Shoirga maktub: Hadsiz hayratlar
Assalomu alaykum! Hurmatli Sirojiddin Sayyid!
Yashirmayman, ilmiy ishim taqozosidan 4 jildlik kitoblaringiz javonimda. 1-jild qo'limda. Ijodingizga bo'lgan qiziqishim ustunlik qilib ilmiy adabiyotlarni bir chekkaga surib qo'yib saylanmalaringizni bir-bir varaqladim. Co'zboshida Ozod domlaning siz haqingizdagi fikrlarini sinchiklab o'qiyman. Shunday ulug' munaqqidning siz haqingizda aytgan iliq fikrlari mening qiziqishim va hayratlarimni yanada oshiradi. Keyin she'rlaringizni o'qiy boshlayman. “Vatan mehri” she'ringiz ila boshlangan sahifalar jilolanib so'zdan so'zga ko'chib boradi. Har bir she'ringizda Surxonning, Kundajuvozning tabiati, hayvonoti, daraxtlari, o'choqlari, o'tinlari… har bir chizgilari ko'z oldimda gavdalanadi. Satrlaringizdagi bolalikning o'tlig' xotiralari ila sizga qo'shilib qalbim o'rtanadi. Gulnor uchun to'kkan bolaligingizning so'nggi ko'z yoshlari meningda ko'zlarimdan oqadi go'yo. “Mening daraxtimni kesmang, otajon” deganingizda men ham qo'shilib yolvoraman.
Barcha ayb mendadir,
Bu daraxt nechun?
Odobsizlik qilganim-chun
Yodingizdami –
Adabimni bergandingiz
Bir xipchin bilan,
Bu daraxt – o'sha xipchin.
Ko'p shoirlarning she'rlarini o'qib katta bo'lganman, deyolaman. Ammo hislari siznikidek toza va shu toza tuyg'ularni to'g'ridan-to'g'ri she'rga solgan shoirni juda kam uchratdim. Shu qadar soflik, shu qadar haqiqat va rostgo'ylik. Har bir she'r qalbimga mayin ohangdek singa boradi. Xuddi o'z taqdirim haqida o'qiyotgandek qiziq. Xuddi bir qiziq asar qahramonining taqdiri ayon bo'layotgandek keyingi sahifalarga shoshaman.
Mening bir daraxtim bor edi, do'stlar
Xazonlar qoplabdi tegralarini.
Ko'zyoshga qorishib yetilgan so'zlar,
Do'stlar, u daraxtning mevalarimi?
Keyingi she'rdan:
Tushlarimga kirar bir daraxt.
Anduh kabi qora, yaproqsiz,
Uyg'onaman – sho'r yosh labimda.
Tushlarimga kirgan daraxtning
Ildizlari ingrar qalbimda.
O, shoirim! Bu qalbda bunchalar iztirob, bunchalar sog'inch, har bir xas-u toshlar sizga bu qadar aziz!
Xatlar yozdim:
“Bormisan, singil
Daraxtlarim mening omonmi?
Men omonman, tanimoqdaman
Gohi baland, goh past insonni”.
Davomini o'qiyman-o'qiyman, o'qiyveraman. Sizga xatlar yozgan, siz-da javob yozgan singlingizga havasim keladi. She'riy xatdagi iztiroblar yillar tilgan qalbimni yanada tiladi.
“Bolalik balladasi”da bolalikni ertaknamo ta'rif etasiz. “Qo'ldagi kulchamni tulkilar yedi, yalmog'izlar mindi velosipedimni” deya o'qiguchi xayollarini ertaklar olamiga chorlaysiz.
Novdalarda boyqushdek o'tirib olgan
Yalmog'izlar tizzalariga
Qo'llarini urib meni kuzatdilar
Qirqta qaroqchining g'origa tomon.
