HAYBARAKALLAChI

Muallif haqida:
Xoliyor Safarov — 1983 yil 21 fevralda Chiroqchi tumani, Ayritom qish­log'ida tug'ilgan.
2005 yilda SamDUning o'zbek filologiyasi fakultetini tamomlagan.
“Sharq yulduzi”, “Yoshlik” jurnallari va “O'zbekiston adabiyoti va san'ati”, “Kitob dunyosi” va bosh­­qa nashrlarda asarlari muntazam e'lon qilib boriladi.
Birinchi kitobi – “Oy botmagan kechalar” (2010 yil, hikoyalar), so'ngra “Qanotsiz qushlar” (2015 yil, qissa va hikoyalar), “Nomus va hayot” (2019 yil, qissa va hikoyalar) nomli kitoblari chop etilgan.
Ayni paytda “O'zbekiston tarixi” telekanalining “Ilmiy-ommabop telefilmlar” muharririyati bosh muharriri o'rinbosari bo'lib mehnat qilmoqda.

Shaharchada mish-mish tarqaldi.
– Haybar aka tildan qolibdi!
– Qaysi Haybar aka?
– O'zimizning Haybar aka bor-ku, Barakayev!
– Ha-a… Haybarakallachi Haybar akami? Yo'g'-e?.. Kechagina tadbirda bulbulday sayrayotgandi-ku?
– Bechora…
Haybar Barakayev o'qituvchilikdan nafaqaga chiqqan mahalla faoli edi. Uning ajoyib bir odati bo'lardi. Dars payti uy vazifasini bajarib, she'r yodlab kelgan o'quvchilar g'ingshib, chiyilloq yoki xirilloq ovozda o'qishsa, qoni qaynab, shart o'rnidan turardi-da, qo'llarini silkitganicha o'zi she'r ayta boshlardi:
Xalq dengizdir,
xalq to'lqindir, xalq kuchdir,
Xalq isyondir,
xalq olovdir, xalq o'chdir…
Bu paytda go'yoki momaqaldiroq gumburlab, maktabning tomi ko'tarilib ketgandek tuyulardi.
Domla baland bo'yli, biroz qorin qo'ygan, doim bo'yinbog' taqib yuruvchi, kallasi katta kishi bo'lib, sochi qalin va qattiqligidan sal o'ssa, tik­rayib qolar va boshini yanada kattaroq ko'rsatar edi. Shu sababli ertaga harbiy xizmatga ketayotganday doim sochini kalta oldirib yurardi. Uning nihoyatda ko'p bilishi, bir davrada o'qigan she'rini boshqa joyda qaytarmasligiga qoyil qolgan tengdosh­lari: “Domla, buncha narsani xotirada qanday saqlab yurasiz?” deb so'rasa, “Kallam katta, ko'p narsa sig'adi”, deb hazillashib qo'yardi.
Barakayev nafaqaga chiqqan yili shaharchada ko'p qavatli yangi uylar qurildi. Uyga ehtiyojmandlar orasida to'rt farzandning otasi bo'lgan domlaning o'zi ham bor edi. Yangi uylar o'z egalariga topshiriladigan kuni uni alohida so'rab qolishdi.
Barakayevga jon kirdi. Anchadan beri hokimni ko'rish niyatida edi. Soqol-mo'ylabini qirib, oq ko'ylak ustidan tadbirlar uchun olgan kostyum-shimini kiyib, bo'yinbog'ni taqib, atir sepib, tuflisigacha e'tibor berdi.
U yangi uylar oldiga yetib kelganida tumonat odam yig'ilgan, tadbir boshlanib ketgan edi. Barakayevga navbat kechroq keldi. U Everestni zarb etishni ahd qilgan alpinistday mag'rur minbarga chiqdi va dedi:
– Azizlarim, bugun dunyoda vatan ichra vatansizlar qancha? Ayrim davlatlarda bir burda nonga zor bo'lib, ko'lmakdan suv ichib tirikchilik qilayotganlar qancha? O'zaro urushlar kechayotgan mamlakatlarda odamlar o'z uyida bexavotir o'tirolmayapti, ko'chaga chiqolmayapti, beshikda yotgan bolalari bomba portlashidan chinqirib uyg'onib ketayapti. Biz-chi? Xudoga shukr, tinchmiz, hamma narsamiz yetarli! Bozorlarimiz to'la, to'kin-sochinlik! Mana, ehtiyojmandlarga uzoq muddatli kredit asosida uylar berilyapti. Bu juda katta g'amxo'rlik! Bu uylarning sharoitlarini ko'ring!.. Azizlar, barchangizga yangi uylar muborak bo'lsin! Uyingiz quvonch-u shodliklarga, qut-barakaga to'la bo'lsin!
