Kulrang bo'ri
Suyundik MAMIROV
Muallif haqida:
Suyundik Mamirov — 1970 yil G'allaorol tumanida tug'ilgan. 1997 yil ToshDU (hozirgi O'zMU)ning jurnalistika fakultetini tamomlagan. She'r va hikoyalari “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasi, “Sharq yulduzi” va “Yoshlik” jurnallarida chop etilgan. Hozirda O'zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasida yetakchi mutaxassis vazifasida faoliyat yuritib kelmoqda.
Kulrang bo'ri
(Hikoya)
Bir kulrang bo'ri bilan anchadan beri ko'z tanish bo'lib qolganmiz. U menga yaqinlashmaydi, men unga. Oraliqdagi masofaga qaramay ikkimiz bir-birimizni so'zsiz tushunamiz. O'sha bo'ri qayoqqadir yugurib ketayotganini yoki iniga qaytayotganini ko'rib qolsam, qo'limni og'zimga karnay qilib ovoz beraman. U meni tovushimdan biladi. Bir dam to'xtab, “ha, bu senmi, qo'shni”, deganday qarab qo'yadi. Qoyatosh yoniga kirib-chiqishidan ini shu yerda. Muhimi, qo'ylarimga hujum qilmaydi, o'tga berilib, makoniga yaqinlashib qolganida ham ziyon-zahmat yetkazmaydi. Bunga ishonchim komil.dam qilganini odam qilarkan-da, qo'y boqishga ham ko'nikib ketdim. Aslini olganda, qishloqdan shaharga, shahardan qishloqqa yo'lovchi tashiydigan kirakash edim. Kim necha so'm berarkan, deb qo'liga qarardim. E, bu menga o'xshagan shaxsiy avtomobilida kirakashlik qiladiganlarning navbat talashib janjallashishi jonimga tegib ketgandi. “Noqonuniy faoliyat olib borayapsan”, deydigan tekshiruvchilarning jarimaga tortishidan rosa yurak oldirib qo'ygandim. Barchasiga qo'l siltab, tog'u toshga chiqib ketib, qulog'im tinchidi. Maza, toza havo — tanga davo. “Hoy, nima qilayapsan”, deguvchi yo'q.
Bilasiz, davralarda mavzu ba'zan aylanib-aylanib bo'rilarga borib taqaladi. Shunda bu hayvon o'ta yirtqich, och qolganida hatto odamlarga ham hamla qilishi, chorvaga qiron keltirishi haqida eshitib qolamiz.
Meni odamlar bilan hududi yonma-yon to'g'ri kelib qolganda, biz yirtqichligiga hecham shubha qilmaydigan shu hayvon qo'ni-qo'shnichilik tartib-taomillariga qattiq amal qilishi, hatto inson bilan qiyoslaganda ham orqa-oldini o'ylab, aqlli ish tutishi hayratga soladi.
Shunga qaraganda kulrang bo'ri o'z rizq-nasibasini uzoq-uzoqlardan topib, qornini to'qlab, keyin Qoratosh yonidagi iniga qaytsa kerak, bunday deyishimning yana bir boisi qishlog'imizga bo'ri oralaganini eshitmaganman. Demak, shu atrofda ov qilmasligi aniq, men tog' adirlarida bamaylixotir qo'ylarimni o'tlatib yuraversam bo'ladi.
Kunlarning birida ovchilar kelib, kulrang bo'rini surishtirib qolishdi. Ulardan har ikkisining avzoyi buzuq, buni yelkalariga osilgan miltiq ham isbotlab turardi.
— Shu tog'lardan bir kulrang bo'ri qo'shni tumanga o'tib, chorvaga ziyon yetkazayotgan ekan. Biz uning iziga tushganmiz, lekin juda ayyor bo'lgani uchun hecham tutib bo'lmayapti. Qo'ylarni adirlarda boqib yurib, o'sha bo'riga ko'zingiz tushgan bo'lsa, ini qaerdaligini bizga ko'rsating.
Xo'sh, men qanday yo'l tutishim kerak? Bo'rining iniga boshlab boraymi? Yo'q, men unday qilmayman. Axir, biron yomonlik ko'rmagan bo'lsam, bu insofdanmas.
