Uyga vazifa

Luqmon BO'RIXON

 

Muallif haqida:

Luqmon Bo'rixon — 1965 yili G'uzor tumanida tug'ilgan. ToshDU (hozirgi O'zMU)ning jurnalistika fakultetini tamomlagan. Dastlabki hikoyasi — “Begimqul katta” nomi bilan chop etilgan. Yozuvchining “Yalangoyoq”, “Sirli muallim”, “Xizr ko'rgan yigit” cingari hikoya va qissalar to'p­lamlari nashrdan chiqqan.

Shuningdek, u “Jaziramadagi odamlar”, “Imom Moturidiy” romanlari muallifi.

 

Uyga vazifa

(Hikoya)

 

Eshikdan kirib kelgan ayolga o'spirin ajabsinib tikildi.

— Oyi-i…o'zingizmi?!

— Ha, tanimay qoldingmi?

— Namuncha erta qaytdingiz? Soat endigina uch bo'lyapti-yu.

Matluba Asrorovna indamadi. Etigini yechib horg'in qadamlar bilan ichkariga yurarkan, atrofiga ko'z qirini tashladi: oshxonada yuvuqsiz idish-tovoqlar qalashib yotibdi. Vannaxonada ham bir uyum kir-chir qiya ochiq eshikdan g'ira-shira ko'zga tashlanadi, o'tgan yakshanbada yuvib tashlamoqchi edi, lekin ulgurmadi, eri ko'rsa, keragidan ortiq dashnom eshitishi tayin, yaxshiyamki, u ham ishdan kech, allamahallar qaytadi, u yon-bu yon ko'z yugurtishga vaqti ham, hafsalasi ham yo'q.

Matluba Asrorovna televizor tovushi eshitilayotgan xonaga yuzlanib qichqirdi.

— Surayyo! Muhayyo!

Ichkaridan otilib chiqqan biri o'n, biri yetti yashar ikki qizaloq ham barvaqt ishdan qaytgan onalarini ko'rib bir zum hangu mang turib qoldi.

— Oyi-i…. — Arang sas berdi Surayyo.

— Ur-e-e! — Muhayyo quvnoq qiyqirganicha Matluba Asrorovnaning kulrang yupkasiga yuzini bosdi.

— O'lasanmi, oshxonani yig'ishtirib qo'ysang, — qichqirdi Matluba Asrorovna Surayyoga yuzlanib, — kim aytadi seni qiz bola deb.

Qiz aybdorona bosh egdi.

— Hozirgina ovqatlanib bo'lgandik.

— Oyijon, — dedi Muhayyo erkalanib, — Suhrobingiz ilitma ovqat yemayman dedi, keyin rolton opkeldik.

Hanuz bo'sag'ada kalovlanib turgan Suhrob sing­lisiga musht ko'rsatdi. Qizaloq onasining etaklariga yuzini yashirdi. Matluba Asrorovna Muhayyoni bir chekkaga surib yotog'iga kirdi.

Chindan ham bugun Aliya Zunnunovna unga iltifot ko'rsatgan bo'ldi. Ishdan ertaroq qaytishiga ruxsat berdi.

“Lyubichka, sizga uy vazifasi bor, — dedi rahbar jild-jild hujjatnamo qog'ozlarni qo'liga tutqazib, — mana bu, mahallalardan yig'ilgan ma'lumotlar, o'rganib chiqib hisobot tayyorlaysiz. Notinch oilalar muammosini bartaraf etish yuzasidan konkret takliflar kiriting, faqat konkret bo'lsin. Bu bizning yangi yil oldi hisobotimiz ham bo'ladi”.

“Bunga biror hafta vaqt kerak, menimcha, Aliya Zunnunovna”, — deya e'tirozga og'iz juftladi u.

Rahbar keskin bosh chayqadi.

“Hisobot ertalab qo'limda bo'lsin! Siz hoziroq uyingizga boring-da, biroz dam olib, shu ish bilan shug'ullaning. Ertaga soat o'n birda shahar hokimligida majlis bor. Konkret takliflar bilan borishimiz kerak. Uy vazifasi sizga tushunarlimi?”.

