VATAN HAQIDA TUGANMAS QO'ShIQ

Shoirni har doim muqaddas So'z chorlab turadi. Shoirning nigohi olislarga – o'zining, o'zgalarning ko'ngliga, mo'ysafid tog'larga, kayvoni teraklarga, qadimiy chinorlarga, yangi nihollari bo'y cho'zgan bog'larga, yorug' manzillarga eltuvchi yo'llarga qadalgan bo'ladi. Shunda, ishoning, uning qulog'iga kimdir shivirlab so'zlarni aytib turgan bo'ladi. Shoirning yaxshisi shundan ma'lumdir. Eshitgan aytimlarini chalg'imasdan ilg'ay olgan shoir So'zni qalbida avaylay oladi, uni qog'ozga tushira oladi. So'z vafoning, So'zga oshiqlikning oxir-oqibati shulki, u barchamizning tilimizda, dilimizda she'r bo'lib jarang­laydi.

G'ayrat Majid tug'ilgan maskan – Kitob tumani tog'li, bahavo joylardan. Sayru tomosha aylasangiz, tog'lariga, yashillik ko'zingizni quvnatsa, bog'lariga, suvidan ichsangiz, bulog'iga, she'r eshitsangiz, shoiriga havasu mehringiz ortadi. Shunday ekan, bugungi o'zbek adabiyotida ana shu voha farzandi G'ayrat Majid degan shoirning o'z o'rni bor ekanligi bejiz emas.

Ham gul, ham dil – bo'ston yurt,

Ko'ksimdagi iymon yurt.

Tinmay aytgim keladi,

Ichim to'la doston yurt.

Shoirning yaqinda “Sharq” nashriyotida chop etilgan salmoqli hajmdagi “Besh dars” kitobidan o'rin olgan bu she'r o'zi tug'ilib o'sgan Xo'jailmkoni qishlog'i haqidadir. Kindik qoni tomgan tuproq muhabbati inson qalbida har doim bus-butun, cheksiz, tugaldir. Ana shu muhabbat shoirning ko'ksidagi iymonning o'zidir. Shoirning ichi to'la doston ekanligi ham shundan.

Jami beshta darsni o'zida jam etgan kitobning “Birinchi dars”ida Vatan, ona tuproq, bu tuproqdan mangu qo'nim topgan ulug' insonlar haqida. She'rlarni o'qib anglaymizki, shoir tug'ilib o'sgan qishloqda muqaddas ziyoratgoh bor. Bu Hazrati Xojagiy Imkanagiydir. Ma'lumki mavlono Imkanagiy naqshbandiya tariqatining murshidi komillaridan bo'lgan. Ziyoratli maskan haqidagi ushbu she'rda shoirning ruhiy poklanish ehtiyoji seziladi:

Oppoq tuyg'ular-la poklab ruhimni,

Topib olgim kelar o'zimni yo'qlab, – deydi shoir.

Bu tabarruk maskan shoirning bolalikdanoq shakllangan qarashlarini ancha ulg'aytirganiga, asosiysi ta'sirchan iboralarga, favqulodda fikr aytishiga hissa qo'shib turganini ilg'ash qiyin emas.

Hazrat Imkanagiy, hazrat bobojon,

Bo'g'zimni tirnaydi nurli bir nido.

Tuproqda yotib ham yuksaksiz ko'kdan,

Sizga yetkazsaydi meni ham Xudo.

O'tmishdagi avliyo bobolarimizdan bo'lmish hazrat Imkanagiy haqidagi yana bir she'rda shoir qalbining tub-tubidagi mung­­li dard ham sog'inch shaklida namoyon bo'ladi. “Umrim sog'inch degan yo'ldir, Hazratim” degan satrning o'zidayoq dilingizda allaqanday sog'inchni tuyasiz. Shunday damda ona tup­roqning hidiga to'yging, maysalarini silab, uning mehrini tuyging keladi. Tuprog'u toshlarini silagan kaftingdagi titroq qalbing­­ga ko'chadi. Qalbingga to'planib borayotgan bir dunyo orzuyu armonlar umringni sog'inch degan yo'lga aylantirganini anglaysan.

