Yuborilmagan maktub

Muallif haqida:

Chorshanbi DEHNAVIY (Boybusinov) — 1948 yili Denov tumanida tug'ilgan.

1974 yilda Tojikiston davlat universitetining filologiya fakultetini bitirgan.

“Uy ishi”, “Jarliklar abadiy emas”, “Mingdan biri”, “Odamzod”, “Uy iloni”, “Yetim qolgan sevgilar” deb nomlangan qissalar muallifi.

“Ezgulikning yaralishi”, “Akssado”, “Bahor dar pesh” (“Bahor hali oldinda”), “Laylatulqadr”, “Soyasini erkalatgan ayol” singari o'nga yaqin kitoblari chop etilgan.

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi.

 

Chorshanbi DEHNAVIY

 

(Hikoya)

 

Hayot boshqayu kitob boshqa ekan.

Sevgisiyam, alamu iztiroblariyam.

Gohida Layli bo'lib, dostonimni o'qiganning ko'zlarini yoshlatgim keladi.

Biroq hayotda qalblar to'silgan, istaklar tizginlangan. Nimalar deyapman o'zi?   Nahot taqdirga tan   berish shunchalar qiyin bo'lsa? Eh,   Hakimjon, Hakimjon… Shirin-shirin   o'ylarga o'ranib, tong ottirgan tunlarimni   eslasam… Eslaganda nima   o'zgarardi?   Dunyoga keldingmi,   yashashga mahkumsan! Hayajonim tinsa-chi! Xayollarim pala-partish, so'zlarim uzuq-yuluq. Armonlarga yem   bo'lgan orzular misoli.   Dardimni   kimgadir to'kmoqchi bo'lib, qalam va qog'oz   olaman.

“Hurmatli ota!” Yo'q, otamga nisbatan bunday rasmiy murojaat qilolmayman. Aziz va mehribon… iborasi ko'nglimni to'ldirmas. Ibtido uchun   munosib so'z topolsam-chi, rasmiyatchilik   qilmay, barini og'zaki aytib, ko'nglimni bo'shatgim kelardiyu yana otamni ranjitib qo'yishdan istihola   qilardim. Rost-da, o'gay bo'lmasa, mehrini ayab kamsitgan, zoriqtirgan bo'lmasa. Ko'ksi qalqon, qalbi maydon bo'lgan aziz kishingga ta'na toshi otishning o'zi azob emasmi?!

Fikrimdan qaytmasdan yana yozishga kirishaman. “Otajon! Ushbu satrlarni o'qib ko'zlaringizga ishonmasligingizni tasavvur etaman. Zotan, men sizning eng suyukli, o'zingizning   tabiringiz bilan aytganda   qizingiz emas, nozingizman va yer-u ko'kka ishonmagan erkangizdan yuzingizga ko'zgu tutib, o'zligingizni anglatmoqchi bo'lganini sira-sira kutmaganingiz tabiiy. Bu bilan sizni o'zimcha muhokama qilib, “yaxshi-yomon”ga turlash fikridan yiroqman. Chunki tomirlarimda oqayotgan sizning qonlaringiz bilan   ulg'aydim, aqlimni tanib, yeru ko'kni, quyoshni, dunyoni ko'rdim. Qo'limga qalam tutqazib, iztirob iskanjasiga unsiz chekayotgan fig'onlarimga sado baxsh etayotgan kuch ham balki   sizning qoningiz qudratidir. Chindanam, siz mehringizni ham, qahringizni ham sir tutmagansiz. Farqi mehringiz xonadonimizga, qahringiz esa o'zgalarga atalgan bo'lardi.

Men buni kech payqadim. Ungacha siz tasavvurimda yengilmas kuch timsoli edingiz. Sizdan odamlar hayi­qardi, aniqrog'i qo'rqishardi. Avzo­yingizga qarab gap qotishlaridan, biron maslahatli ish chiqqudek bo'lsa og'zingizni poylashlaridan faxrlanardim. Yo'qsa, sizning boshqalardan ortiq yo kam farq qiladigan joyingiz yo'q, oddiygina o'qituvchi edingiz, xolos. O'qituvchilikni tashlab, ishsiz yurgan kezlaringizda ham ko'lankangizni bosishga hech kimning yuragi dov bermasdi. Darvoqe, direktor o'rinbosari gohida ola-ola qarab qo'yardi. Ha, direktor emas, o'rinbosari. Lekin boyaqishning yovqarashlari uzoq cho'zilmasdi. Ko'p o'tmay ishdan olinib, bizga sinf rahbar etib tayinlanardi.