Gulduros qarsak chalindi. Hatto hokimning ko'ng­lidan “Men ham shunday chiroyli gapirdimmi?”, degan fikr o'tdi.
– Rahmat sizga, domla! Yurtimizga sizday yuragi yonib turgan kishilar kerak! Yoshlarga o'rnak bo'ladigan odamsiz! Mahallaga ham sizday fidoyilar, yoshlarni ortidan ergashtira oladigan ustozlar kerak!
Hokim shunday deya Haybar Barakayevga uyning kalitini topshirdi.
– Rahmat, rahmat! Yurt omon bo'lsin! – dedi domla. – Biz doim elning xizmatidamiz. O'ttiz besh yil sadoqat bilan bir maktabda ishladim. Endi nafaqadaman. Nasib bo'lsa, yangi uyda toat-ibodatimizni qilib, Yaratgandan yurtga tinchlik, farovonlik so'rab o'tiramizda.
– Domla, sizday odamga uyda o'tirish yarashmaydi. Endi mahallada ishlang! Tajribangizdan yoshlarga ham o'rgating! Bo'shashmang!
– Xo'p, hokim buva, xo'p. Siz shunday ishonch bildirar ekansiz, qarab o'tiramanmi? Jonim bilan ishlayman!
Barakayevga kun tug'di — ham uylik, ham yana ishlik bo'lib qoldi.
U shahar biqinidagi qishloqda yashab, bir umr shahar maktabiga qatnab ishladi. Katta qizini uzatib, bir o'g'lini uylantirdi. Ular tinib-tinchib ketishgan, kichik o'g'li talaba, ammo ikkinchi qizining ro'zg'ori sindi. Endi katalakdek bir hovlida uch oila. Barakayev minbarlarda baxt­­li hayot, farovon turmush va baxtli yoshlar haqida so'zlasa-da, ro'zg'oridagi kemtiklikdan ko'z yumolmasdi… U yangi uyga xotini, qizi bilan nevaralarini olib kelish pa­yida edi.
Hokimning taklifidan keyin ikkinchi reja amalga oshdi. Barakayev endi shahar, viloyat miqyosidagi tadbirlarda, targ'ibot guruhlarida ishtirok etar, ertangi kun haqida gapirganda bugungi yoshlarning kechagi avloddan ko'ra naqadar baxtli ekanligini e'tirof etar, dorul­omon kunlar boshlanganiga dalolat keltirib charchamas edi. Uning tilida misollar, xotirasida isbotlar adadsiz edi. Ammo bu hammaga ham yoqavermas, ba'zan qo'shib-chatib og'iz ko'pirtirishlari ayrimlarning g'ashiga tegardi. “Bu haybarakallachi kim o'zi? Osmondan tushganmi?” deb bir-birlari bilan shivirlashib qolishardi
Qish kunlarining birida shaharchada yangi bog'cha qad rostlab, foydalanishga topshiriladigan bo'ldi. Ikki kun oldin yoqqan qor hali erimagan, havo juda sovuq edi. Ammo bog'cha issiq. Ochilish marosimi tadbirlar zalida o'tkazildi. Bu yerning sha­roitlarini yaxshi bilgan Barakayev ochilish marosimida yana nutq so'zladi.
– Azizlarim, yangi uylarda, yangicha davrda yashayotgan hamshaharlarim! Tashqarida minus falon daraja sovuq, ammo bu yerning issiqligini qarang! Taningiz yayraydi! Bu sharoitlarni ko'rib, o'zingiz borgan bog'chalarni bir ko'z oldingizga keltiring-a! Ob-havoni aytmaysizmi? Bu baraka-ku!
– Sal og'ir bo'ling! – dedi orqadan birov. Ammo domla parvo qilmadi.
– Bugun hammasi havas qilgulik! Bu sharoitlarni ko'rib, qaniydi men ham uch-to'rt yoshda bo'lsam, deyman. Qaniydi bog'chaga qatnasam… Axir yashagan sayin yashaging keladi!
Qarsaklar bu gal yangi uylar topshirilgandagiday avjli chiqmadi. Ammo Barakayev o'z ishlaridan mamnun edi. Tadbirdan qaytarkan qish­loqdagi katta qizining bolalarini ham mana shu bog'chaga berishni o'ylab, unikiga bordi.