O'zining o'qituvchilar qavmidan chiqqan rahbar ekanligini bildirib turishi uchunmi, yo boshqa sababi bormi, harnechuk, qo'l ostidagilarga qanday topshiriq yuklasa ham “Uyga vazifa” deya ta'kidlab qo'yishni xush ko'radigan Aliya Zunnunovnaga e'tiroz bildirish befoydaligini sezib Matluba Asrorovna bosh irg'ab qo'ya qoldi.

“Lyubichka, sizga ishonaman, o'n yillik tajribangiz bor, — deb qo'shib qo'ydi rahbar xodimaning norizo chimirilganini sezib, — uncha-muncha tashkilotni mustaqil boshqarib keta oladigan qobi­liyatingiz ham ko'zga tashlanib turibdi. Bo'shashmang, hali gaplashadigan gaplar bor Yangi yilga rejalarimiz katta.”

Matluba Asrorovna rahbar tutqazgan hujjatnamo qog'ozlarga to'la jildni pardoz stoli ustiga qo'yarkan, Aliya Zunnunovnaning so'nggi so'zlari yana bir karra quloqlari ostida jaranglaganday bo'ldi. Ichida allanechuk orziqishmi, umidvorlikmi, yoqimli bir his miltillab o'tdi. Pardoz kursisiga o'tirib qog'ozlarni birma-bir ko'zdan kechira bosh­ladi.

Shu payt eshik ortidagi shivir-shivir qulog'iga chalindi.

— Mazali ovqat yegim kelyapti-i, — harxasha qilardi Muhayyo.

— O'chir ovozingni, — deya Surayyo uni tinchitishga urinardi, — ko'rmayapsanmi, oyim ishlavottila, chalg'itasan. Mazali ovqat faqat yakshanba kuni, oyim o'shanda pishirib bera oladilar, hozir bandlar.

— Axir, bugun ishdan barvaqt keldilaru-u, —umidvor ming'irladi Muhayyo.

Matluba Asrorovnaning yurak-bag'ri zirqirab ketdi. O'zini gunoh bir ish ustida qo'lga tushganday his qildi.

— Muhayyo, — erkalagan bir tovushda chaqirdi u, — bu yoqqa kir.

Xuddi shuni kutib turgandek qizaloq ichkariga otilib kirdi.

— Qanday mazali ovqat yeging kelyapti?—deb so'radi Matluba   uni bag'riga bosib.

— Manti-i…

— Manti?! — go'yo eshitmaganday qayta so'radi ona, so'rash barobarida negadir ko'z oldiga eri keldi, — sen mantini yaxshi ko'rasanmi?

— Ha, juda-juda yaxshi ko'raman, — erkalanib javob berdi qizaloq.

— Xo'p, asalim, hozir hammamiz mantiga unnaymiz.

— Ure-e! — quvnoq qiyqirganicha yo'lakka otildi Muhayyo.

“Dadasiga tortibdi”, — o'yladi Matluba qizalog'i ortidan kulimsiraganicha qarab qolarkan. Chin-da, Nodirbek ham mantini juda yaxshi ko'radi. Matluba ikkisining umr yo'llarini tutashtirgan ham asli shu taom.

Matluba talabalik kezlari bozorga turli taomlar olib chiqib sotadigan onasiga bo'sh vaqtlarida qarashib yurardi. Qish kunlarining birida, yangi yil arafasida boshiga jun qalpog'ini bostirib kiygan, yonoq suyaklari bo'rtiq, qirra burun yigit uning yoniga keldi.

“Nima sotayapsiz?”—deya so'radi ishtaha bilan qo'llarini bir-biriga ishqalab.

Matluba sovib qolmaslik uchun usti o'rab qo'yilgan tog'oraning bir chekkasini ochdi.

“Xasip”.

“Xasipmi?! Bor-yo'g'i xasipmi?”—dedi yigit hafsalasi pir bo'lib.

“Sizga nima kerak o'zi, — dedi Matluba ensasi qotib, — mazali, issiq xasip yemaysizmi?”

“Men manti yemoqchiman. Men manti uchun atay shu yerga burildim. Oshxonalarda yaxshi manti pishirishmaydi.”

Yigit shunday dedi-yu rastalarda o'z taomlarini maqtab, xo'randalarni chorlab turgan boshqa sotuvchilar oldiga ketdi. Birozdan so'ng u ezgin bir kayfiyatda yana Matlubaning qarshisida paydo bo'ldi.