Afsuski, bolalikdagi xulosalar kishini aldar ekan. Haqiqatni ilg'ay boshlaganimda negadir boshim beixtiyor egilib, nazarimda o'zimni gunohkor seza boshlayman. Go'yo odamlarning qo'rquvi, zamirida… Yo'q, buni baribir aytolmayman. Aytish qiyin bo'lmagandan emas, tan olish kishini iztirobga solishidan. Duch kelgan kishi go'yo menga qo'lini bigiz qilib, sizning qizingiz ekanimga shama qilardi. O'shanda oyimning   nega ko'cha-ko'yga chiqmasligini, to'y-hashamlarda tortinib, xotin-xalajlar   bilan yayrab kulmasligini   angladim. Ishoning ota, oyim sizning jufti halolingiz bo'lganidan mamnun emasdek tuyulardi. Or qilmasada, shunga o'xshash mahzun bir ko'lanka ochilib-sochilib yurishlariga imkon bermasdi.

Siz haqingizda ilk marta salbiy fikrga borganimda qay ahvolga tushganimni hali-hali tasavvur etolmayman. Navro'z arafasi edi. Siz o'chakishgan sobiq sinf rahbarimizning qamoqdan oqlanib chiqqanini eshitib, darsdan so'ng ko'rgani bordik. Sochlari bir yilda ancha oqarib, to'la yuzlari solqillanib qolgan edi. U hammamiz bilan bir-bir ko'rishib, o'qishimizni so'radi. Uyga qaytib, siz bilan Shorahim akaning chorpoya ustida nimadir haqida bosh qotirib o'tirganlaringizni ko'rdim.

— Zang'arning oqlanib chiqqani chatoq bo'ldi, — derdi Shorahim aka. Uning qovog'idan qor yog'ardi. — Bu yerda bir gap bor. Bizga gap ishqib, tegmaydimi?

— Uni siz emas, do'xtirlarning xulosasiga asosan sud qamagan. O'shalar javob bersin deb turib olasiz.

— Qayta yozsak-chi? Teparoqqa.

— Nima deb?! Qizimizning qulog'i azaldan nogiron ediyu tayoq zavuchning boshida sindi debmi?! Maqsadingiz yana qamatish bo'lsa, boshqa yo'li bor. Lekin sal qaltisroq.

— Qanday?

— Qizingizning sha'niga dog' tushishi mumkin.

— Tushsa tushsin! Or ketmasin!

— Unda shoshilmaslik kerak. Avval ishga tiklanib, izlar sal eskirsin, so'ng qarmoqqa qanday ilintirishni o'zim aytaman…

Eshitganlarimga ishongim kelmasdi. Qanday ishonayin, ota?! Shorahim akaning qizi mening sinf­doshim edi. U kamgap, odamovi, kamsuqum, angrayib yurishlarini bilintirmaslik uchun bo'lar-bo'lmasga aralashmay, ko'pincha yolg'izlikni ixtiyor etardi. Qulog'i og'rib, kasalxonaga tushdi-yu rahbarimizning boshiga bo'hton yog'ildi… Xayriyatki, rahbarimiz siz bilan Shorahim akaning qarmog'iga ilinmadi. U shaharga ishga o'tdi.

So'ng jamoa xo'jaligi ag'dar-to'ntar bo'la boshladi.

Orada qo'shnimiz ko'chib ketdi.

Yomoni tog'amning ustidan yozilgan imzosiz shikoyatlarning cho'zilgani oyim­­ni rosa qaqshatdi. U arazlab ketgan edi, yana buvam olib keldi.

— Bolalaringni o'ylamasam, xotin qorasiga zor qilardim sen yakkamoxovni! — dedi buvam va beixtiyor tutaqib ketdi… — Senga qayning nima yomonlik qildi?! Yomonligi otang hovlidan haydab, ko'chada qolganingda   boshpana berganimi?! Bir chaqasiz qolgan paytlaringda ustingni but, qorningni to'q qilganimi?! Tuzini yeb tuzlig'iga tupuradigan nonko'r ekansan, ig'vogar!

— Bo'ri yesayam, yemasayam og'zi   qon ekan-da! O'g'lingizni yozgan odam   aniq-ku!

— Ha o'lgani yuq, ular yarashgan   edi. Oraga suqilib tutantiriq bo'lmaganingda o'chgan olov qayta yonmasdi, bezbet.

Meni kundalik bunday mojarolar emas, ko'proq oyimning siqilishlari qiynardi.

Har zamonda:

— Qizim, Hakimjon haqida   gapirmay qo'yding, — deya gap ochardi.

Men qizarib ketardim.

— Buning uyati yo'q, qizim.   Sevsang yoki sevganing bo'lsa…

— Qo'ysangiz-chi oyi.

