Buyuk so'z martabasi
Mutafakkir Alisher Navoiy tavalludining 581 yilligi
Ulug' o'zbek shoiri va mutafakkiri Alisher Navoiy tavalludining 500, 525, 550 va 580 yilliklari xalqaro miqyoslarda keng ishonlandi. Bu sanalarning dastlabki ikkitasi turli ijtimoiy-siyosiy sabablarga ko'ra kechikib tantana qilingan. 500 yillik 1948, 525 yillik esa 1968 yili o'tkazilgan. 550 yillik esa O'zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining dastlabki oyida ‒ 1991 yil sentyabrining oxirida tantana qilingan.
Har gal ana shu sanalar munosabati bilan navoiyshunoslik borasida katta ishlar amalga oshirilgan. Tadqiqotlar olib borilgan, asarlari nashr etilgan, turli tillarga tarjimalar qilinib, bosilgan, sahna va kino asarlari yaratilgan, videofilmlar suratga olingan, she'rlariga yangi-yangi kuylar bastalangan, ommaviy axborot vositalarida, ta'lim tizimlarida, xalq orasida uning hayoti va ijodi keng targ'ib etilgan.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy tavalludining 580 yilligini keng nishonlash to'g'risida”gi 2020 yil 19 oktyabrdagi qarori bilan o'tgan yili Navoiy tavalludiga oid tantanalar xalqaro miqyosda keng nishonlandi. Yakuniy tadbirlar noyabr oyida Navoiy va Toshkent shaharlarida o'tkazildi. Xalqaro ilmiy anjuman tashkil etilib, uning materiallari to'plam holida chiqarildi. Ko'plab monografiyalar nashr etildi. Ommaviy axborot vositalarida bir yildan oshiqroq davr mobaynida bu buyuk zot hayoti va ijodi muntazam ravishda yoritib borildi.
Yubiley tantanalari xorijiy mamlakatlarda ham o'tkazildi.
1941 yilning 10 noyabrida Leningrad qattiq qamal ostida bo'lgan, shahar ustiga bombalar tushib turgan bir og'ir vaziyatda rus olimlari Davlat Ermitaji binosida Alisher Navoiy tavalludining 500 yilligiga bag'ishlangan ilmiy anjuman o'tkazgan. Shuning sharafiga, ya'ni mazkur anjumanning 80 yilligi munosabati bilan 2021 yilning aynan 10 dekabr kuni Sankt-Peterburgda, jumladan, Davlat Ermitajida Navoiy tavalludining 580 yilligiga bag'ishlangan tadbirlar o'tkazildi. Unda rus olimlari bilan bir qatorda, mamlakatimizdan borgan olimlar, san'atkorlar va jurnalistlardan iborat nufuzli guruh ham ishtirok etdi.
580 yillik munosabati bilan Bokuda professor Ramiz Askar har bir asarni aruziy vazn bilan ozarbayjonchaga tarjima qilib Navoiyning bebaho “Xamsa” dostonlarini chop ettirdi.
Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi munosabati bilan O'zbekistondagi iste'dodli zullisonayn shoir Jonibek Quvnoq “Layli va Majnun” dostonini tojik tiliga o'z aruziy vazni bilan o'girgan, u kitob holida 1999 yili bosilib chiqqan edi. Ammo unda 2 bob tushib qolgan, yana ora-oradan 100 baytga yaqin matn tashlab ketilgan edi. Tojikzabon shoir, Samarqanddagi “Turon nashr” nashriyoti bosh muharriri, O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Samarqand viloyati bo'limi tojik sho''basi rahbari Asadulloh Ismoilzoda (Shukurov) shu qisqargan matnlarni ham tarjima qilib, qo'shdi. Shu tariqa “Layli va Majnun”ning tojik tilidagi to'la varianti yuzaga keldi. “Turon nashr” uni o'tgan yili 500 nusxada chop etdi. Bungacha tojik tiliga shoirning faqat “Farhod va Shirin” dostoni ayrim qisqartirishlar bilan tarjima qilinib, kitob bo'lib chiqqan edi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning takliflari bilan 2021 yili Turkiy Davlatlar Tashkiloti Alisher Navoiy nomidagi xalqaro mukofotni ta'sis etdi.
Xullas, buyuk shoir va mutafakkir tavalludining 580 yilligini tantana qilish amalda bizning xalq sifatida Alisher Navoiyga munosabatimizni yanada yuksakroq darajaga ko'tardi.
Alisher Navoiy o'zining “Muhokamat ul-lug'atayn” asarida faxr-iftixor, umid-ishonch va ajoyib bashorat bilan shunday deb yozadi: “Umidim uldur va xayolimg'a andoq kelurkim, so'zum martabasi avjdin quyi inmagay va bu tartibim kavkabasi a'lo darajadin o'zga yerni beganmagay”.
Bugun ulug' bobokalonimizning ana shu orzulari amalga oshayotganidan behad xursandmiz.
Chindan ham, Navoiy yaratgan so'z martabasi hech qachon avj, ya'ni cho'qqidan pastga tushmaydi.
Sultonmurod OLIM,
O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan
madaniyat xodimi