“Shunday kotta bozorda hech kim manti sotmasa-ya?!”

“Bo'lardi, negadir bugun chiqishmabdi-da, — deb qo'ydi Matluba, — keling, buguncha xasip yeb qo'ya qoling”.

Yigit qo'l siltadi.

“Yo'q, men manti yegali kelganman. Boshqasiga tobim yo'q. Agar hozir manti topilganida ikki-uch barobar qimmatiga bo'lsa ham sotib olardim.”

“Agar mantim bo'lganida, sizga bepul berardim, — dedi Matluba ham bo'sh kelmay.”

Yigit qizga sinchkov nazar tashladi.

“Rostdanmi?”

Matluba yigitning allanechuk erkalaganday boquvchi nigohlariga tob berolmadi. A'zoi badani qandaydir yoqimli hislardan jimirlagan ko'yi yerga qaradi.

“Rost”, — uning tovushi beixtiyor titrab chiqdi.

“Bepul manti bilan siylasangiz, ertaga shu payt yana kelaman”, — dedi yigit qizning lo'ppi yuzlaridan ko'z uzolmay.

“Bemalol. So'zim — so'z.”

Yigit dovdiragan ko'yi bozordan chiqib ketdi.

Boshiga durracha, oldiga peshband tang'ib oshxonada kuymalanarkan, Matluba   Asrorovna o'sha kunni, o'sha lahzalarni, o'sha yangi yil arafasini qandaydir sog'inch bilan esladi. Yuragi xuddi o'sha paytdagidek gurs-gurs urdi.

Chindan ham o'shanda yigit ertasi kuni yana paydo bo'ldi. Matluba uni zimdan kutib turardi. Onasini qo'yarda-qo'ymay bu gal manti tayyorlab chiqqan edi. Matlubaning oyoq tirab turib olganiga Zumrad xola ham hayron qoldi o'shanda. Lekin harnechuk, qizining ko'ngliga qaradi. Eng g'alatisi, bozorga chiqmaslik uchun har narsani bahona qiladigan Matluba bu gal o'qishga ham bormay, oyijon, buguncha siz dam ola qoling, yangi yilga tayyorlaning, deb qo'yarda-qo'ymay o'zi taom to'la tog'orani ko'tarib ketdi.

“Ux, mantijon, manti!—tantanavor tovush berdi aytgan vaqtida yetib kelgan yigit, — hoynahoy, o'zingiz pishirgansiz.”

“Yo'q, oyim, men ham qarashib turdim”, — dedi Matluba o'zi atay sergo'shtroq qilib tayyorlagan, tog'oraning o'rtarog'iga “yashirib” qo'ygan besh-olti dona mantini likobchada uzatib.

Yigit ishtaha bilan ovqatlandi. Matluba uni zimdan kuzatib turarkan ko'ngli allanechuk quvonchga, zavq-shavqqa to'lib-toshardi.

“Qo'lingiz dard ko'rmasin, maza qildim, rahmat, — dedi yigit lab-lo'njini bir parcha qog'ozga artib cho'ntak kovlarkan, — mantilaringiz qanchadan edi?”

“So'zim-so'z, sizga bepul”, — dedi Matluba o'zicha jiddiy qiyofaga kirib.

“Yo'g'-e, bunday bepul manti bilan boqadigan bo'lsangiz,   har kuni kelaman.”

“Bemalol, kelavering.”

Yigit unga bir siqim pul uzatdi.

“Mening ham so'zim — so'z.”

Matluba ajablandi.

“Qanaqa, qachon so'z berdingiz?”

“Manti bo'lsa, ikki-uch barobar qimmatiga olaman degandim-ku.”

O'sha kuni so'z so'zga, gap gapga ulandi. Tanishdilar. Nodirbek narigi mahallada yasharkan. Institutni tamomlab, yaqindagina tuman elektr ta'minoti tashkilotida ish boshlabdi.

“Idoramiz yaqinidagi oshxonalar rasvo, ko'pincha tushlik uchun bozorga kelaman, manti jonu dilim,” — dedi yigit qizga mehrmi, sehrmi to'la nigohlari bilan boqarkan.

Matluba o'zini beparvolikka solishga urindi.