— Hayoli, iboli bo'lish yaxshi qizim. Lekin urchuq chuqur tushsa chiriydi… Senga qanday tushuntirsam ekan… Sen tengilar uyli-joyli bo'p ketishdi.Qalbingga quloq solmay, siringni   pinhon tutib yuradigan bo'lsang, bari sirligicha qolib ketmasin deyman.

Ha, men Hakimjonni   yoqtirardim. Pochchasi qamaldi-yu men bilan gap­lashmay qo'ydi. Eh, otajon, otajon…

Oyimning tashvishlari ba'zan meni ham iztirobga solardi. Yoshim o'tgan sayin tasavvurimdagi kelajagim, quvonchli onlarim, bo'lajak to'yim xiralashib, qalbimni qandaydir umidsizlik qamrardi. To'yim dabdabali emas edi, dugonalarim qatori. Qismat shuni ham ayaydigan bo'lsa… Ha, orzularim, suti qurigan onasini tamshana-tamshana emib, sillasi qurib borayotgan och qo'zichoqqa o'xshab ketardi.

Hakimjon qishloqdan   ketganicha boshqa qaytmadi. Hatto pochchasi qamoqdan chiqqanda ham. Aytishlaricha, Toshkentda emish. Hoynahoy, uylangandir. Uning aybi nima? “Sevaman” degan bo'lmasa. Muomala va munosabati ham sinfdosh­lar hazil-huzilidan nari emas edi. Shunchaki boqish­lari ma'noli, nimadandir qizarinqirab, aytmoqchi bo'lgan so'zlari go'yo ichida qolib ketardi.

Mish-mishlarga qaraganda Hakimjon ham meni sevarkan. Otasi eshitishni istamabdi “Itdan bo'lgan qurbonlikka yaramas!”, — debdi. Bundan ko'ra meni o'zingiz, o'z qo'llaringiz bilan bo'g'izlab tashlasangiz bo'lmasmidi, otajon!

Men so'nib borayotgan umidlarimga to'zim tilab yashardim. Afsus­ki orzularim puchga chiqdi. Qismatimda xotini o'lgan uch bolali bir kimsa bitilgan ekan. Siz sovchilarga o'dag'aylagan ekansiz, oyim oraga tushdi:

— Sovchilarning aybi nima? Siz bermasangiz tortib olib ketisharmidi?

— Jig'imga tegma! Sovchi degani   duch kelgan eshikni ochib kiraveradimi? Adashgan itday!

— Ilon bo'lganingizda chaqmagan odamingiz qolmasdi!

— Tilingni tiy! Toki tirikman …

Oyim so'zingizni bo'ldi:

— Tirik   bo'lganingiz uchun ham bo'sag'angizni xatlab o'tishga hech kimning yuragi dov bermaydi. Mana oqibati guldek qizingizning orzulari armon, havaslari hasad bo'ldi!

Oyim haq edi. Mening niyatlarim ortilgan karvon ketib bo'lgan edi. Mening ko'yimga singillarim tushmasin degan ilinj bilan noiloj rozi bo'ldim. Oyim tuni bilan yig'ladi. Ertasigayam, indinigayam, hozirgacha yig'laydi. Havaslarimning armon bo'lganiga, kutgan kunlarim nasib etmaganiga, sepimning jilo bermay eskirganiga, birovning to'shagiga ilimay, tunlari enagalik qilib   chiqish­larimga…

Men oyimni yupatardim. Qismat derdim, taqdir derdim. Oyim ham taqdirga tan bersa-chi! Balki o'zimdan o'tgandir, derdim. Sevolmagandirman, sevishni eplamagandirman… Ishqilib singillarimning baxti kulsin-da!

— Ha, qizim, sen qurbonlikka yarading.

— Qo'ying oyi, o'sha almisoqdan qolgan maqolni. Hayotda nimalar bo'lmaydi? Gado ham shoh bo'lishni istaydi, buning esa iloji yuq…”, derdim.

…Ushbu maktubni, ezg'in dilnomamni yozishga yozdimu ota-onamga yuborishga botina olmadim.

Axir, otam, onam… Yo'q, hech qachon ularning yuziga tik qarolmayman…

 

Kichik hikoyalar

 

Vitaminli maqolalar

 

Tuman gazetasining muharriri kasalxona bosh vrachiga sim qoqdi:

— Bir maqola kerak bo'p qoldi, — dedi salom-alikdan so'ng, — sholg'om haqida. Shunday yozingki, so'zlaridan vitamin tomsin!

Maqola chiqdi. Xaridorlar sholg'om bozorining changini osmonu falakka chiqarishdi.

