Matbuotning beqiyos kuchi
Yaxshi bilaman, matbuotsiz hayotni tasavvur qilib bo'lmaydi. Chunki, ommaviy axborot vositalari nafaqat jamiyatning, hayotning ko'zgusi, balki, har bir insonni ma'naviyatga, ma'rifatga undovchi betimsol mayoqdir.
Yaxshi eslayman, hali bolalik chog'larimizdanoq ya'ni maktabda o'qib yurgan davrlarimizda o'quvchilar nashri (hozirgi “Tong yulduzi”) gazetasini qo'lma-qo'l o'qir edik. Va yana “G'uncha”, “Gulxan” kabi jurnallarni qo'ldan qo'ymas edik. Mutolaa jarayonlari bizning ruhiyatimizda kitobga mehru ishtiyoq tuyg'ularini shakllantirgan, desam aslo yanglishmayman. O'smirlik vaqtlarimizda esa “Yosh Leninchi” (hozirgi “Yoshlar ovozi”) gazetasi sirdoshimizga aylangan. Xullas, har bitta kunimizni gazeta va jurnallarsiz tasavvur qila olmaganmiz.
O'sha paytlarda gazeta do'konlari oldidagi gavjumlikni aytmaysizmi? Har juma kuni ertalab “O'zbekiston adabiyoti va san'ati”ni xarid qilishga ulgurolmasak, ruslar ko'proq yashaydigan mahallalardagi kiosklardan izlab topardik. O'sha joylardagina bu gazeta sal “turib” qolardi.
Matbuotga astoydil ishtiyoq qo'yganim tufayli bir tahririyat qoshidagi “Yosh muxbirlar dorilfununi”ning tinglovchisi bo'lib, jurnalistika sir-asrorlarini o'rgandim. 1980 yildan 1995 yillar oralig'ida “Toshkent oqshomi” gazetasida “Inson umrining qo'ng'irog'i”, “Ayollarni asrang”, “Bayotdan chamanga”, “Shayxontohur shodiyonalari”, “Hukm o'qildi”, “Niqob yirtildi”, “Misi chiqdi” sarlavhali ko'plab maqolalarim yoritilgan edi. Mana oradan ancha yillar o'tganiga qaramay, hozir ham o'sha sarg'aygan gazetalarni asrab qo'yibman. Shuningdek, “Toshkent haqiqati”, “Savdogar”, “Oila va jamiyat” singari gazetalarda ham “ko'rinish berardim”. Afsuski, “Toshkent oqshomi”day gazeta bugungi kunda chiqmay qolibdi.
Haqli ravishda savol tug'iladi. Nega bugun ko'pchilik, ayniqsa, yoshlar gazeta-jurnal o'qimay qo'yishdi? Nahotki, matbuot nashrlarining o'rnini, ahamiyatini hech qaysi sayt, internet deganlari bosa olmasligini farzandlarimizga singdirishning iloji bo'lmayotgan bo'lsa? Xo'sh, bu hodisalarning asl sababi nimada o'zi? Internet saytlari gurkirab yashnaganidami? Yoki hammaning qo'lida telefon degan matohning mavjud ekanligidami?
Albatta, bular ham bor gaplar. Ammo unday desak, qardosh yurt Turkiyada elektron matbuot bizlarnikini “changda qoldirib” ketadi-ku? Shu alpozicha turk gazetalari adadlari necha yuz minglarcha deb eshitamiz. Masalan, 1970 yillar voqealari aks ettirilgan “Zuleyha” teleserialidagi qahramonlarning ertalablari gazeta o'qiganlarini ko'rdik. Demak, o'sha paytlardayoq odamlarning turmush tarzlari sahifalarga olib chiqilgan ekan-da. Serquyosh O'zbekistonimizda-chi? Nechun ko'plab gazetalar o'quvchilarining kamligidan, obunachilarining yildan-yilga kamayib borayotganidan nolishmoqda?
Bir matbuot ishqibozi sifatida shuni aytishim mumkinki, xalq albatta gazetalarga qaytishi kerak. Nima qilib bo'lsa ham yoshlarimizni maktab yoshidanoq ma'naviyat sarchashmalari bo'lgan nashrlarga oshno etishni o'ylab ko'rishimiz shart.
Rostini aytsam, bugungi kunda aksariyat nashrlardan mening ham unchalik ko'nglim to'lmaydi. O'qishli, mulohazali, tanqidiy-tahliliy maqolalar juda siyrak. Axir, mushtariylar zerikarli nashrlarni nima qiladi? Majbur qilib obuna qilinganda ham bunday nashrlar bir chetda chang bosgancha qolaveradi, hech kimni majburiy o'qitishning iloji yo'qdir.
Bugun gazetalarda nima uchun felyetonlar umuman berilmay qoldi? Nima, hamma joyda katta-kichik rahbarlar faqat maqtovga loyiq ishlashyaptimi, tanqid qiladigan mavzu qolmadimi yo?
Shaxsiy arxivimdan talaygina misollar keltirishim mumkin. “O'zbekiston ovozi” gazetasining 1992 yil, 4 yanvar sonida “Yolg'onning oxiri voy” sarlavhali tanqidiy maqolam yoritilgan edi. Gazetaning 13 mart sonida esa “O'zbekiston ovozi” materiallari izidan” ruknida O'zbekiston Qishloq xo'jaligi vazirligining rasmiy javob xati e'lon qilingan. Unda aytilishicha, tanqid ostiga olingan amaldorga hayfsan berilibdi. Mana sizga kichikkina tanqidning natijasi…
Ayni davrda ko'pchilikni “Matbuot o'zgarishga mahkummi?” qabilidagi savol o'ylantirib yurgani tabiiy holat. Binobarin, soha mutaxassislari, ekspertlari bu xususda astoydil o'ylab, fikr-mulohazalarini bildirishlari darkor.
Ehtimol, matbuotning o'tkir tishi, jasorati bo'lgani bois jamoatchi muxbirlikka, jurnalistlik kasbiga mehr qo'ygandirman.
Abduqahhor ShUKUROV.