“Bozor hamma uchun, kelavering.”

Xullas, o'sha kuni, yangi yil arafasida mazali mantiga qo'shilib, hoynahoy, ichiga ishq-muhabbat ham kirgan ekanmi, Nodirbek tez-tez qiz qarshisida ko'rinadigan bo'lib qoldi. Ko'p o'tmay o'zaro ahdu paymon to'yga, nikohga ulanib ketdi.

“Taqdirimdan ming-ming roziman, — deb o'yladi Matluba Asrorovna xotiralardan yal-yal yashnagan ko'yi mohirona xamir yoyar ekan, — shunday mehribon, tushungan odam bilan turmush qurdim.”

Xonadonda qandaydir bayramona, tantanavor ruh paydo   bo'ldi. Go'sht maydalagichda qiyma tayyorlayotgan Suhrob ham, o'z o'zidan supir-sidirga kirishib ketgan Surayyo ham tuyqus chinakam uy bekasiga aylanib qolgan onalariga ko'rganlari tush bo'lib chiqishidan qo'rqqanday ehtiyotkorona ko'z tashlab qo'yishardi. Odatda, Matluba Asrorovna kechki payt horib-charchab ishdan qaytgach, hatto, ko'chalik ki­yimlarini ham yechishga ulgurmay, darhol oshxonaga o'tar, shosha-pisha tuxummi, kartoshkami qovurib, go'yoki kechlik taom tayyorlar, ba'zan ko'chadan sovub qolgan somsami, tabakami keltirib qo'ya qolar edi.

“Oxirgi marta qachon manti pishirganimni ham eslayolmayman-a, — o'yladi u hanuz yorug' xotiralar og'ushida huzurlanib, — axir, Nodirbek akam shu taomni xush ko'rishini boshqa bilmasa ham men bilaman-ku?! Shu ovqatni qil, deb yaqin orada hech buyurmadilar… Hoynahoy, meni ayagan, ishdan charchab keladi, urintirmayin, degan.”

Ha, Nodirbek xotiniga mehribon edi. Ko'ngliga qarashga urinardi. Institutni bitirgach, o'sha bozorda laborant-nazoratchilik vazifasini o'tab yurgan Matlubani bir kuni tuman hokimligiga chaqirishdi, ma'naviyat-ma'rifat bo'limiga ishga taklif etishdi.

“Meni kim tavsiya qilgan, o'lay agar, bilmayman, — dedi u   eriga ko'rgan-kechirganlarini kechki payt kula-kula aytib berarkan,—endi nima qilsam ekan, boshim qotdi, siz nima deysiz?”

“Tilli-jag'li narsasan, to'y-hashamlarda kayvonichilik qilib yurganingni birortasi ko'rgan bo'lsa, biz bob kadr ekan degan xayolga borgandir”, — dedi Nodirbek. Aftidan, g'aroyib taklif uni ham qiziqtirib qo'ygan, xotinini “bir stol” egasi sifatida ko'rish istagiga bo'ysungan edi.

Xullas, bozorning tajribali laborant-nazoratchisi bir yumalab ma'naviyat-ma'rifat targ'ibotchisiga aylandi. Mana, ko'p yildan beri rahbarlarning ko'nglidan chiqib ishlab yuribdi. Mahalla-ko'yda, o'quv dargohlarida “Matluba Asrorovna” deb alohida ehtirom bilan murojaat qilishadi.

“Hammasi erimning sharofatidan, — deb o'yladi ayol manti tugishni tugallarkan, — ishimga xalaqit bermaydi, boshqalarga o'xshab har qadamimni tekshirib yurmaydi. Men bo'lsam so'nggi yillarda biror marta ham u kishining ko'ngliga qaramabman-a….”

Ayni paytda erini, Nodirbekni ko'rgisi, juda-juda ko'rgisi kelib ketdi. Un yuqi tekkan qo'llarini apil-tapil sochiqqa artdi-da, etaklarini qoqib, telefonini izladi. Yotoqxonada qolgan ekan. Matluba Asrorovna shoshilganidanmi, hanuz xotiralar hayajonida turganidanmi dovdirab erining raqamlarini arang topdi. So'ng unga turna qator yurak shaklchalarini xabar tariqasida jo'natdi.

