoniqtirmayotganligini, shu boisdan ham gazetani oyoqqa turg'izish uchun o'zini shu lavozimga tayinlashganini aytib o'tdi.
— Mamlakatimiz aholisining 65 foizi qishloqda yashasa-yu, uning yakkayu yagona gazetasi bor-yo'g'i uch ming nusxada chop etilsa, dehqon-u chorvador qo'liga yetib bormasa, albatta, bu ko'pchilikni qoniqtirmasligi tabiiy, — dedi O'tkir aka. — Gazetani, uning saviyasini ko'tarishimiz kerak. Hukumatimizning qishloq va uning taraqqiyoti bilan bog'liq siyosatini keng targ'ib qilishimiz, qishloq odamlari hayotini, ularning orzu-armonlarini sodda, o'qimishli tilda yoritishimiz, ko'pchilikni o'ylantirayotgan katta-katta mavzularga qo'l urishimiz kerak. Rahbariyat ham, gazetxonlar ham bizdan shuni kutyapti. Shuning uchun ham tahririyatga viloyatlarda yashab ijod qilayotgan iste'dodli jurnalistlarni jalb qilyapmiz. Sizni taklif qilishdan maqsadimiz ham shu. Namangan viloyatiga muxbir bo'lsangiz, birgalikda ishlab, gazetani ismi-jismiga mos, o'ziga xos gazetaga aylantirsak…
Bu kutilmagan taklif meni ham xursand qilgan, ham o'ylantirib qo'ygandi. Xursand bo'lganim, o'zi qachondir respublika gazetalarining biriga muxbir bo'lishni, el kezib, yurt kezib, turfa odamlar bilan uchrashib, ko'rgan-bilganlarimni yayrab-yayrab yozishni orzu qilganim bo'lsa, o'ylanib qolganim, tuman gazetasi muharrirligiga nomzodim borligi… dilim qatidagi yana bir ishteboh ham bor ediki, bu – yoshim ham ellikka borayotgani, bu mas'uliyat va ishonchni oqlay olarmikanman, degan andisha…
Ko'pni ko'rgan O'tkir aka dilimdan o'tganlarni sezib, his etib turgan ekan.
— Keling, Ortiqali! Hamkorlikda ishlaylik, — dedi u xayolimdagilarni uqqandek. — Men sizga ishonaman!
Bosh muharrirning ana shu bir og'iz gapi, ishonchi menga qanot bo'ldi.
Har qanday odamni bir og'iz so'zi bilan sehrlab, qalbiga o't qalab yaxshi ishlarga yo'llaydigan nazarkarda insonlar bo'ladi. O'tkir aka ana shunday insonlar sirasidan ekan. Buni men bu mehri- daryo inson bilan “Qishloq hayoti”da birga ishlash jarayonida his etganman, ko'rib-kuzatganman. Bosh muharririmizning topshirig'i bilan nafaqat Namanganni, balki Farg'ona vodiysi qishloqlarini qadamba-qadam kezib, ne-ne ajoyib odamlar bilan suhbat qurganman, ne-ne taqdirlarga duch kelganman.
Eng yaxshi maqolalarim, gazetxonlar e'tirof etgan ocherk va lavhalarim bosh muharririmiz topshirig'i, bevosita yo'l-yo'riqlari bilan yorug'lik ko'rgan.
— Viloyat muxbiri gazetaning o'sha viloyatdagi muxtor vakili, hukumat siyosatining faol targ'ibotchisi, el-yurt jonkuyari, — deb uqtirardi O'tkir aka. — Joylarda bo'lganingizda birinchi navbatda, har doim, har on zimmangizdagi ana shu mas'uliyatni his etib turing. Shunga munosib bo'ling. Eng avvalo, oddiy odamlar manfaati diqqat-e'tiboringizda tursin!
Mas'uliyat hissini har narsadan ustun qo'yadigan, tabiatan jonsarak, fidoyi inson, nozik didli ijodkor O'tkir Rahmat yetakchiligida “Qishloq hayoti” gazetasi, ta'bir joiz bo'lsa, qaytadan tug'ildi. “Gurung”, “Qishloqda duv-duv gap”, “Buni hayot deydilar”, “Hangoma”, “Beshinchi qavatda besh daqiqa suhbat” kabi juda ko'plab o'ziga xos ruknlar bilan boyidi, haqiqiy ommabop, hammabop gazetaga aylandi. Adadi uch ming nusxaga tushib qolgan gazeta va uning “Hayot” deb nomlangan ilovasi 30-35 ming nusxada bosildi. Odamlar qo'lma-qo'l, qidirib o'qiydigan respublikamizning eng nufuzli, yetakchi nashrlaridan biriga aylandi.
