Barxanlarning oq tushlari

O'zbekiston jurnalistlar uyushmasi yo'llanmasi bilan

(Birinchi maqola)

… Nukusdan Mo'ynoqqa yetib olishning andak muammolari bor ekan: yo'lovchi taksilar tushdan keyin bo'larkan. Ya'niki, ertalab ul yoqdan kelgan mashinalar faqat tushdan keyin bul yoqdan qaytarkan (demak, ulovlar ataylab kelishadi va qaytishga majbur). Dastlabki taassurotlarim cho'lning shiddatli shamollaridek keskin tartiblardan xabar bermoqda edi. Ixtiyoring o'zingda emas, amaldagi turmush yo'siniga bo'ysunishga majbursan. Mening mezbonlarim maqbul yo'lni taklif qilishdi: dastlab Qo'ng'irotgacha borish va keyin Mo'ynoqqa jo'nash. Har holda bu ancha jo'yali yechim bo'lib tuyuldi va men Qo'ng'irotga yo'l oldim.

Boshqa sohalarni bilmadim-u, transport masalasida qiyinchilik yo'q. Nukusda ham bu yo'nalishda “kreativ” usullar joriy qilingan ekan, ishonch bilan sim qoqasiz, toychoq gijinglab turibdi-da. Shunday bo'ldi. Salonga kirdim-u, haydovchining “qo'shig'ini ayta boshladim” – yana kuzovni to'ldirish uchun allaqaylardan odamlarni yig'ishi lozim ekan. Shunday ham bo'ldi, ikki-uch tor ko'chaga kirib-chiqdi, mashina barvasta odamlar bilan to'ldi.

Yo'l manzaralari taassurotlarga boy, ayniqsa, bu joylarga birinchi bor qadam qo'ygan kishi uchun hammasi jozibali, hikmatli tuyulaveradi.

Past bo'yli butalar, ipakdek eshilib yotgan qum dalasi, ba'zan qalin tuz qatlami ko'zga tashlanadi. Qandaydir ma'noda tanishlik, yaqinlik, hamohanglik bordek tuyu­ladi. Idrok etsam, ulug' yozuvchi Chingiz Ayt­matovning mashhur romanlarida tasvirlangan hayot manzaralari jonlanayotgan ekan. Xuddi o'sha – tashqi tomondan sokin, ammo botinida katta hikmat va asrorlar yashiringan turmush tarzi, barxanlar saltanatida chiyralgan odamlar.

Nukus – Beynav yo'li xalqaro talablar darajasida bunyod etilgan, u Xo'jayli, Shumanay, Qo'ng'irot tumanlaridan o'tib, qo'shni mamlakatda davom etadi. Qatnov tig'iz, mashinalar ko'p. Qo'ng'irotga yetgach, temir ko'likni almashtirishga to'g'ri keldi. Bozorga o'xshash tor ko'chadan (hozir hamma joy bozor) taksilar jo'nar ekan. Odatdagidek, tirikchilik arqoniga chirmashgan odamlar, turli yumushlar bilan yugurishadi, ammo bu to'rdan chiqib keta olmaydi. Ularning safida go'yo faqat men tashvishlardan xolidek edim.

Hassasini oyoq orasiga qistirib olgan odam o'rindiqni to'ldirib, oldinda o'tiribdi. Orqa o'rindiqqa o'rnashdim, haydovchi charx urib odam izlaydi. Bir ayol ashqol-dashqolini bagajga tiqdi-yu, kira solib uyquga bosh qo'ydi. Yana bir o'rin bo'sh. Oldindagi kimsa “Ana, bizding ovulding kelinchagi, shu ketar chiqar” deb qoldi. Haydovchi gaplashib, ko'ndirib keldi. Kelinchak chol bilan ikki qo'llab ko'rishdi, menga ham qo'l cho'zdi. Faqat jinday kutish kerak bo'ldi, hali suluv kelinchakning yumushlari bitmabdi. Shu taxlit “Mo'ynoq ekipaji” shakl­lanib yo'lga chiqdik. Mo'ynoqda bo'lmaganman, lekin uning ta'rifi turli axborot vositalarida yetarlicha keltirilmoqda, u “trendga aylangan”, men ham shu ma'rakada ishtirok etish uchun topshiriq bilan boryapman.

