Bog'ing vatan degan nom olsin, ey do'st…
O'tgan asrning 60-yillarida Xovos tumani “Farhod” xo'jaligining 5-bo'limiga respublikamizning turli go'shalaridan odamlar ko'chib kelib, dashtni bir umrlik vatan qilishdi. Bo'z yerlarda yerto'lalardan iborat yangi qishloqlar paydo bo'ldi. Hozir bu qishloqlar Gulbahor mahalla fuqarolar yig'iniga birlashgan. Aholining tomi toshlarini ko'rib havasingiz keladi.
Qishloqning shundoq kiraverishida Umarali xalfa (odamlar uni shunday atashardi) degan kishi ko'ch-ko'roni bilan qo'nim topdi. U kishining birinchi ishi yo'l bo'yidagi ariqning 500 metr joyiga qoratol qalamchalarini suqib chiqish bo'ldi. Birinchi yiliyoq qalamchalar amal olib, ko'kka bo'y cho'zdi. Oradan yillar o'tib, yo'l bo'yi tangadek oftob nuri tushmaydigan quyuq daraxtzorga aylandi. Yozning jazirama kunlarida o'tgan-ketganlar tollar soyasida birpas tin olib, uning sohibiga duolar qiladigan bo'lishdi. Xudo rahmat qilgan bo'lsin, Umarali xalfaning boqiy dunyoga ketganiga ancha bo'ldi. Lekin odamlar u o'tqazgan daraxtlar ostida soyalaganlarida marhumning ruhiga tilovat qilishni unutishmaydi. “Umarali xalfaning tolzori”, deya eslab yurishadi. Shunda mening esimga xalqimiz to'qigan purhikmat maqol keladi: “Otangning tol ekkani − o'ziga nom ekkani”. Topib aytilgan hikmat.
Tarix sahifalarini o'qish asno buyuk bobokalonlarimiz Sohibqiron Amir Temur, Bobur mirzo va boshqa hukmdorlar yaratib ketgan bog'lar ular nomini yetti iqlimga doston qilganini bilamiz. Sohibqiron Amir Temur yaratgan bog'-rog'lar nomining o'zi bir qo'shiq: “Bog'i Behisht”, “Bog'i Baland”, “Bog'i Dilkusho”, “Bog'i Maydon”, “Bog'i Nav”, “Bog'i Shamol”, “Bog'i Zog'on”, “Bog'i Chinor”, “Bog'i Naqshi Jahon”…
“Temur tuzuklari”dagi mana bu so'zlar Sohibqiron bobomizning yaratuvchilik salohiyatidan mujda beradi: “Hamishalig' ta'kid etur edim: xon bo'lsang-da bog' yarat, gadoy bo'lsang-da bog' yarat — bir kunmas-bir kun mevasini tatirsen…” Ayni damda Samarqand viloyatida bu bog'larning ayrimlarini tiklash bo'yicha harakatlar boshlanib ketgani haqidagi xabarlarni OAVda o'qib turibmiz. Bu turizmni rivojlantirish, ekologiyani yaxshilashga munosib hissa bo'lib qo'shiladi. O'tgan yili Shahrisabzga borganimizda Amir Temur davrida ekilgan tanasi quchoqqa sig'maydigan chinorni ko'rib hayratga tushgan edik. Qo'llarimizni qo'llarimizga berib qo'rg'alagancha buyuk bobomizni ko'rgan azim chinorni tavof qilgan edik. Gapimizning royishi qayoqqa ketayotganini sezgan chiqarsiz. O'qib boxabar bo'ling unda.
Bundan uch yil muqaddam Xovos tumanida foniy dunyodan boqiylikka rixlat qilgan ustoz o'qituvchilarni xotirlashga bag'ishlangan tadbir bo'ldi. Shunda mehnat faxriysi, Andoqul hoji To'xliyev minbarga ko'tarilib, bir dolzarb muammoni o'rtaga tashladi. Respublikamizning birinchi rahbari Sharof Rashidov hududga tashrif buyurganlarida temir yo'l ustiga qurilgan osma ko'prikdan tuman markazi “Farhod-5 qo'rg'oni”ga (hozir markaz Xovos shaharchasiga ko'chirilgan) boriladigan yo'l bo'yiga bir tup archa ko'chati ekkanligini, hozir shu daraxt ko'kka bo'y cho'zib yashnab turganligini aytdi. Biroq taassufli holatni ham yashirmadi. Daraxt qarovsiz yotganligidan, atrofi o'ralmaganidan yozg'irib gapirdi. Ulug'larimiz o'tqazgan bunday daraxtlarni jonli obida sifatida asrab-avaylab, atrofini o'rab, chiroyli lavhalar o'rnatish taklifini o'rtaga tashladi. Odamlar ziyorat qiladigan joyga aylantirish lozimligini urg'uladi.
Shu yig'ilishdan keyin kamina Sharof ota ekkan daraxtni izlab bordim. Haqiqatan daraxt ancha ulg'aygan. Masalani tuman hokimligi oldiga qo'ydik. Biroq tahririyatimiz yo'llagan xat javobsiz qoldi. Shu orada tuman hokimi ishdan bo'shab, yangisi keldi. Muammo haligacha yechimini topmay turibdi.
Mamlakatimizning barcha hududlarida millatimiz namoyandalari o'tqazgan daraxtlar uchraydi. Biroq ularni asrab-avaylashga, ekkanlarning nomini bitib qo'yishga e'tibor berilmayapti.