Shu yerda ikki og'iz “Hayot” haqida. “Qishloq hayoti” ko'proq qishloq turmushini, fermerlar hayotini, ishlab chiqarishni yoritishga ixtisoslashgani tufayli ham bu gazetada jamoamizda qalam tebratayotgan ijodkorlarning, qolaversa, respublikamizdagi shoir va adiblarning asarlarini berib borishga imkoniyatimiz cheklangan edi. Vaholanki, gazeta adadi oshib, materiallar rang-barang va o'qimishli bo'lib qolgach, juda ko'plab ijodkorlar o'z asarlarini tahririyatimizga taqdim etishayotgan edi. Buni yurakdan his etgan rahbarimiz “Hayot” deb nomlangan ilova-haftalik tashkil etishga, bu gazetada qamrovi kengroq, ijtimoiy-badiiy materiallarni berishni o'z oldiga maqsad qilib qo'ydi va buning uddasidan chiqdi ham. Oradan hech qancha o'tmay “Hayot” — odamlar kutib o'qiydigan, eng qiziqarli va sermazmun nashrlardan biriga aylandi. Bu gazeta bilan Abdulla Oripov, Pirimqul Qodirov, Mahmud Toir, Sirojiddin Sayyid, Sa'dulla Siyoyev, Matnazar Abdulhakim, Shodmonbek Otaboyev kabi taniqli shoir va adiblarimiz hamkorlik qila boshladilar.
Ustoz rahbarligida tom ma'nodagi “Qishloq hayoti” maktabi shakllandi. Bosh muharririmiz ijodida “yilt” etgan bir narsasi bor qalamkash borki, tahririyatga tortish payida bo'lardi.
O'tkir aka tahririyatga chorlagan, ishlashiga, ijod qilishiga imkon yaratib bergan G'afur Shermuhammad, Shavkat Ortiqov, Maqsud Jonixonov, Tohir Habilov, Said Rahmonov kabi ko'plab iqtidorli qalam egalarini bugungi kunda respublikamiz ahli yaxshi biladi.
O'tkir aka — yaxshilik uchun tug'ilgan inson. Hammaga — kattayu kichikka yaxshilik sog'inib yashaydi. Yaxshilik qilsam deydi. Mehr-oqibatni har narsadan ustun qo'yadi.
— Shavkat Rahmon degan millatimizning zabardast shoiri og'ir dardga chalinib, yostiqdan bosh ko'tarolmay yotganida juda ko'plab ijodkorlar, do'st-birodarlari uning Do'rmondagi dala-hovlisiga kelib-ketib turishdi, — deb eslaydi yozuvchi Nabijon Boqiy. — Ana shularning orasida O'tkir akaning mehr-oqibatiga, ayniqsa, qoyil qolganman. O'tkir aka o'shanda jiddiy va mas'ul lavozimda ishlashiga, vaqti g'oyat tig'izligiga qaramay, har haftaning ma'lum kunida, yo erta, yo kech Shavkat Rahmonning holidan xabar olishga, bemor qoshida o'tirib undan hol-ahvol so'rashga fursat topardi. Nima yeb, nima ichyapti, dori-darmonlar yetarlimi, nima kamchilik bor, bilib olgisi kelardi. Qaytayotganida, ko'zdan narida turgan xizmat mashinasi yukxonasidan turli yeguliklar, meva-chevalar, noyob dorilar solingan qutini asta olib menga tutqazarkan, hech kimga sezdirmaslikni, kim olib kelganini ham qattiq sir tutishlikni tayinlardi.
Ustozning bu ajoyib xislatiga birga ishlash jarayonida o'zim ham juda ko'p bor shohid bo'lganman. Bosh muharririmiz astoydil ishlaydigan, yaxshi ijodkor, yaxshi mutaxassisni boshiga ko'tarishga ham tayyor edi. Bundayin insonlarni har doim qo'llab-quvvatlash, siylab-rag'batlantirish, hukumat mukofotlariga tavsiya etish payida bo'lardi.
“Qishloq hayoti”da Mahmud Jo'rayev degan grafik rassom ishlardi. O'ta kamsuqum, sodda, xokisor odam edi rahmatli. Buning ustiga oilasi ham katta, qiynalibroq hayot kechirishi yurish-turishidan sezilib turardi. Bir umr tahririyatlarda ishlagan beta'ma bu inson nafaqa yoshida bo'lishiga, betobligiga qaramay tahririyatga el qatori kelib ketar, o'z ishini sidqidildan bajarardi.
