Akrom Malikning g'ujuri

Ammo bu orzuga yetishish esa ko'p mushkul. Nasib qilgan, qalb darichalari Hazratning ma'rifat yog'dusiga ochiq bo'lgan kishigagina bu nasib qiladi. “Navoiy ulug' ajdodimiz”, “Bobomiz – she'riyat mulkining sultoni”, deb hayqirish, havoyi faxr tuyish bilangina cheklanib, Navoiyga oddiy o'quvchi bo'lishga ham yaramay, shoirlik, yozuvchilik da'vo qilish illati yoshlar orasida anchagina keng tarqalgan bir zamonda zuvalasi adabiyot tuprog'idan qorilgan, zahmatkash ijodkor birodarimiz Akrom Malikning amalga oshirayotgan ishlari chindan ham tahsinga loyiq. U Alisher Navoiy ijodini chinakamiga o'quvchiga yaqinlashtirish maqsadida olimona ishni amalga oshira boshladi.

“Xamsa”ning ilk dostoni “Hayrat ul-­abror”ning matni, nasriy bayoni, sharhi, lug'ati bitta jild ostida jamlandi. (Bu jildlar hozircha ikkita. Davomi nashrga tayyorlanmoqda.) Bu kitoblarning har biri mumtoz adabiyotimizga juda katta muhabbat, betinim izlanishlar, uyqusiz tunlarda yuzlab asarlar mutolaasi, ularni bir-biriga chog'ishtirish, qiyosiy o'rganish, ulug' shoir ijodining teran tomiri bo'lgan diniy ilmlardan yetarlicha boxabarlik va eng muhimi adabiyotga sodiqlik kabi jihatlarning, zahmatlarning bir nuqtada kesishuvi asnosida maydonga kelgan. Bu juda og'ir ish. Shu o'rinda latifaga moyil bir matal esimga keldi. Dev dehqonning suluv qiziga oshiq bo'lib, dehqondan qizini o'ziga berishni so'rabdi. Horib-tolib bug'doy o'rayotgan dehqon qo'lidagi o'roqni devga tutqazib, shu bug'doylarni o'rib bersang, qizimni senga beraman, debdi. Befahm dev, kengish dalada engashib yotibdi-da, bug'doy poyalarini sanay boshlabdi. Tabiiyki, adashib ketibdi. So'ngra, hafsalasi pir bo'lgancha, “Bular juda ko'p ekan. Buni o'rib bo'lgunimcha o'lib ketaman”, debdi va kelgan tomoniga qaytib ketibdi. Dehqon ishining, bug'doy o'rimining og'irligi xususida gap ketganda, hanuz,“o'roq devni qochirgan”, degan gap yuradi. Adabiyotning qora mehnati ham ta'bir joiz bo'lsa, devni qochiradi. Ayniqsa, bugungi pallada. Ijtimoiy tarmoqlardan kelayotgan uch-to'rt satrlik xabarni o'qishga ham erinayotgan o'quvchilar davrasida Akrom Malikning ishi katta xirmon ko'targan zahmatkash, halol dehqonni eslatadi.

Navoiyni anglamoq, unga dildosh bo'lib, uning xayoli bilan yashamoq hissi, zavq-shavqi uni totgan kishiga ma'lum.

Mumtoz shoirlar she'rlaridan besh yuz bayt yod bilmagan kimsani shoirlar davrasiga qo'shish mumkin bo'lmagan davrdan kelgan obida – Navoiy ijodi xalqimizning chinakam boyligi. Ammo katta xirmonning gird-atrofida bema'no kezinib yurishdan ne ma'ni? Uni anglash, iste'foda qilish kerak. O'ylaymanki, odamlarimizning atigi to'rtdan biri Navoiyni tushunganida, uning yog'dusidan nur ololganida shubhasiz, biz har jihatdan yuksak darajadagi millatga aylangan bo'lar edik. Ammo bu ish qachondir amalga oshishi kerak-ku?! “Navoiy bobomiz buyuk!” deb qanchadan-qancha avlodlar o'tib ketayotir. Ammo tokaygacha?

Shu ma'noda Akrom Malik amalga oshirgan har tomonlama talablarga javob beradigan ushbu nashr eng zarur ehtiyojlarimizdan biri. Balki, eng zaruridir.

Biz o'rinli-o'rinsiz ishlataveradigan “olamshumul” degan so'z bor. Tag'in, katta hodisa deb ham anchayin narsalarni baholayveramiz. Adabiyotning bir muxlisi o'laroq men uchun Akrom Malikning ushbu fidoyi mehnati chindan ham olamshumul ish, katta hodisa. U yosh bo'lishiga qaramay, boshidan turli sinovlarni kechirdi. Bu sinovlar uning irodasini bukolmadi, balki, tobladi. Umid va qo'rquv tuyg'usi insonning necha pullik jonzod ekanini ko'rsatadi. Bu sezimlardan uzoqlashgan pallada insonning Yaratgan oldidagi nufuzi tushib ketadi. Umidni Ollohdan, zavqni mehnatdan tuygan, shashti qaytmagan Akrom Malik bugun Navoiy muhiblari uchun katta tuhfa beroldi. Bu kitob­larni o'qirkanman, Navoiy baytlari har qanday o'zbekchani biladigan kishiga baayni “chaynab” berilganini his qilaman. Tag'inam, bu kitoblarga asl bahoni mumtoz adabiyot bilimdonlari berishadi.

O'z o'rnida ba'zi gaplarni aytishni istardim. Qofiyali-qofiyasiz she'rsimon bitiklarni yozib, “o'zim uchun o'zim!” deya, o'z sohibiga tobeligini tan olmay, asl she'r mohiyatiga kirib ham ulgurmay, oddiygina she'riy san'atlar va texnikani o'zlashtirmasdan shoirlik da'vo qilayotgan, oddiy matn ravishlariga qurbi kelmay qissa-hikoyalar bitayotgan Akromning ayrim tengdoshlariga demoqchiman: Bu adabiyot otli tilsim, o'zingda borini ta'masiz berish, qurbon qilish evaziga o'z sirini ochadi, aksincha masxara bo'lganing, o'zgalar vaqtini o'g'irlaganing qoladi. Buni vaqtida tushunish, es borida etakni yopish kerak. Asl aynimas, deganlaridek, haqiqiy iste'dod, chin e'tiqodga esh bo'lsa, Akrom Malik kabi vaqti kelib ro'yobga chiqadi, tan olinadi.

O'z vaqtida hazrat Navoiy g'ujuri, ori kelib, turkiy tilning nufuzini ko'tarmoqqa bel bog'lagan va “Xamsa”ni yaratgan edi. Ibrat shulki, har ishni g'ujuri bor odam bajaradi. G'ujurli, o'z tili, adabiyoti, qo'yingki, elini suygan Akrom Malikdek olimlarimiz, ijodkorlarimiz ko'paysin.

Shodmonqul SALOM.