Mo'ynoq o'lkaning eng chekka hududida joylashgan. Uning joni ham, boyligi ham Orol dengizi bo'lgan. Bugun bu tarix jahon ahliga ma'lum: Orol Mo'ynoqni ham, uni qadrlamagan, asrab-avaylamagan odamlarni ham tark etib, tubsiz sahroda gumdon bo'ldi. Endi faqat u yoqlardan yoqimsiz xabarlar keladi: dengiz oldin ikkita, keyin to'rt-beshta ko'llarga bo'linib ketgan… Eng so'nggi ma'lumot esa suv deyarli tugagan, faqat chuqur joylarda botqoqlik qolgan.

Balki bu iztiroblar ayni damda mening botinimda kechayotgandir, hamrohlarim esa shu joylarda umrguzaronlik qilib qartaygan odamlar, ularga issiq ham, sovuq ham tanish, issiq ham, sovuq ham farqsiz. Turmush aravasi ularni yangi bekatlarda sudraydi, tashvishlarning tig'izligidan xotira qatlarini kavlab o'tirishga, qolaversa, million marta takrorlangan qo'shiqni xirgoyi qilishga hojat yo'q. Kelinchak katta qozon yukladi, unda molga kunjara qaynatadimi, ro'zg'orga ovqat tayyorlaydimi (shunday bo'lsa, kattagina xonadon ekan-da) uning ishi, ammo unga ayol kishiga uncha qovushavermaydigan shu yumush tushgan ekan.

Qatnov kam, ochig'i, ikki soatlar chamasi yo'lda yurgan bo'lsak, qarshi tarafdan yetti-sakkiz avto­ulov duch keldi, birontasi quvib o'tmadi-yov. Biz esa jamoatchilikning nazarini tortgan Mo'ynoqqa ketayotgandik.

Demak, shaharcha ancha xilvatda joylashgan, unga ataylab borilmasa, yo'lovchi mashinalar bo'lmaydi. Bunday joylarni “xalta-ko'cha” yoki oddiy qilib, “tubkaning tubi” deyishardimi? Muammoning jiddiyligi qirralaridan biri ham shu ekan-da. Har holda, karvon yo'llarining ustida joylashgan manzillarga o'z-o'zidan odamlar oqimi va taraqqiyot tashrif buyuradi. Bu hol ham bir omad.

Salonda sukunat, ovuldoshlar salomlashib olishgach boshqa suhbatga o'rin bo'lmadi, shekilli, gap­lar uzildi. Oldingi o'rindiqdagi hassali chol haydovchi bilan o'zaro muloqot qilib ketayapti, uni tanishi, yana tanishlarini tilga oldi. Bu tomon esa kamgap. Saksovul, to'rang'il (bu joylarda uni “tol” deyisharkan) yo'l chetlarida qo'r to'kib turibdi, davomida esa shumurt, jing'ovul va yantoqlar. Hakim ota, Jontemir eshon, Ajiniyoz ziyoratgohlari ortda qoldi, ularni cho'l butalari panasida ko'rish qiyin, faqat yo'l chetidagi yozuvlar eslatib turibdi. Ularning qatorida yaqinda bunyod etilgan “Oq kema” bolalar oromgohi ko'zga yaltirab tashlanadi – biyobonga zeb berib turibdi.

Nihoyat, odamlar maskanlari ko'zga tashlana bosh­ladi. Chol mashinani o'ngga qayirishni so'radi. Ilon­izi yo'ldan borib, ko'k darvoza qarshisida to'xtaldi. Hassasiga tayangancha qiynalib tushgan chol o'zini o'nglab olgach, “Pulim esimdan chiqib o'yda qolgan ekan, keyingi safar olarsan” degancha beparvo uzoqlashdi. Ammo haydovchi qosh uchirib ham qo'ymadi, hech narsa bo'lmagandek, orqaga qaytdi. Beixtiyor yuz so'm uchun uygacha quvib borishga tayyor shahardagi avtobus nazoratchilari yodga tushdi. Bir ozdan keyin kelinchak ham manzilini aytdi: “Katta tolli hovli…”. Mashina ketayapti, to'xtashga ishora yo'q. Nihoyat, haydovchi: “Hovlingiz esingizda bormi?” dedi. Kelinchak esa alanglab, “O'tib ketdingiz-ku. Bizning hovlini bilmaysizmi?” dedi ginali, go'yo dunyodagi barcha haydovchilar, qolaversa, hamma odamlar uning uyini bilishi kerakdek ishonch bilan. Kelinchakning bu beg'ubor iddaosi menga shu yerliklarning olamshumul dunyoqarashi ifodasi bo'lib tuyuldi. Bag'rikenglikni qarangki, go'yo dunyo yaxlit makon va unda hamma bir-birini tanishi lozim.   Kengliklar bag'ridan Mo'ynoqqa yetib qolganingizni tanish yozuvli lavh yodga soladi.

