Sokin sinoatlar go'shasi
Sayru sayohat orzumandi bo'lmish to'rtovlon—tarix fanlari nomzodi Ibodulla Shoymardonov, “Kitob ovozi” gazetasi bosh muharriri Salohiddin Isomiddinov, tarix fani o'qituvchisi Abduvali hoji Qudratov va kamina mashinada Shahrisabz-Qarshi katta trassasi bo'ylab ketayapmiz. Katta yo'lning ikki tomoni mevali daraxtlaru tokzorlarga burkangan. Havoning tafti baland bo'lsa ham atrofdagi yashillik, yo'lning chekkasidagi ariqdan sharqirab oqayotgan zilol suv kishini chalg'itganday bo'ladi. Tabiatning go'zal manzarasidan ko'zingiz quvnaydi, toza havodan o'pkangiz to'lgancha simirasiz. Dilingiz yayrab, yengil nafas olasiz.
Qamashi tumani markaziga yetmasdan chap tomonga burilib, o'n chaqirimcha yo'l bosgandik, atrofi past-baland tog'liklar bag'rida joylashgan Katta Langar ziyoratgohi ko'zga tashlandi. Uzoq-yaqindan kelgan ziyoratchilarning keti uzilmaydi. Nuroniy otaxonu onaxonlar, yosh yigit – qizlar. Uzoq yillik mustabidlik yillaridan so'ng odamlar qalbiga muqaddas iymon, e'tiqodning yana qaytishi, asl qadriyatlarimiz tiklanayotganligi nishonasidek tuyuladi odamga.
Biz ham keng, tekis zinalardan ziyoratgohga ko'tarildik. Katta Langarlik ulug' shayxlar abadiy oroyish topgan bu chiroyli maqbaraning gumbazi oq rangda.
Balandlikdan Hisor tog' tizmalariga tutashib ketgan katta-katta xarsanglar bilan o'ralgan past-baland vodiylar, archazor, pistazor, do'lanazor, butazorlar yanada ko'rkam ko'rinadi. Yon-atrofga boqib to'ymaysan.
Katta Langar ziyoratgohi haqda ko'p eshitganimdan bu yerga kelish niyatida edim.
— Arablar bosqini davrida Katta Langar qishlog'i Kesh viloyatiga bo'ysunuvchi Siyam tog'li tumanga qarashli bo'lgan, — dedi I.Shoymardonov. – Tuman VII asrning ikkinchi yarmida juda mashhur bo'lgan. Muqanna boshchiligidagi qo'zg'olonchilar shu hududlarga joylashib, bir necha yil davomida arab istilochilariga qarshi kurash olib borishgan…
Ajab, 12,5x4,5 metrli hajmdagi maqbara gumbazining ichki tomoni nozik, nafis, rang-barang naqshlar bilan ziynatlangan. Maqbaraning devorlari sifatli pishirilgan qizg'ish rangli 23,5x4,5 santimetrlik g'ishtlardan barpo etilgan va rang qorishmasi bilan terilgan. Bunda beshta qabr bo'lib, ularning uchtasi o'z hajmi va qo'yilgan yodgorlik toshlari bilan alohida ajralib turadi. Bu yerda shayxlar: Abul Hasan ibn Ilyos shayx, ul zotning o'g'li Imom hazrat Muhammad Sodiq ibn Abdul Hasan shayx va Abdul Hasan shayx hamda uning nabirasi hazrat Muhammad Sodiqning o'g'li – shayx Imom hazrat Abdul Hasan ibn shayx Muhammad Sodiq ibn Bahodir va shaxsi hozircha aniqlanmagan, ammo Katta Langar shayxlari oilasiga mansub bo'lgan marhumanikidir. Maqbaradagi qabr toshlarga arabcha yozuvlar o'yib bitilganidan o'z kasbining ustalari bo'lmish mohir toshtaroshlar ishlagani bilinib turibdi.