Aslida she'r insonni insonga anglatadigan mo''jizadir desak mubolag'amas. Ha, shunday. So'zdan-so'zga, satrdan-satrga, she'r­dan-she'rga ko'chgan sayin shoirning qalbi, qiyofasi, tarjimai holi ayonlashaveradi. Biz she'rlarni o'qirkanmiz, shoir G'ayrat Majidni taniymiz. Qishloqdan poytaxtga kelib, Vatan mehri qalbini birzum tark etmagan shoirning ota-onasi, oilasi borasida so'zlovchi she'rlar “Ikkinchi dars” da o'ziga xos tartib berilgan.

Egniga oq xalatini ilib, dori-darmon, shirin so'zi bilan odamlar dardiga malham bo'lgan shifokor otaning o'g'li bugun ruhiy ehtiyoj – So'z aytishga bel bog'laganining o'zida ham o'xshash mantiq borday, menimcha. She'rlarni o'qiy turib, hozirda marhum otaning “choponini quchib yig'layotgan” shoirning armoni sizni ham bir qadar ma'yus torttiradi. Bunday armon boshqa she'rlarda ham o'ziga xos ta'sirchanlikni oshirgan. Aytaylik, “Ayvonimda qaldirg'ochlarga…” sarlavhali she'r haqida shunday deyish mumkin.

Bulbullakda qolgan ay dunyo,

Umr shunday bevafosanmi,

Ayvonimda qaldirg'ochlarga,

To'yib-to'yib yig'lab bersammi?

(Vatanga bo'lgan yuksak muhabbat shoir she'rlarida tug'ilgan yurtdagi joy nomlarida ham aks etadi. Shoir ayrim she'rlarida Bulbullak, Qirqqiztepa kabi so'zlarga ko'p murojaat etgan. Sh.O.)

Inson hayotida ota-ona, aka-uka, opa-singil va farzandlarning o'rni muhimdir. Ularga bo'lgan mehrimiz harakatlarimizda, munosabatimizda yaqqol ko'rinadi. Shoir esa bu muhab­batini So'zda ko'rsatib bera oladi. Ammo qay darajada? Kimdir bir-ikki she'r bilan, kimdir esa vaqti-vaqti bilan bu mavzuga murojaat qiladi. Oilaning munis va mushfiq a'zolari – singillar haqida ijodkorlarimiz bir-ikki she'r bilan kifoyalanganini ko'ramiz. Men G'ayrat Majid ijodida buning aksini ko'rdim. Shoir yo'l qaraguvchi, akaning mehriga intiq singillar haqida ko'p va xo'p yozgan. Shoirning ana shu jihatiga yanada havas qilganimni yashirmayman.

Qiynalsam, mendan ko'p chekar ozorlar,

Aziz singillarim – qaldirg'ochlarim – dey­di shoir.

Yana bir she'rida esa:

Singli bor akalar doimo baxtli, – dey­di. Yoki:

Men hamon yuribman, tugamaydi yo'l,

degan satrda shoirning So'z yo'lida zahmat chekayotganini anglash bilan birga mushfiq singillarning yo'l qarayotganini his qilasiz.

“Uchinchi darsi”ni shoirning buyuk ajdodlarimizga, ya'ni Sohibqiron Amir Temur, hazrat Alisher Navoiy, Naqshbandiy, Mirzo Bobur, Maxtumquli, Mullo Nafas, Sog'uniy, Qodiriy kabi buyuk zotlarga ehtiromining ramzi deyish mumkin. Kitobda “Buyuk shajara payvandiman” deb nomlangan she'riy turkum Hindiston safariga bag'ishlangan.

Qalbi qulf kaslarga Xudo bas kelsin,

Qayon ketmoqdasiz, Hazrati Bobur?

Buyuk ajdodimiz Zahiriddin Muhammad Boburning armonini his qilgan shoir Boburga xayolan murojaat qiladi. Bu murojaat xuddi “To'xtang, Hazratim, qaysi yurtlarga bosh olib ketmoqdasiz, yurtda qoling” degan iltijo kabi qalbimizda yangramaydimi?

Shoirning Hind safaridan olgan taassurotlarini so'zlab berishdan tashqari “muhim gaplarini” aytib olish niyati ham borligini anglaysiz. Bunday she'rlarda shoirning yurtga, ajdodlariga yanada daxldorligini ko'ramiz.

“Hindiston daftari”dagi she'rlarda shoirning mamnunligi, dardidan tashqari afsus-nadomati ham mujassam. Shoir Hind yurtining turizm maskanlarida haykal sotib turgan kishilarni ko'radi. Bu haykalchalar ularning Xudosi emish. Hindlarning ko'pchilik qavmi shu haykalchalarga sig'inishi va savdo ahlining bu haykalchalarni sotib turishi shoirda ajabtovur taajjub uyg'otadi.