5-6 chaqirimga cho'zilgan ko'cha keng va ravon, ikki tarafiga hashamatli chiroqlar o'rnatilgan. O'zingizni katta shahardagidek his qilasiz. Yo'l chetida ma'muriy binolar, kutubxona, sport saroyi, suzish basseyni, muzey, hatto kurant joy   olgan.   Yo'lning o'ngga qayrilgan tarmog'i dengiz to'lqinlari shasht bilan urilib, kamar hosil qilgancha ortga qaytgan qirg'oqqa olib chiqadi. U shaharchadan 3-4 chaqirim narida, ovoz chiqarib chaqirsa, eshitiladigan joyda. Bugun o'sha sehrli qirg'oq uzoq-uzoqlarga chekinib ketgan, balki qochib ketgan dengizining ortidan xo'mraygancha qarab turibdi. Qo'l yetgudek joyda, qu­yida “kemalar qabristoni” . U 2010 yilda o'sha payt­dagi BMT bosh kotibi Pan Gi Munning tashrifi munosabati bilan “tashkil qilingan”.

* * *

Mo'ynoqning keyingi taqdirida jiddiy o'zgarish yasashga turtki bo'lgan tashabbus 2017 yil Prezidentning saylovoldi uchrashuvida yang­radi. Bu haqda o'sha kunlarning jonli guvohi, Qoraqalpog'is­ton Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi deputati Bibixon O'tametova shunday eslaydi:

— Saylovoldi uchrashuvi Kegeylida bo'lib o'tgan edi. O'shanda Prezidentlikka nomzod Shavkat Mirziyoyev hududdagi ahvolni yashirmay, butun boricha ma'lum qildi. Yig'ilganlardan eng muhim, dolzarb bo'lib turgan muammolar haqida so'radi. Deyarli hamma ichimlik suvi yetishmasligini takrorlab o'tdi. Nomzod barcha masalalar bo'yicha o'zining tasavvuri borligi va ularning yechimi yuzasidan rejalari mavjudligini ta'kidlab, birinchi darajali ishkallarni hal qilish maqsadida 1 trillion so'm ajratilishini ma'lum qildi. Bunday e'tibor yuragimizda so'nib borayotgan umid uchqunlarini alangalatdi. Gap-so'zlar jiddiy bo'ldi, ularga ishonmaslik mumkin emas edi.

Suvning ikkinchi nomi – hayot, obi hayot! Suv bo'lmasa tirikchilik, umuman, hayot bo'lmasligi kundek ravshan haqiqat. Afsuski, qoraqalpoq zaminida yillar davomida dengizning qurigan hududidan ko'tarilgan qum va tuz tufayli butun borliq sho'rlanib ulgurgan, ayniqsa, ichimlik suvi bilan ta'minlanish o'ta jiddiy muammoga aylangan edi. Garchi bu boradagi ahvol besh qo'ldek ma'lum bo'lsa-da, gaplar va'dadan nariga o'tmas, 20-25 yillik quruq gaplar esa odamlarning ensasini qotirib, hafsalasini pir qilib ulgurgan edi. Ochig'i, o'shanda ko'pchilik bu gaplarni yana navbatdagi quruq va'da deb o'ylagandi.