Dastlab bu yerga shayx Abdul Hasan ibn Ilyos, undan keyin shayx Muhammad Sodiq dafn etilgan. Ulardan keyin esa Katta Langar shayxlari xonadoniga mansub bo'lgan aslzoda marhuma dafn etilgan. Quyiroqda esa shayxlar xonadoniga mansub bo'lmasa-da, o'zining ijtimoiy mavqei bilan yuqori pog'onada turgan Amirbek Sodiq ibn Bahodirning jasadi qo'yilgan. Yuqorida nomlari zikr etilgan zotlar o'zlarining e'tiqodi va chuqur bilimlari bilan islom dinini targ'ib qilganlar, xalq orasida ilm-ma'rifat tarqatganlar, ularni to'g'ri yo'lga boshlab, xalqni iymon-e'tiqodli bo'lishga chorlaganlar. Shuningdek, qishloq yoshlariga bilim berib, shogirdlar ham tayyorlashgan. Qishloq, yon-atrofdagilarning shayxlarga e'tiqodi baland bo'lgan, uzoq-yaqindan bemorlar, farzand ko'rmaganlar shayxlarning ruhlaridan dardlariga darmon izlab kelganlar. Katta langarlik shayxlarning obro'lari shu darajada baland bo'lganki, ularning mavqelari vafotlaridan keyin ham oshsa oshganki, kamaymagan.
Ziyoratgohdan chiqib, Katta Langar shayxlari bilan bog'liq yana bir tarixiy obida — qadimiy va hashamatli masjid tomon yurdik. Masjid Langar qishlog'i soyining o'ng qirg'og'ida, qirning ustida ko'rk berib turibdi. Masjid mehrobidagi yozuvlarga asoslanilsa, u o'n beshinchi asrning boshlarida shayx Muhammad Sodiq yashagan davrda qurilgan. Masjidning tarxi to'rt burchakli shaklda bo'lib, u ikki xonadan iborat. Sharq tomonida o'n ustunli peshayvon har ikkala xonani birlashtirib turibdi. Masjidning kichik, ya'ni g'arb tomonidagi zali ancha qadimiy bo'lib, uning devorlari dastlab xom g'ishtdan terilgan va ichida to'rtta baquvvat ustun o'rnatilgan. Uning shifti yassi bo'lib, silliq vassalar bilan yopilgan. Masjidning mehrob qismi alohida nozik did va mahorat bilan bezatilgan. Uning ichi va atrofiga arabcha, nastaliq xatida Qur'on oyatlari yozilgan. Moviy fonga oq rangli yozuvlar bitilgan rang-barang koshinlardan yaratilgan o'ziga xos mozaika kishi diqqatini jalb qiladi. Masjidning ichki devorlari ham nafis va betakror bezaklarga boy. Ayvondan masjidga kiradigan joyga ikki tabaqali naqshli eshik o'rnatilgan bo'lib, uni qadimiy o'ymakorlik san'atining ajoyib namunasi deyish mumkin. Devorlarida yulduzsimon naqshlar bo'lib, ularga nozik did bilan tilla suvi yuritilgan. Qishloq oqsoqollari bir paytlar yulduzlarning ichida qimmatbaho toshlar bo'lgani, keyinchalik bu toshlar noma'lum kishilar tomonidan olib ketilgani haqida gapirib berdilar. Yana bir muhim jihat, masjidda qadimiy ko'fiy tilida yozilgan Qur'oni karim nusxasi saqlanadi.
Sokin, ammo qandaydir o'tmish sir-sinoatlarini tabiat salobatiga uyg'unlashtirib ko'rsatayotgan Katta Langarni ziyorat qilib qaytarkanmiz, xalqimizning juda boy tarixi borligidan ko'nglimiz tog'dek ko'tarildi.
Yusuf HAMDAMOV,
O'zbekiston Jurnalistlar
uyushmasi a'zosi