— Adashayapsizlar, bu taraflarda bo'ri yo'q. Agar bor bo'lganida men bilardim. Inini izlash befoyda, — deb gapni qisqa qildim.
Ovchilar bir-biriga qarab qo'ydi. Nazarimda, ular menga unchalik ishonishmadi. Nimanidir yashirayapti, deb o'ylagan bo'lishi ham mumkin.
— Bo'rining surobini to'g'rilashga yordamingiz tegsa, sizni quruq qo'ymaymiz. Bizga ham, sizga ham mukofot bor. Bundan tashqari, bo'rining terisi, tishi, tirnog'i katta pul turadi. Mijozlarimiz ham tayyor. Sotamizu uchchalamiz bo'lishib olamiz.
Ha, mana ularning asl maqsadi nima ekan. Gap bo'ri yirtqich, vahshiy hayvon sifatida chorvaga xavf solayotganida emas, bu bir bahona ekan-da.
Shartta burildim-u, xayr-ma'zurni nasiya qilib, uzoqlashib borayotgan qo'ylarni ovoz chiqarib to'xtatdim. Shuning barobarida itlarni ham chaqirdim.
— Bu yirtqichdan hech qachon yaxshilik kutma. Ertami-kechmi u sening qo'ylaringga ham hujum qiladi, — deb ovchilar ortimda baqirib qolaverdi.
Oradan necha kun o'tib, kulrang bo'rini tepada cho'nqayib o'tirib, osmonga tumshug'ini cho'zib uvillayotgan holatda ko'rib qoldim. U ham meni ko'rdi. Birmuncha vaqt tikilib turdi. Yaxshilab razm solsam, go'yoki ovchilarga uni aytib qo'ymaganim, iniga boshlab kelmaganim uchun menga minnatdorlik bildirayotgandek edi. “Ha, qo'shni, mendan xotirjam bo'laver. Seni hech qachon sotmayman”, deb ko'nglimdan o'tkazdim. Bo'ri buni tushunganday asta o'rnidan qo'zg'alib, bir uvilladi-da, tog'lar bag'rida ko'zdan g'oyib bo'ldi.
Bir gal esa uzoqdan Qoratosh yonida itning bolasidek keladigan bo'ribachchalar o'ynab yurganini ko'rdim. “Bo'ri nega yo'q bo'lib ketdi, ovchilar otib o'ldirib qo'ydimi?” desam, xavotirim o'rinsiz, bo'ri bolalagan ekan-da. Qiziq, kulrang bo'ri ona bo'ri bo'lsa, ota bo'ri qaerda? Uni men nega umuman ko'rmaganman? Balki ota bo'ri allaqachon ovchilar tuzog'iga tushgandir. Bilmadim, bilganim ona bo'riga qiyin. Bolalarining qornini to'ydirish uchun yakka o'zi ovga chiqishiga to'g'ri keladi.
Ko'nglimdagi o'y bekorga paydo bo'lmagan, xavfni oldindan seza boshlagan ekanman. Nima bo'ldi, nima qo'ydi, qo'shnichilik tartib-taomillari qaerda qoldi — tushunmadim. O'sha kuni men uyga erta qaytgandim. Adirda, qo'yning yonida ikki o'g'lim qolgandi. Kechki payt qo'ylarni hovliga haydab kelishdi. “Bu nimasi, biroz sabr qilishsa, o'zim borardim. Kechasi o'tlatardim”, deb hayron bo'ldim.
— Dada, bittasini bo'ri olib qo'ydi, — dedi to'ng'ich o'g'lim yig'lamsirab.
— Nahotki, kulrang bo'ri shu ishni qilgan bo'lsa? — deb ishongim kelmadi. — Axir biz eski qadrdon edik-ku. U qo'y-qo'zilarimizga sira ola qaramasdi. E, yirtqichni tushunish qiyin, baribir hayvonligiga borar ekan-da. Men shu bo'rini ovchilardan asrab qolibman-a.
— Dada, qo'zichoqqa kulrang bo'ri teginmadi, — dedi kichik o'g'lim tutilib. — Bo'ri bolalari uni galalashib, Qoratosh yoniga olib ketib qolishdi. Onasini biz ko'rmadik.