Prezident Shavkat Mirziyoyevning navbatdagi tashrifida gaplar yana ham ochiq va dangal bo'ldi. Davlat rahbari masalani ko'ndalang qo'yib, bo'ladigan gapni ochiq aytdi: “Olti oyda suv keladi!” Bu ichimlik suvini necha o'n yillardan beri kutib yurgan odamlar uchun katta yangilik edi. O'shandagi kayfiyatni uchrashuv ishtirokchisi Bibixon O'tametova shunday ifodalaydi:

— Yig'ilish Qo'ng'irot tumani markazida bo'lgandi. Minbardan davlat rahbari ishonch bilan suv kelishini aytdi, qarsaklar yangradi. Yig'ilishdan so'ng mo'ynoqlik vakillar mashinada qaytayapmiz, to'g'risi, nimalar bo'layotganini idrok eta olmayapmiz. Haqiqatan, keyingi 2-3 yilda Mo'ynoq hayotida shunchalar katta o'zgarishlar ro'y berdiki, ular tushimizga ham kirmagandi. Odamlarimiz asfalt yo'lni orzu qilardi, trotuarni ko'rmagandi, qulay sharoitlarga ega zamonaviy uylar faqat xayolda edi. Ammo ularning hammasi Mo'ynoq hayotida bo'y ko'rsatayotgan edi. Suv haqidagi xushxabarni eshitib, hamma hayajonda, quvonchini qay tarzda ifodalashni bilmaydi. Ha, toza ichimlik suvi bizga o'zini shunchalik aziz qilgan edi, hovuchni to'ldirib suv ichishni tushlarimizda ko'rardik, xolos.

Haqiqatan, davlat rahbarining gapi – gap edi, olti oyda To'yamo'yindan Qo'ng'irotga toza ichimlik suvi keldi. Mo'ynoq tumani aholisini toza ichimlik suvi bilan ta'minlash muammosini hal qilishga qaratilgan Qo'ng'irot-Mo'ynoq suv inshooti qurildi, nihoyat 101 kilometr uzunlikda vodoprovod quvurlari yotqizilib, toza ichimlik suvi yetkazib berildi. Mazkur bunyodkorlik ishlariga 26,6 milliard so'm sarflandi.

Ko'zga tashlanadigan ikkinchi amaliy qadam — Orolning qurigan tubiga butalar ekish masalasiga ham jiddiy e'tibor qaratildi. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, o'tgan 42 yilda 400 ming gektar maydonda saksovullar ekilgan bo'lsa, 2018-2019 yilda qariyb 500 ming gektarda himoya o'rmonzorlari barpo etilgan. To'p­langan tajribadan kelib chiqib, yana ikki yilda 700 ming gektar yerni yashil hududga aylantirish mumkinligi ta'kidlandi.

Albatta, respublikamiz jamoatchiligi axborot vositalari orqali keyingi 4-5 yilda Orol bo'yida olib borilayotgan ko'kalamzorlashtirish tadbirlaridan yaxshi xabardor. Erta bahor faslida biyday maydonlarda qator bo'lib, ariq olayotgan traktorlar karvoni go'yo sahroda yangi hayot elchilariga o'xshaydi. Bu yumush xalqimizning azaliy qadriyatlaridan hisoblanmish hashar tarzida tashkil qilindi, ya'ni bu xayrli ishga barcha viloyatlar, tashkilotlar o'z hissasini qo'shadigan bo'ldi. Shubhasiz, bu darajadagi ishni uyushtirish oson emasdi: necha yuzlab texnikalar, minglab odamlar safarbar qilingandi. Ularni viloyatlardan jamlash, juda uzoqdagi chekka hududga yetkazib kelish keng ko'lamli tashkilotchilikni talab qilardi.

Har holda, muhtaram Prezidentimizning qat'iy talabchanligi va mohir tashkilotchiligi tufayli hammasi muvaffaqiyatli uddalandi. Bunday keng ko'lamli yumush birinchi marta tashkil qilinayotgan edi. Vazifa aniq: dengizning suv tark etgan zaminiga saksovul va boshqa cho'l o'simliklarining urug'ini qadash. Shu bilan qurigan dengiz tubida yashil qoplama yaratish. Agarki, Orolni tiklash imkoni bo'lmas ekan, endi qum ko'chishining oldini olish so'nggi chora bo'lib turibdi.