Kunlarning birida O'tkir aka shu Mahmud akani huzuriga chorladi. Keksa rassom kirib kelishi bilan o'rnidan turib kutvolib, bir piyola qaynoq choy tutdi. Hol-ahvol so'radi. Uy-ichlarini surishtirdi.
— Charchamayapsizmi, salomatligingiz yaxshimi? — deya dildorlik ko'rsatdi. Keyin so'rab qoldi:
— Ish faoliyatingizga qancha bo'ldi, ustoz?
— Qirq yildan oshdiyov… — dedi Mahmud aka.
— Qanday mukofotlaringiz bor? — yana so'radi O'tkir aka.
— Bor… avvalgi muharririmiz Ismoil aka bir gal faxriy yorliq berganlar…
— Yaxshi, — dedi rahbarimiz. — Eng muhimi salomatlik. Salomatligingizni asrang. Kamchilik bo'lsa tortinmasdan ayting. Har doim yordamga tayyormiz.
— Qulluq! — dedi bosh muharrirning o'ziga bu qadar mehribonligidan mutaassir bo'lgan keksa rassom.
Ikki oradagi bu suhbat bahorda bo'lib o'tgan bo'lsa, avgust oyining oxirlarida, Mustaqillik bayrami arafasida Prezidentimizning bir guruh fidoyi zamondoshlarimizni hukumat mukofotlari bilan taqdirlash haqidagi farmoni matbuotda e'lon qilindi. “O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatgan madaniyat xodimi” faxriy unvoni bilan taqdirlanganlar safida “Qishloq hayoti” gazetasining bezakchi rassomi Mahmud Jo'rayev ham bor edi…
Men Mahmud akani farmon chiqqan kuni gazetaga ko'z yoshlari tomib, yig'lab o'tirgan holda uchratganman…
O'tkir aka viloyatlarda yashab ijod qilayotgan iqtidorli ijodkorlarni ham har doim ko'zi qarog'ida tutardi. Gazetamizda “Iste'dodlar bormisiz, omonmisiz?” degan maxsus ruknimiz ham bo'lib, shu rukn ostida viloyatlarning olis-olis qishloq-ovullarida yashab ijod qilayotgan favqulodda iqtidor egalari haqida muntazam maqolalar berib borardik.
2000 yilning avji yozi edi. Mehnat ta'tilida – Chimyon sihatgohida dam olayotgan edim. Sihatgoh rahbarlaridan biri tushga yaqin meni topib, “Toshkentga, O'tkir akaga telefon qilarkansiz” deb qoldi. Telefon qildim. “E, Ortiqalijon, salomatmisiz? Yaxshi dam olyapsizmi” degan bosh muharririmizning odatiy yurakka yaqin ovozi eshitildi. “Rahmat”, dedim. “Uzr do'stim, siz dam olayotgan o'sha Chimyon qishlog'ida ikki qo'li yo'q bir bola bor ekan. Shu holiga rassom ekan, oyoq barmoqlari bilan ajabtovur suratlar ishlarkan. Bir vaqt topib o'tib, uchrashib biror narsa yozib yuborsangiz yaxshi bo'lardi…” “Xo'p” dedim. Nogiron rassom bola yashaydigan xonadonni so'rab-surishtirib, topib, u haqida maqola yozib jo'natib yubordim. Maqola gazetaning navbatdagi sonida bosilib chiqdi…
Odatda tahririyatga hammadan erta kelib, hammadan kech qaytadigan, tun-u kun ishga ko'milib o'tiradigan rahbarimiz kutilmaganda Xorazmga otlanib qoldi. Bu oshig'ich safar sababi bilan qiziqsak:
— Matnazar kasal, — dedi bezovta holda. — Borib ko'rmasam bo'lmaydi…
Keyin mas'ul kotibni chaqirib tayinladi:
— Kutubxonadan Matnazar Abdulhakimning kitobini topinglar. Eng sara she'rlaridan bir turkumini shu songa beringlar. Xursand bo'ladi…
Bosh muharririmiz Xorazmda ikki-uch kun qolib ketdi. Keyin o'sha yerlik muxbirimiz Xolmurod (Qurbonov)dan eshitdim. Matnazar oddiy kasalxonalardan birida, umumiy palatada ana ketdi-mana ketdi bo'lib yotgan ekan. Buni ko'rgan ustoz to'g'ri viloyat hokimligiga chiqib boribdi. Mutasaddilar bilan gaplashib, shu kuniyoq shoirni nufuzli klinikalardan biriga o'tkazdiribdi. Uning o'ziga sezdirmasdan ayoliga bir dasta pul tutqazibdi. Xijolat qilmaslik uchun “eringizning chiqqan she'rlari uchun qalam haqi” depti. Davolovchi shifokorga uchrashib, Matnazarning ahvolidan kun-tun xabardor qilib turishini iltimos qilibdi. Telefon raqamini yozib qoldiribdi.