Garchi kulrang bo'riga ishonsam-da, mol achchig'i — jon achchig'i deganlaridek, ko'nglimga shubha oraladi: “Bolalari ulg'ayib qoldi. Endi ona bo'ri ularning qornini to'ydirishga qiynalyapti. Shuning uchun o'zlarini ov qilishga o'rgatyapti. Dastlab o'lja uchun mening adirda o'tlab yuradigan qo'ylarimdan ma'quli yo'q. Ini ham yaqinginada. Ona bo'ri bolalariga yo'l-yo'riq ko'rsatib, o'zi biron panada ularni kuzatib turgan. Ha, qulay vaziyatda rahm qilmasdan, qo'shnichilik demasdan ovchilarga inini ko'rsatsam, hozirgi ahvolga tushib o'tirmasdim. Endi biron chorasini topmasam, kulrang bo'ri ham, bolalari ham qo'ylarimni tinch qo'ymaydi.
Demak, ovchilarga xabar beraman. Yo'q, bunday yo'l tutishdan oldin kulrang bo'ri bilan uchrashishim lozim. Qani, ko'ray-chi, bo'lib o'tgan voqeadan keyin u o'zini qanday tutarkan?
Atay qilayotgandek, kulrang bo'ri menga duch kelavermadi. Uzoq-uzokdan ko'zim tushib qolib, orqasidan hayqirganimda esa to'xtamadi, o'girilib ham qaramadi.
Oradan o'n kunlar o'tgach, yarim tunda shirin uyquda yotgandim, itlar bezovtalanib hura boshladi. Hovliga “tap” etib bir narsa tushganday bo'ldi. Shosha-pisha kiyinib tashqariga chiqsam, qo'ra eshigi yonida kattakon bir qo'chqor qo'rqqanidan ichini urib turar, tog' tomonga tanish — kulrang bo'ri do'ltanglab chopib ketardi. Qo'chqorni qo'tondagi qo'ylar orasiga kiritib yubordim. “E, qo'shni, quloqsiz bolalaringning sho'xligini, aybini tan olsang bo'ldi edi. Menga tovon uchun qo'chqor olib kelishing shartmasdi”, deb qo'ydim.
O'sha kezlari ayni qish o'rtasi bo'lib, qo'ylar qamovda edi. Tog'ning narigi betidan bir cho'pon oshnam ot minib, uyimizga keldi. Hangomamiz qizib, kulrang bo'ri bilan bo'lib o'tgan voqeani so'zlab berdim.
— Bo'ri keltirgan qo'chqorni bir ko'rsam maylimi? — so'radi mehmon.
— Bajonidil, qo'tonga yuring, ko'rsataman, — dedim.
Cho'pon oshnam qo'tonga kirib, qo'ylarni oralab qo'chqorini darrov tanidi. Qulog'iga qanaqa en bosilganini aytdi. Bundan chikdi, kulrang bo'ri qo'chqorni uning otaridan olib qochgan ekan-da.
— Sizniki bo'lsa, uzr, qaytishda olib ketasiz, — dedim.
U unamadi.
— Yo'q, olib ketolmayman. Bo'rilar juda sezgir va kuzatuvchan hamda o'ta qasoskor bo'ladi. Agar kulrang bo'ri sizdan qo'chqorni olib ketganimni sezib qolsa bormi, mening suruvimdagi qo'ylarni sog' qo'ymaydi.
Kulrang bo'rini hamon tog' adirlarida uchratib turaman. Qo'shnichilik munosabatlarimiz yana iziga tushib ketdi. So'nggi paytlarda kulrang bo'ri o'zi hujum qilmaganidan tashqari, boshqa bo'rilarni ham qo'ylarimga yaqinlashtirmasligini seza boshladim…
Lekin kulrang bo'ri bilan bunday iliq munosabat sirini o'zimcha ko'p o'yladim. Yirtqich jondor bo'lsa, nima uchun u menga hech ziyon yetkazmadi. Aksincha, bolalarining bir safargi qilmishi uchun “tovon” to'ladi.
Qiziq, ammo bu sirni tushuna olmadim…