Dengizning qurigan qismi 5,5 million gektar bo'lsa, shundan 3,5 millioni Qoraqalpog'istonning hududiga to'g'ri keladi. Uning 2 million gektari o'rmonzorga aylantirilsa, vaziyat ancha yaxshilanadi. Buning uchun esa har yili 100 ming gektar maydonga urug' qadash kerak bo'ladi. Agar shu tarzda jadal harakat qilib, dengizning qurigan qismi yashillik bilan o'ralsa, 15-20 yil orasida qum ko'chish xavfini bartaraf etishga erishish mumkin. Keyingi 4 yilda 1 732 796 gektar maydonga cho'l o'simliklari urug'i qadaldi. Bu boradagi tajribalarni qozog'istonlik­lar ham o'rganib ketishdi. Qurigan dengiz tubida yashil hudud barpo qilinayotganining ijobiy ta'sirini aholi bilayapti. Keyingi paytlarda qum bo'ronlarining ko'chishi sezilarli kamaydi.

Albatta, bularning hammasi odamlarning me'yorida hayot kechirishlariga qaratilgan choralar. Kelajak haqida ham yetarlicha g'amxo'rlik qilinyapti. Tumanda 93 foiz bola maktabgacha tarbiya muassasalariga jalb qilingan. Bu mamlakat bo'yicha yuqori ko'rsatgichlardan hisoblanadi. Bunday natijani ta'minlagan davlat darajasidagi yuksak g'amxo'rlikni his etmaslik mumkin emas. Jumladan, xususiy bog'chalar tarmog'ini kengaytirishga katta e'tibor berildi. Ularga 1 foizli imtiyozli kreditlar ajratildi. Zamonaviy shaklda binolar qurilishiga alohida e'tibor qaratildi. Ana shunday zamonaviy, hatto namunali tarbiya muassasalaridan biri Furlitov ovulida tashkil etildi.

— Bu ovul tarixida bolalar ta'lim muassasasi – bog'cha nimaligini bilmagan, — deydi mudira Ulbo'sin Ortiqova, — ayni paytda ovulda yuz o'rinli xususiy bog'cha faoliyat ko'rsatyapti.

Ulbo'sin matematika o'qituvchisi sifatida yosh avlodga ta'lim-tarbiya berdi, tuman xalq ta'limi bo'limini boshqardi. O'sha yillardagi ahvol uning ko'z o'ngida. Bir bolaga bir kv.m ham joy to'g'ri kelmasdi, hozir uning “Xadicha” deb nomlanuvchi bog'chasida barcha zamonaviy talab­lar joriy etilgan (jumladan, bir bolaga 3,5 kv.m joy to'g'ri keladi), bog'chalar ta'mirlash nimaligini bilmay, ota-­onalarning jamg'armasiga qarab turardi. Ovuldosh­lar yangi tarbiya maskanining afzalligini allaqachon his etishibdi,   talab juda yuqori ekan. Hamma joylar band, istovchilar esa ko'p.

Bibisora Turumbetova neft-gaz sohasida ishladi, jamoat yumushlarida faol bo'ldi, xullas, ongli hayotini tumanning ravnaqiga bag'ish­ladi. Ayni paytda xususiy bog'cha tashkil qilib, kelajak egalarining komil tarbiya topishlarida fidoyilik qilmoqda. 2019 yilda imtiyozli kredit olib, ish boshlagan edi. Onaxon davlatimizning e'tibori tufayli yangi ish o'rinlari yaratilganidan, daromad manbalari ko'payganidan mamnun.

— Saksovulzorlar barpo qilish g'oyasining naqadar hayotiyligini hayotning o'zi tasdiqlamoqda, — deydi Bibisora Turumbetova. — Qum ko'chishlari kamayishi bilan birga yashil o'rmon yaratishga ixtisoslashgan mukammal xo'jalik tizimi paydo bo'ldi. Hozir ko'plab oilalar saksovul urug'ini yig'ish bilan band. Hatto o'n tonnalab urug' yiqqan, 70-80 million so'm daromad ko'rgan oilalar bor.