— Bunaqa inson, bunaqa shoir dunyoga yuz yilda bir keladi, — depti. — Uni asrab qolishimiz kerak!
Rahbarimiz Urganchdan qaytdi. Bir hafta-o'n kun xayollari to'zg'in, parishon yurdi. O'sha kunlari o'zi Toshkentda bo'lsa ham xayoli Xorazmda edi…
Atoqli adabiyotshunos Ozod Sharofiddinovni qand kasali qiynardi. Oxiri bo'lmadi. Olimning oldin o'ng, so'ng chap oyog'ini kesishga to'g'ri keldi. O'sha kunlari O'tkir akaning bir qadami shifoxonada edi. Oradan hech qancha o'tmay gazetamizda Ozod akaning butunlay yangicha ruhdagi, shirali tilda yozilgan ocherk va esselari birin-ketin e'lon qilina boshladi. Muharririmiz olimning yuragiga cho'g' tashlab, uni ruhlantirib, qo'liga qalam tutishga undagani natijasi edi bu.
Keyinroq Ozod domlaning o'zi:
— O'tkirjon bo'lmaganida bu narsalarni qog'ozga tushirish xayolimda ham yo'q edi, — deya e'tirof etgandi.
… “Qishloq hayoti”da ish boshlaganimga endigina yarim yil o'tgan. 1999 yil dekabri avvali. O'tkir aka telefon qilib:
— 10 dekabr qanaqa kun ekanini bilasizmi? — deya so'rab qoldi.
Yopiray! Kechagina ish boshlagan, hali o'zini ko'rsatib ham ulgurmagan oddiy bir muxbirga e'tiborni ko'ring-da! Axir, bu kun mening tug'ilgan kunim-ku!
— O'sha kuni osh qilib beraman, — dedim nima deyarimni bilmay.
— Oshni sizga mana biz qilib beramiz, — dedi O'tkir aka. — Shu kuni sizni tahririyatda kutamiz.
Bordim. Bosh muharrir xonasida jamoat jam edi. Viloyat muxbirlarigacha chaqirilgandi. O'tkir aka mening haqimda ko'p iliq-issiq fikrlar aytib, “joningiz omon bo'lsin” deya egnimga to'n kiydirdi, “belingiz baquvvat bo'lsin”, – deb belimga belbog' bog'ladi. Yana so'nggi rusumdagi diktafon hamda rassomimiz Mahmud Jo'rayev chizgan portretimni sovg'a qildi… Oradan hech qancha o'tmay “O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist” faxriy unvoni bilan taqdirlandim…
… Insonning boshida ne qismat, ne ko'rgiliklar bor, Yaratganning o'zigagina ayon. Bu dunyoi dun deganlari boshdan-oyoq siru sinoatdan iborat.
Boshimga og'ir sinovli kunlar tushdi…
Otam vafot etdi…
Endigina o'ttiz beshga kirgan tog'dek o'g'limdan ayrilib qoldim.
Keyin nevaram…
O'sha kunlari ham ustoz yonimda edi.
Dardu dunyoim qorong'i bo'lib, ich-ichimdan yig'lardim.
Ammo… Kiftlarimda O'tkir akaning, bu mehri olamjahon insonning qo'llari taftini his etib turardim.
Bu taft meni cho'kmaslikka, chekinmaslikka, yana olg'a yurishga, yashashga undardi…
Tong bilan tahririyatga kelib, shularni eslab, qog'ozga tushirdim. Chunki soha fidoyilarini, asl ijodkorlarni, ustozlarimizni eslash, doim yo'qlab turish, ulardan o'rnak olish biz, shogirdlar uchun ham qarz, ham farzdir. Ularning yonimizdaligi, qalbimizdaligi, duolari ruhimizni ko'taradi, kuchimizga kuch qo'shadi…
To'g'ri, yuqoridagi voqealarga ancha bo'ldi… Ancha yillardan buyon ustoz O'tkir Rahmat mamlakatimizdagi yetakchi nashrlardan biri, Parlamentimizning bosh minbari — “Xalq so'zi” va “Narodnoe slovo” gazetalari Bosh muharriri vazifasida faoliyat yuritmoqda.
Mening esa dilimda shu kalom:
Borligingizning o'zi baxt, mehribon ustoz!
Ortiqali NOMOZOV.