Achinaman juda bu nochor odam,

Kun ko'radi sotib xudolarini, –

deya ko'ngillarni larzaga soladi, o'yga cho'mdiradi.

“To'rtinchi dars” sevgi-muhabbat mavzusiga bag'ishlangan. Muhabbat mavzusida yozmagan shoirni shoir hisoblamasligimiz nimadan ekan-a aslida?! Muhabbat go'zal ifoda qilingan she'rlar uchun har qancha tahsin aytamiz. Har qachon unda yaxshi his-tuyg'uni tuyamiz, she'rlardagi muhabbat bizni rango rang­ligi bilan o'ziga tortaveradi, tortaveradi. “Dars”­dagi barcha she'rlarni ana shunday hayajon bilan o'qiysiz.

Ayniqsa, “Nilufar” turkumida sevgi-muhab­batli holatni juda go'zal tasvirlaydi:

Oyu yulduzlarni qoshiga chorlab,

Suvlar bilan suhbat qurayotgan gul.

Nilufargulim-a, nilufargulim,

Ko'zlarim sen tomon boshlayapti yo'l.

Oy va yulduzlarni qoshiga chaqirib, suv bilan suhbat qurayotgan gul, ya'ni ma'shuqasining huzuriga intilayotgan oshiqning holi ko'z oldimizda gavdalanadi. Shundaymasmi?

Shoirning muhabbat mavzuidagi har bir she'ri tahlil etishga arzigulik aslida. Bu she'rlarning har birida alohida-alohida ohang bor. Bu ohanglar sizga hamisha hamroh bo'lishi shubhasiz.

Har qanday shoirning dunyo, hayot umrga bag'ishlangan, falsafiy qarashlari aks etgan she'rlari bo'ladi. Bu G'ayrat Majid ijodida ham muhim o'rin olgan. Darvoqe, ana shunday umuminsoniy mavzularga bag'ishlangan “Beshinchi dars”ning “Duo” sarlavhali she'r bilan boshlanishida o'zgacha hikmat ayon bo'lgandek:

Har kun Haq yo'linda bir ijod bo'lsin,

Shul ijod ham qanot, ham najot bo'lsin,

Tilingda, dilingda munojot bo'lsin,

Umringga pok hikmat tortiq aylasin,

G'amu anduhlardan forig' aylasin.

Ushbu kitobda yana g'azal ohangini beruvchi “Yaxshi” radifli barmoq vaznidagi she'r xalqonaligi, yurakka yaqinligi bilan o'quvchini o'ziga ohanraboday tortadi:

Chala yarim poyma-poy,

                            nolang qo'shiq bo'ptimi,

Yurak aytgan bitta so'z,

                            mingta dostondan yaxshi.

Ha, insonning umri bir butunlikdan iborat. Ammo ko'ngilning yarim bo'lishini, odamzodning ko'p ishlarga ulgurmasligini, armonlarini “Yuzma-yuz” she'rida dildan his qilishga, anglashga muyassar bo'lasiz:

Dunyo, menmi, shunday nargisday jussa,

Yarimta ko'nglimda o'ylarim butun.

Ey, sen ko'zlarimni yashnatgan g'ussa,

Men, axir, bir keldim, bir marta keldim.

Va bir marta kelgan odamning “Men ming yil yig'layman bir so'z aytguncha” degan nolasini eshitib yuragingizga to'lqin kiradi. Ne baxtki, bir so'z aytish uchun “ming yil nola qilishga” tayyor odamning ko'ngil olami sizda ne-ne taassurotlar qoldirmaydi.

Shoir so'zi tuganmasdir. Uning aytmoq bo'lgan so'zlari doim qalamining uchida turadi. Bundan keyin ham katta so'zlar aytishga bel bog'lagan G'ayrat Majiddek katta ijodkor qalamining uchida biz o'qimoqchi bo'lgan yangi satr­lar bo'y ko'rsatib turganiga shubha yo'q. Ushbu kitobdagi yakuniy darsning yakunidan joy olgan she'rning “Tugamaydi qo'shig'im” deb nomlanishi ham bejiz emas. Chunki, bu Vatan haqidagi tuganmas qo'shiqdir:

Men oshiqman, shu bois

Olchi bo'lar oshig'im.

Dunyo tugab ketsa ham,

Tugamaydi qo'shig'im.

Shodi OTAMUROD,

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

18 + 17 =