“Intilganga tole' yor” deganlaridek, ilmiy izlanishlar, yuzaga kelgan ekologik holatdan maqsadli foydalanishga intilish borasida ba'zi yutuqlar qo'lga kiritilmoqda. Mutaxassislar o'ta sho'rlangan suvda bemalol yashay oladigan mavjudotni aniqladilar. Bu artemiya bakteriyasi bo'lib, jonivorlar birin-ketin yo'q bo'la boshlagan sharoitda artemiyalar o'sha jadallikda ko'paya boshladi, chunki dengizda ularni yeydigan baliqlar qirilib ketdi. Artemiya sistalari akvamadaniyat, agrosanoat, farmatsevtika, tibbiyot va kosmetologiyada qo'llaniladi. Ayni paytda mahsulot chet elga eksport qilinmoqda.

Shunday qilib, ikki minginchi yillardan bosh­lab Qoraqalpog'istonda artemiya sanoatiga asos solindi. 2009 yilda bu yerda artemiya ovlaydigan bitta korxona bo'lib, yiliga 3 tonna artemiya sistasini yiqqan bo'lsa, 2018 yilga kelib ularning soni 23 taga, yig'ilgan mahsulot esa 580 tonnaga yetdi. E'tiborlisi, bu ishga chet el korxonalari ham katta qiziqish bildirdi va “Jasmin gold” MChJ negizida “Orol artemiyasi” O'zbekiston-Xitoy qo'shma korxonasi tuzildi. U 2017 yilda o'z faoliyatini bosh­ladi. 2021 yilda 29 korxona faoliyat ko'rsatib, 9 105 ming dollarlik mahsulot eksport qilindi. Mo'ynoqdagi 6 korxonaning ulushi 5, 9 million dollarga to'g'ri keladi.

Unutilgan Mo'ynoqqa yangi hayot qaytishi bilan ko'plab yangiliklar paydo bo'ldi. Hatto taksi xizmatining yo'lga qo'yilgani olamshumul o'zgarish bo'ldi: telefonda buyurtma berasiz, ko'z ochib-yum­guncha ulov tayyor. Holbuki, avvallari bu yerda biron joyga borishning o'zi katta daxmaza edi. Ravon yo'llar ochilib, ularning chetlarida chiroqlar o'rnatildi, kechalari shaharcha charog'on bo'lib ketadi. Odamlar to'y-tantanalarini orasta restoranlarda o'tkazadigan bo'ldi. Zamonaviy uylar qurilishi bilan xonadonlarni xarid qilish imkoni yaratildi, qanchalab oilalar boshpanali bo'ldi. Bu axborotlar kimlargadir shunchaki oddiy tafsilotlardek tuyulishi mumkin, ammo ularning ahamiyatini his etish uchun 5-6 yil oldingi hayotni ko'z oldiga keltirish lozim bo'ladi. Inson yaxshilikni his etib, ezgulikni qadrlasa, bugungi o'zgarishlarning qadriga yetadi.

Tuman markazida yana qanday o'zgarishlar ro'y berdi? “Hunarmandlar qishlog'i”da baliqchining eski uyi qayta ta'mirlanib, uy-muzeyiga aylantirilgan. U yerda xuddi o'tmishga qaytib, Orol baliqchisi kabi xayol surishingiz mumkin. Aynan shu muzey yonida sayyohlar uchun xostel ham tashkil qilingan. Shuningdek, uy-muzeyi qoshidagi do'konda Orol, Mo'ynoq hamda qoraqalpoqlar hayotiga oid har xil suvenirlar sotuvga qo'yilgani ko'pchilikka manzur bo'lmoqda.

* * *

Boshidan qancha siru savdolarni o'tkazgan Mo'ynoq tuprog'i ko'plab mashhur zotlarga beshik bo'lganini ko'plar bilmaydi. Tasavvur qiling: qo'l yetgudek joyda dengiz mavj urib turibdi. Uning bag'rida va tevarak-atrofida naqd xazinaning o'zi hisoblanuvchi nabotot va hayvonot olami kengliklarga ko'rk berib yastanib yotibdi. Albatta, bunday serfayz joyda hayot qaynaydi, odamlar uning barakali va orombaxsh quchog'iga intiladi. Xuddi shunday, ilm-fanda, adabiyot-san'atda, jangovarlik va botirlikda o'chmas nom qoldirgan ko'plab zotlar tarjimai holi Mo'ynoq bilan bog'liq. Hatto ularning nomini bir qur sanab o'tganda ham kattagina ro'yxat bo'ladi.