U tarnovda sumalaklar osilib yotgan hovlida qizi bilan ko'rishib, uyga kirdi. Ostona hatlab o'tarkan dimog'iga chala yongan o'tinning qo'lansa hidi urildi.
– Uylaring sovuqmi deyman… – dedi qo'lidagi narsalarni bir chekkaga qo'yarkan.
Qizi otasini ko'rpachaga chorladi.
– E, o'lsin, bilasiz-ku, qishda gaz bo'lmaydi. Kechadan beri svet ham yo'q.
– Kuyov qaerda?
– Doriga ketgandi. Kattamiz isitmalab yotibdi. Keyin, gazimiz ham tugagan ekan. Gazballonni to'latib kelaman degandi.
– Ha…
Ota qizining hayotiga bir nazar soldi. Katta nevarasi yo'talib, ko'rpaga ko'milib yotibdi, kichkinasini ham shunchalar o'rab tashlaganki, faqat ko'zi ko'rinadi. Uy burchagidagi pechkaning olovi o'chgan…
– Sharoitlaring qiyin ekan… – dedi ota ichidan zil ketib.
– Har qishda shu-ku, ota. O'rganib ketganmiz. Qishda gaz yo'qligiga yarasha, hech bo'lmasa shu svet o'chmasaydi…
Barakayev nima deyishini bilmadi. Cho'ntagidan shokolad olib, nevarasiga uzatdi.
– Ma, ol, bolam! Tuzalib qoldingmi?
Nevara shokoladni olarkan, javob o'rniga quv-quv yo'taldi. Keyin:
– Bobo, — dedi yotgan joyida. – Bilmaysizmi, svetimiz qachon yonadi?
Barakayev yana mum tishladi.
– Bobo, zerikib ketdim. Onam tashqarigayam chiqarmayapti. Kechga svet yonarmikan? Multfilm ko'rardim…
Bobosi javob o'rniga labini cho'chchaytirib, yelka qisdi. Uning bu beo'xshov harakatidan nevara piq etib kulib yubordi.
Barakayev sergak tortdi. Nevarasi nega kuldi? Xatti-harakatigami? Bu shunchalar kulgilimi? Davralarda, tadbirlarda o'z-o'zidan eshilib, chiyralib ketadigan biyron tili nega hozir aylanmadi? Bilmasligini bildirmaslik uchun so'z o'rniga harakat bilan javob bergandi, nevarasi shunga kuldi. Uning harakatlari, gap­lari boshqalarga qanday ta'sir qilar ekan-a? Hozir kuyovi keladi. U ham so'raydi. “Siz hokimning yonida yurgan odamsiz-ku, bilmaysizmi svet nega buncha ko'p o'chyapti? Nega qishda gaz yo'q?” Savol ketiga savol ulanadi, ammo ularga Barakayev javob berolmaydi. Shuning uchun tinchgina uyiga qaytgani ma'qul. Bo'ldi, shaharchadagi uyga ham bormaydi, unda o'g'li bilan kelini yashasin. Yoshlar yashasin. Uyda gaz bo'lmasa ham, chiroq o'chib qolsa ham, boshqa biror muammo chiqsa ham biror e'tiroz bildirmaydigan, hammasini jimgina kuzatib, “O'zingiz bilasiz, sharoitga qarang-da…” deb qo'yadigan halimgina kampiri bilan qishlog'ida yashayveradi…
– Ota, nega gapirmaysiz? – dedi qizi.
Barakayev sekin o'rnidan turdi. Siniqqina jilmayib, nevarasiga qo'l silkidi. Qiziga ham. Uyiga qaytdi.
Yo'lda juda sovqotdi, a'zoyi badani qaqshadi. Paltosiga o'ranib, tulkiteri telpagini ko'zigacha bostirib oldi. Hatto salom bergan kishilarga ham gapirmay, shunchaki bosh irg'ab qo'yaverdi. Uyga kelib ham gapirmadi. Ertasiga ham, indiniga ham. Hatto mahalladan so'rab kelganlarga ham. Hamma hayron edi. Oqibatda shaharchada gap tarqaldi:
– Haybar aka tildan qolibdi!
– Qaysi Haybar aka?
– O'zimizning Haybar aka bor-ku, Barakayev!
– Ha-a… Haybarakallachimi? Yo'g'-e?.. Kechagina tadbirda bulbulday sayrayotgandi-ku?..
– Bechora…

Xoliyor SAFAROV.