Oradan ko'p o'tmay muharrir yana qo'ng'iroq qildi.

— Bodring yetilib qoldi do'xtir. Sarg'aymasidan yo'qotaylik!

Odamlar gazetadan bodringning shifobaxsh xususiyatlarini o'qib beshikdagi chaqaloqdan og'zida tishi qolmagan kampirgacha — bari bodring chaynaydigan bo'lishdi.

— Shaftolining bozori karaxt, — dedi muharrir kuz kelishi bilan.— Navbatdagi misolni Luqmoni Hakimdan   keltirmasangiz bo'lmaydiganga o'xshaydi.

Salom-aliklar quyuqlashgan sayin vitaminlarga bo'lgan talablar ortib, bozor qizigandan qizirdi. Yana bosh vrach muharrirga telefon qildi.

— Alyo, — dedi naridan beri so'rashib, — turpimiz tosh bosadigan bo'pti. Maqola tayyor. Misollari ibn Sinodan. Turgan-bitgani selitra… Kechirasiz, vitamin demoqchi edim… Qisqasi shu maqolaniyam chop qilish kerak.

 

 

Uzr

 

Tez yordam vrachi navbatdagi chaqiriq qog'ozga ko'z yugurtirib, beixtiyor hamshirani chaqirdi. Hamshira dam olish xonasidan yelpinib chiqdi.

— Vizov! — dedi Halim Baqoyevich shoshilib. — Nega anqayib turibsiz, ketdik!

— Bir pas kuting, do'xtur. O'smamni quritib olay.

Halim Baqoyevich jahl bilan nimadir demoqchi bo'ldi-yu yana o'zini tiydi. Eshikni zarb bilan yopib, tashqariga chiqdi. Baxtga qarshi haydovchi ko'rinmasdi. Borishi mumkin bo'lgan joylardan ham topolmadi. Xunobi oshib bo'lim navbatchisiga o'shqirdi:

— Bizda qachon tartib o'rnatiladi? Bemor uyda jon talashib kutsa-yu. Bizdagilar ish joyidan topilmasa!

Navbatchi hech narsaga tushunmay:

— Aniqroq gapiring, tinchlikmi — dedi. — Nima gap o'zi?

— Men vrachman, sizning haydovchilaringizni topib beradigan izquvar emas. Balki bemorni orqamga ko'tarib kelishim kerakdir?

Navbatchi mikrofon bilan haydovchini chaqirdi.

— Qachongacha bemorga yordam berishga ulgurmaymiz, — haydovchini ayamadi Halim Baqoyevich. — Biron marta tirikligidayam yetib boraylik.

Bemor go'dak ekan. Halim Baqoyevich birinchi yordamni ko'rsatib, bolani zudlik bilan kasalxonaga yetkazib keldi. Qabulxona do'xtiri telefonda gaplashardi. Gurunglari cho'zilgan edi, Halim Baqoyevich o'zini tutolmadi:

— Men sizning huzuringizga odam bolasini olib keldim, buzoqni emas. Shundan so'ng do'xtir gapni kalta qilib, o'rnidan turdi.

— Buni qayta qurish desa bo'ladi, — dedi do'xtir avzoyini jiyib. — Bunday fidokoronalik sizdan boshlanganidan nihoyatda xursandman.

— Avval bemorni ko'ring, keyin kesataverasiz.

Do'xtir bolani obdan sinchiklab, bolalar bo'limiga qo'ng'iroq qildi. Chaqirilgan do'xtirning kelishi qiyin ko'chgach, Halim Baqoyevichning o'zi bordi.

— Siz nav- batchilikdamisiz yo sanatoriyda?! — dedi do'xtirni uyg'otib. — Bemorga nima bo'lsa bo'lsin, lekin sizning uyqungiz buzilmasin ekan-da! Tantana bilan qilgan qasamyodingiz diplom olguncha ekan-da! Yo'q, men bunday tili boshqa-yu dili boshqalikning tagiga yetmay qo'ymayman.

Halim Baqoyevich go'dakni kasalxonaga joylashtirib, ahvoli o'nglanguncha boshida turdi. Muhimi, undan kasbdoshlari ranjimadi. Aksincha, bemorlar oldidagi mas'uliyatlarini his etib, hushyor tortdilar. Biroq…

Halim Baqoyevich ertalab, aniqrog'i nav­batchilikni topshirib uyga qaytish oldidan kecha ranjitganlaridan bir-bir uzr so'rab chiqdi:

Kechirasizlar, bolaning ahvolini ko'rib ko'zimga hech narsa ko'rinmay qoldi…

Yangiliklarni do'stlaringizga ulashing

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi. Majburiy bandlar * bilan belgilangan

eleven + ten =