Albatta, Sulaymon Boqirg'oniy – Hakim otani yurtimizda jamoatchilik yaxshi biladi. Mashhur shayx Ahmad Yassaviyning suyukli shogirdi, Zangi otaning piri komili bo'lgan zot asli Xorazm diyo­rida dunyoga kelgan bo'lsa-da, ilmda kamolga yetgach, Mo'ynoq zaminiga tashrif buyurgan, ya'ni ustozi bashorat qilganidek, u mingan oq tuya hozirgi Mo'ynoqdan 70 kilometr, Qo'ng'irotdan 23 kilometr berida yastangan hududda “baqirgan” (“Boqirg'on” nomi shundan), shu bilan   komil shayx va shoirning maskani ana shu obod go'sha ekanini xabar qilgan.

Ayni paytda mashhur mashoyix umrguzaronlik qilgan, ba'zi manbalarda Oqqo'rg'on deb qayd etilgan, ayni choqda Mo'ynoq tumanidagi Hakim ota mahalla fuqarolar yig'ini hududida   joylashgan avliyoning marqadi ustida katta me'moriy yodgorlik barpo etilgan. Uning bunyod qilinishida Toshkent viloyatidan tashrif buyurgan quruvchi va me'morlar astoydil g'ayrat qilganlar. Hozirda bu hududda keng ko'lamli obodonlashtirish va bunyodkorlik ishlari amalga oshirilayapti.

Toshkent viloyatidan kelgan ustalarning tashrifini shogirdning ustozga hurmati tarzida qabul qilish lozim. Zero, Zangi ota ziyo­ratgohi mazkur viloyatda joylashgan, kelgusida Hakim ota marqadi ham xuddi shu darajada obod qilinadi va yurtdoshlarimizning tabarruk maskanlaridan biriga aylanadi – bu vazifa Yurtboshimizning shaxsan topshirig'i sifatida qabul qilingan. Ayni paytda Hakim ota ziyoratgohida qo'sh gumbazli maqbara qad ko'targan, hashamatli bino ham qurilgan, u qiroatxona va muzeyga aylantiriladi. Katta shaharlarnikidan qolishmaydigan namozgoh masjidda hamma zamonaviy sharoitlar mujassam.

Rosti, hozircha atrofi baland yovshanlar, jing'il, shuvog'u yantoqlar bilan qurshalgan taqirda moviy gumbazlarning qad ko'tarib turishi inson xohishi va irodasi hamma narsaga qodirligini tasdiqlab turgandek tuyuladi. Go'yo bir paytlar piri komilning “Tuya cho'kkan manzilda bir gul ochilib turgan bo'ladi” degan bashorati necha yuz yillar o'tib bugun qaytadan namoyon bo'layotganga o'xshaydi. Ha, “oqqan daryolar oqaveradi”, Orol atrofida ham bir kun gavjum hayot qaytadi. Mo'ynoqning umidga to'la kengliklarida shunday sado yangragandek bo'ldi.

Mo'ynoqliklar mashhur Berdaq ham shu hududlarda dunyoga kelgan, deb ta'kidlaydilar. Ajiniyoz Quyonboy o'g'li, Ernazar Olako'z o'g'li singari ijodkorlikda o'zlarini namoyon qila olgan va millat madaniyatida ma'lum darajada iz qoldirishga ulgurgan zotlar ham yurtdosh­larining chinakam faxriga aylangan. Hatto jamoatchilik uncha bilmaydigan, ammo maqbarasi shu yaqin joyda qad rostlab turgan, hozir ham ixlosmandlarning qadami uzilmaydigan Jontemir botir haqida ham ko'plab xotiralar, rivoyatnoma hikoyalar mavjud ekanki, ularni tartibga solib o'rganish, avvalo, to'plash faqat Mo'ynoq emas, balki qoraqalpoq millati tarixidagi ba'zi voqealarga aniqlik kiritishi, to'ldirishi mumkin.