Ulg'ayishning achchiq iztiroblarini shu qadar ramzlarga ko'chirasizki, beshafqat hayotning mohiyatini bola qalbiga-da shu qadar tushunarli qilib tasvirlaysizki…
Sahifalar o'zgaraveradi. She'rlaringizdan olayotgan kechinmalarim olovlanib kuchayib boraveradi, voqealar avj oladi. “Yo'llar hayqirig'i bag'rida mendan uzoqlashib borar bir odam… U – sevgidir, mendan norizo tuyg'u. U – yoshlikdir, ketar menga tosh otib”. Bu misralar qalbni cho'g'lantirmasligi mumkinmi, dilning tub-tublarigacha hislar alangasi chulg'ab, yurak yaproqdek titramasligi mumkinmi?!
U paytlar qush kabi uchib yurardim,
Ketalar – oyoqqa boylangan qanot.
Bugun katta maydon, loldir qudratim –
Og'ir botinkalar kiydirdi hayot!
Ushbu misralarni o'qiyman-u hali yigirma yoshlik shoirning futbol o'yini haqidagi xotiralariga, tasvirlariga faylasuflarcha hayot haqiqatlarini sig'dirgani, mohirona qorishtirgani aqlimni yana bir bor lol etadi.
Bu mahoratingiz ulg'ayganingiz sari ulg'aya boradi va mening hayratlarimni ham ulg'aytiradi. “Sinfdoshim Iskandarning “Yava” mototsikli haqida xotiralar” she'ringiz buning dalilidir.
U olib ketardi ikki o'smirni,
Tezlikdan iborat dunyolar tomon.
…
Asli tushlarimga otlar kirishi,
Tulporlar kirishi shart edi!
…
Asli tushlarimga opam kirishi,
Yig'lashi shart edi bo'ynimdan quchib…
…
Faqat meni kechir,
ko'rmaganim uchun seni tushimda.
Bu maktubim esa “Yava” nomiga…
Har bir satrni, har bir so'zingizni yozishim kerak edi aslida. Qayta-qayta o'qidim. Qayta tonglar otdi, tunlar botdi: o'qidim. Bu she'rmi, dostonmi..? Yo'q, bu qissa… Qadimda bo'lganidek, qissaxonlik qilaman o'zim bilan. Qissa yoki roman kabi keng maydon, maydonki, qahramonlari ko'p, dardi ulkan, ta'siri kuchli. Qanday shu ikki varaqda, to'rt betda joylashgan she'rga butun bir hayotning mazmunini sig'dirish mumkin? Qanday..? Qanday..? Yana cheksiz savollar, yana hadsiz hayratlar…
Kitobning bir sahifasi, she'rlaringizning bir satri qolmaydi men o'qimagan, bir misrasi yo'qki, meni hayratlantirmagan, men yurak tarozisidan o'tmagan: xullas, qalb sadolaringiz, pokiza tiynatingiz, she'rga g'arq bo'lgan shuuringiz, betakror badiiy mahoratingiz – Pasternak, Voznesenskiyni, Voznesenskiy sizni rom etgani kabi hayratlantirib boraveradi.
Yana bir so'z: ilmiy ish mavzusini olayotganimda sizning ba'zi she'rlaringizni o'qigan, ammo nasrdagi ijodingizdan bexabar edim. Har bir nasriy ohanglaringizni tinglab, so'zingiz otashidan, qalamingiz cho'g'idan uchqunlandim; yondim, qaqnus kabi qayta tug'ilib, siz bilan yonma-yon yashadim. Endi siz unib-o'sgan hovlini chiza olaman, undagi so'ri menga ham tanish, qadrdon. Pechkangiz ustida qaynagan qumg'on ovozlarining sadolari mening yuragimda-da hech qachon tinmaydi, usta Tojiddinning sandiqlari menga ham juda qiziq… Hali aytadigan gaplarim juda ko'p, hali ko'p yozaman, inshaalloh!
She'rsevar xalqning baxtiga, bizdek muhiblar baxtiga doimo sog' bo'ling!
Hurmat va ehtirom bilan,
Ra'no FAYZULLAYEVA,
Navoiy davlat pedagogika
instituti doktoranti