Bu yil atoqli davlat arbobi Usmon Yusupovning 120 yilligi nishonlandi. Yubiley arafasida Usmon ota bir vaqtlar rahbarlik qilgan Boyovut tumanidagi “2-Boyovut” xo'jaligiga borib, u kishi bilan birga ishlagan mehnat faxriylari bilan gurunglashdik. 90 yoshning ustidagi Abdurasul ota Abdullayev:
— Usmon otaning eng katta qilgan ishi xo'jalikning barcha bo'limlarida bog'lar yaratgani bo'ldi, — dedilar. — Har bir kartaning boshida ihota daraxtzorlari tashkil etdilar. Bu yashil devor ekinlarni cho'l shamollari, chang-g'uborlardan saqlar edi.
Afsuski, keyingi paytlarda mana shunday yashil qalqonlar butunlay patorat topdi. Biroq Usmon ota yaratib ketgan bog'lar el orasida ul zotni abadiyatga muhrlab ketdi.
Andoqul hoji To'qliyevning yuqoridagi gapidan keyin joylarga safarga chiqqanimda ulug'larimiz ekkan daraxtlarni so'roqlay boshladim. Sayxunobod tumanidagi 11-umumiy o'rta ta'lim maktabining bog'iga 1981 yilda O'zbekiston Qahramoni Erkin Vohidov bir tup yasen (shumtol) ekkan ekan. Maktab direktorining xonasida shoir ko'chat ekkan jarayon muhrlangan rasmlar jamlangan albom ham bor ekan. Lekin suratlar ancha uniqib xira tortib qolibdi. Albomni mazza qilib varaqladim. Kaminani quvontirgani daraxt atrofi o'ralib, o'rindiqlar o'rnatilibdi. Daraxtga chiroyli lavha ilib qo'yilibdi. Bahor, yoz va kuz oylarida daraxt tagida turli adabiy tadbirlar o'tkazilar ekan. Ayniqsa, shoir she'rlari bo'yicha o'tkaziladigan mushoiralarning fayzi o'zgacha bo'larkan. Go'yo o'quvchilar yod o'qigan she'rlarni daraxt timsolida Erkin aka kuzatib turganday. Shu payt qulog'im ostida hassos shoirimizning mayin ovozda o'qigan she'ri jaranglaganday bo'lib ketdi.
Yurtdoshim, bog'ingga bir nihol qada,
Bu nihol nomini Yaxshilik ata.
Niholing yoniga bir gul ekib qo'y,
U gulning ismini Go'zallik deb qo'y.
Gulu niholingga baxsh etib hayot,
Suv ber va bu suvga Mehr deb ot qo'y.
Sendan farzandingga bog' qolsin, ey do'st,
Bog'ing Vatan degan nom olsin, ey do'st.
Ishonchim komilki, mamlakatimizning barcha go'shalarida ulug'larimiz o'tqazgan daraxtlar istalgancha topiladi. Bu jarayon ayniqsa, so'nggi uch-to'rt yil miyonasida o'zining avj pallasiga kirdi. Prezidentimiz, olimu adiblarimiz, fuzaloyu qahramonlarimiz xizmat yuzasidan joylarga chiqqanlarida bog' va xiyobonlarga, oliy o'quv yurtlari va maktablar hovlilariga turli mevali hamda manzarali ko'chatlarni o'tqazishmoqda. Ularni ihotalab, ko'chat ekkan ulug'larning nomlari yozib qo'yilsa, ziyorat qiladigan joylarimiz yanada ko'paygan bo'lardi. Sirdaryo viloyatida esa Sharof ota o'tqazgan daraxtlar anchagina ekan. Biroq ularni asrab-avaylash, parvarishlash talab darajasida emas.
Prezidentimizning tashabbuslari bilan bu yil “Yashil makon” umummilliy loyihasi olg'a surildi. Mamlakatimizning barcha hududlarida yuz minglab manzarali ko'chatlar o'tqazildi. Ular har birining o'z egasi bo'lgandagina mamlakatimiz o'rmonzorga, yashil makonga aylanadi. O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi Sirdaryo viloyat bo'limi tashabbusi bilan biz ham Sirdaryo tumanidagi “SXM-Jurnalist” fermer xo'jaligi bog'iga 60 tup mevali daraxt ko'chati o'tqazdik. Har bir jurnalist 2 tupdan ko'chatni parvarishlash va qarashni o'z gardaniga oldi. Yaqin kelajakda bu bog'ni viloyat jurnalistlari dam oladigan so'lim go'shaga aylantirmoqchimiz.
Xullas, aytmoqchimizki, barchamiz daraxt ko'chatlari ekishdan tolmaylik va o'z nomimizni tabiat daftariga muhrlab qo'yaylik. Ulug'larimiz o'tqazgan daraxtlarni esa ko'z qorachig'imizdek asraylik. Mutasaddi tashkilotlar ekilgan daraxtlarni ro'yxatga olib, pasportlashtirsinlar. Buning uchun jamiyatimizda kuchlar yetarlidir. Biz qalamga olgan muammolarni joylarda Ekopartiya, Tabiatni muhofaza qilish qo'mitasi, mahalliy hokimliklar nazorat qilib, adolatni qaror toptiradilar, degan umiddamiz.
Muhammadali AHMAD,
O'zbekiston Jurnalistlari
ijodiy uyushmasi a'zosi