Og'ir pardalari surib qo'yilgan deraza ortidan quyuq bulutli osmon g'ira-shira ko'zga tashlanadi. Shir yalang'och dov-daraxtlar qor yo'liga ilhaqday ma'yus egilgan. Qaydandir chug'urchuqlarning sho'x-sha'n ovozi elas-elas quloqqa chalinadi.

Bir payt telefon xabar kelganidan darak berib “hushtak” chaldi. Ayol intiqlik bilan ko'z tashladi. Ha, eri javob yozibdi: “ Iya, bekorchimisan deyman.”

Matluba Asrorovna tobora zavqi jo'shib yana xabar yo'lladi: “Bepul mantilar bor”.

Eri shu ondayoq qah-qah otib kulayotgan tasvir bilan javob jo'natdi: “Hoziroq yetib boraman! Agar manti bo'lmasa, o'zingni yeb qo'yaman!”

“Kutaman! Yo'lingizga intizorman!” — so'nggi xabarini yo'lladi ayol va o'z-o'zidan kulib yubordi. Kularkan pardoz stoli ustida yoyilib yotgan o'sha ma'lumotu hisobotlarga ko'zi tushdi. So'nggi soatlar ichida ular biror marta ham xayoliga kelmaganidan ajablandi.

Matluba Asrorovna xuddi ilk uchrashuvga otlanayotgan qiz kabi shirin bir hayajon og'ushida o'zini ko'zguga soldi.

“Rosa to'lishibman, sal-pal o'zimga qarashim kerak”, — xayolidan o'tdi uning. So'ng gardirobni ochib to'y-hashamlar bop ko'ylaklaridan birini qo'liga oldi.

“Shunisi kengroq, to'lishganimni bildirmaydi” — deb o'yladi ayol yana ko'zguga boqib. Shu payt telefoni jiringlab qoldi. Xira yorishib turgan ekranda yozuv paydo bo'ldi: “Aliya Zunnunovna”.

“Vuy, jodugar, ishni bir chekkaga surib qo'yganimni uzoqdan turib ham bildi-ya”, — o'yladi ayol kulgusi qistab, — javob bermayman, keyinroq o'zim chiqarman.”

Ammo telefon bir o'chib, yana jiringladi. Ekran xuddi jahli chiqqan rahbarday tobora ko'karib-bo'zarib borardi.

— Alyo, — dedi Matluba Asrorovna javob tugmachasini bosib.

— Lyubichka, — Aliya Zunnunovnaning odatdagi bosiq, tahdidli ovozi eshitildi, — telefonni ham olmaysiz, ja-a bandmisiz deyman.

— Axir o'zingiz uyga vazifa berib jo'natdingiz-ku, Aliya Zunnunovna.

— Ha, umi… — og'ir so'lish olgan ko'yi bir zum jim qoldi rahbar, — hozircha uni bir chekkaga qo'yib turing.

— Voy, nega?

— E-e, majlis keyingi haftaga qoldirildi. Sizga boshqa topshiriq bor.

Matluba Asrorovnaning nafasi ichiga tushib ketdi:

— Qanday topshiriq ekan? — so'radi arang.

— Ertaga ertalab idoraga kelib yurmay, bira to'la Tolzor mahallasiga o'ting.

— Nega?

— Bir yaramas, johil er xotinini qattiq kaltak­labdi. Sho'rlik o'qituvchi ayol ekan. Ularning masalasini joyida o'rganamiz. Men ham bu yoqdan boraman.

— Nega kaltaklabdi ekan, balki o'zidan biror ayb o'tgandir?

— Bilmadim, aytishlaricha, ovqat sabab bo'lgan emish. Sho'rlik ayol vaqtida ovqat pishirib berolmagan, shekilli. Bahonani qarang, qanday nodon erkaklarimiz bor-a! Tag'in yangi yil arafasida-ya?! Xullas, ertalab bunday tadbir o'tkazamiz…

Es-xayoli hoziroq eshikdan kirib keladigan erida bo'lgan Matluba Asrorovna sekin yo'lakka chiqdi. Qo'lidagi bir parcha matohdan eshitilayotgan vazmin, xira tovush uzoq-uzoqlardan, yot, begona manzillardan kelayotganday, o'ziga aslo daxli yo'qday tuyuldi.