Shuningdek, qoraqalpoq o'tmish adabiyotida tez-tez tilga olinib turadigan Kunxo'janing vatani ham Mo'ynoq deb hisoblaydilar. Albatta, bu da'volarni tasdiqlaydigan dalillar mavjud, faqat ularni yana ham teranroq o'rganish, atroflicha tadqiq qilish bugunning vazifasi bo'lib qolayotir. Shuningdek, XVIII-XIX asrlar adabiyoti sahifalarida Utish, Umar, Abdiqodir nomlari ham bot-bot eslanadi. Bu ijodkorlar ham Orol mavj urgan hududlarda dunyoga kelganlar, bu joylarning tabiatidan ilhomlanganlar, boy ijodiy muhitidan bahra olganlar, o'z asarlarida yurtdoshlarining hayotini jo'shib kuylaganlar.

Albatta, bu pleyada uzluksiz davom etgan. Bu holni yarim hazil, yarim chin tarzida Orolning xosiyatidan, uning baliqlari sharofatidan, deb izohlashadi (e'tibor bering, insoniyat qanday bebaho boyligini boy berib turibdi!). O'tgan asrning boshlarida o'lkaga rahbarlik borasida ancha dong taratgan Asam Begimov nomini hurmat bilan tilga olishdi. O'zida haqiqiy yetakchilik, yo'lboshchilik qobiliyatlarini mujassamlashtirgan   A.Begimov 35 yoshida mashhur rahbar sifatida tanilgan ekan.   Taniqli olimlar Tilovbergen Jumamuratov, Jumanazar Bozorboyev va yana ko'plab ziyo­lilar bugun unutilayozgan Mo'ynoq o'tmishining yorqin damlarini esga solib turadi.

— Mo'ynoqliklarning ertangi kunga umidi, ishonchi o'tmishning yorqin lahzalaridan kuch oladi, — deydi uzoq yillar “Orol baliqchisi” gazetasi muharriri bo'lib ishlagan Kunsuluv Nosirova, — bunyodkorlik, obodonchilik ishlari bilan baravar madaniy-ma'rifiy tadbirlar ham o'tkazilmoqda. Tuman markazidagi Adiblar xiyoboni yoki “Kitob-kafe” qiroatxonasi ana shunday ma'naviy qadriyatlarimizni eslatib turadi. Bu maskanlarda ertangi kunga umid va uning yaqinligiga ishonch yashaydi.

Orolbo'yi aholisi hayotini yaxshilash haqidagi gap-so'zlar 50 yillardan beri davom etadi, lekin va'dalaru quruq tadbirlar bilan o'tgan necha o'n yillar bir taraf, keyingi 4-5 yilda qilingan amaliy ishlar bir taraf. Jumladan, Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan BMT shafeligida Orolbo'yi mintaqasi uchun ko'p sheriklik asosidagi “Trast-fondi” tuzildi. O'zbekiston Respub­likasi Prezidenti huzurida Orolbo'yi xalqaro innovatsiya markazi, Orolbo'­yida innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash jamg'armasi tashkil etildi. Dengizning qurigan tubida himoya o'rmonzorlari, Amudaryo deltasida kichik suv havzalari barpo etilmoqda. Orol hududiga jon ato etadigan bu sa'y-­harakatlar hayotbaxshdir.

Eng keyingi yangiliklardan biri – aviaqatnovlarni yo'lga qo'yish borasidagi orzular ham amalga oshdi.   12 sentyabr kuni Toshkent – Nukus – Mo'ynoq yo'nalishi bo'yicha uchgan samolyot Mo'ynoqqa qo'ndi. Endi bu parvoz doimiy bo'ladi, haftaning dushanba kunlari hatto Mo'ynoqdan Nukusga samolyotda borish imkoni yaratildi.

Dengiz mavjlari to'xtagan hududda yaratuvchilik, bunyodkorlik bir zum tinim bilgani yo'q. Xuddi shunday! “Keling, do'stlar, Mo'ynoq yoqqa; kelsangiz, kelajak uchun olib borilayotgan keng ko'lamli bunyodkorlik ishlarining guvohi bo'lasiz”, deydi mehmondo'st do'stlar.

Joningni taslim qilmay tuproqqa,

Kelsang bo'y bermasdan qiynoqqa.

Yangi jannat ruhi hamroh bo'ladi –

Qadam bosishing bilan Mo'ynoqqa!

Hakim SATTORIY