Qoshimdasan go'yoki xayol
O'zbekiston xalq yozuvchisi, Davlat mukofoti laureati Muhammad Ali 80 yoshga to'ldi. Serqirra adib o'quvchilarimiz sevib o'qiydigan she'rlar, dostonlar, yirik romanlar, xususan, “Ulug' saltanat” roman-epopeyasi muallifi hisoblanadi. Biz — tahririyat jamoasi siz aziz mushtariylarimiz nomidan adibimizni ushbu sana bilan qizg'in qutlab, uning she'riyatidan namunalar e'lon qilmoqdamiz.
Muhammad Ali,
O'zbekiston xalq yozuvchisi
Vatan
Yo'lim tushdi sendan ko'p yiroq,
Huzuringga qaytgumdir biroq.
Axir ayt-chi, begona elda
Kimning baxti, hayoti kulgan?
Ko'kka otsang, hatto hissiz tosh,
Yerga qaytar, olib ketmas bosh…
* * *
Bo'ldim ajib shaharlarda men,
Begonalik hissin tuymadim.
Yayrab–yayrab kuldim, o'ynadim
Namxush–namxush saharlarda men.
Qishloqlarga boqdim, to'ymadim,
Kulib kelgan bahorlarda men.
Qovoq uygan qish–qorlarda men
Zavqlanishni aslo qo'ymadim!
Tushunmayman, ammo negadir,
Ko'hlik ko'rinadi ko'zimga,
Chet qishlog'im, cho'lim o'zimga.
Yuragimdan topganmi qadr,
Ko'chalari tuproq bo'lsa ham,
Sho'r, changlari ko'proq bo'lsa ham…
* * *
Qoshimdasan, turibsan jim, lol,
Qoshimdasan go'yoki xayol,
Qoshimdasan, egilib xiyol,
Begunoh bir farishta misol
Ko'z o'ngimda ko'rsatib jamol…
Istaysanki, jilmaysam alhol,
Xayolingda ne o'y, ne malol,
Sabotlimen, fahm etma shamol,
So'zlamakchi bo'lsang, ehtimol,
So'zlay degan so'zing qaytib ol!
Uzoq-uzoq qarshimda tinma,
Yuraging qon qilib xo'rsinma,
Mayli o'yna, mayliga so'nma,
Lek ishqimga gard yanglig' inma,
Ming ishvang-la ming bor bo'rkinma,
Ko'nglin olay deya urinma,
Ket, alamli ko'zga ko'rinma!
Sen mehrimni qozongan sari,
Oshkor etdim ko'ngil sirlarin,
Kun ila tun, shomu saharim,
Tuyg'ularim asl gavharin
To'kib sochdim! Nodo'st singari
Mazax etding, holvai tarim,
Nechun kelding? …Endi ket nari!
“Pok” ishqingning muruvvatlari
Jon bermagan, jon olgan bari!
Qoshimdasan, asabing tarang,
Qoshimdasan, turibsan arang.
Osmon uzoq, yer qattiq, zarang,
Doim shundoq, so'ng debon attang,
Yopishguvsi cho'pga holi tang!
* * *
Suvga tushgan tosh kabi beg'am,
Beparvoman, koshki desam dod.
Qismatimiz shu ekan, sanam,
Qoq ikkiga bo'lingan hayot.
Bilolmayman, ne bo'ldi o'zi,
Nechun endi biz boshqa–boshqa?
Nechun sening qizarmas yuzing,
Nechun men g'arq bo'lmayman yoshga?
Oyoq tirab turib olsang ham,
Taqdir hukmin aylarmi ijro?
O'rtamizda nahot bekaram
Qilichini o'ynatgay hijron?
Ikki yoqqa ketdik ikkimiz,
Do'st edik–ku bir tana, bir jon?
O'kinsang–chi sen axir ma'yus,
Yig'lasang–chi, go'yo bag'ring qon!
Men yuragim zax yerga berib,
O'rtansam–chi, qolganday g'amda!
O, qaniydi, senga yolvorib
She'r yozsam hech bo'lmaganda!..
Yig'lagali topmading imkon,
G'amlar aro yurmading horib.
Qiziq, men ham yurak to'la qon,
She'r yozmadim senga yolvorib…
Hayot abadiy
Tom boshida yoyilgan xirmon,
Don shopirar bug'doyrang ayol.
Goh ko'zlari bo'lib nigoron
Yiroqlardan chorlaydi shamol.
G'uv–g'uv esib qolar shabada,
Don quyilar g'alvirdan shov–shuv.
Pastda esa, mo''jaz kulbada
O'g'ilchasi yotar beuyqu.
Huv narida, tog'lar boshida
Kuylab yotar shalola shov–shuv
Va ayolning shundoq qoshida
Sirg'anadi shabada g'uv–g'uv…
Don shovullar, shovullar xayol,
Mavjudot ham qaytarar sado.
Esishini hech qo'ymas shamol,
G'alvirda ham don bo'lmas ado…
Ko'hna Urganch minorasi deydi
Yiqilmoqda derlar meni,
Yiqilguvchi yo'q hali.
Panoh tutgan erlar meni
Qirg'in janglar mahali.
Chingiz bosib kelganida,
Egilmagan bu boshim.
Jaloliddin o'lganida
To'zgan emas bardoshim.
Ammo boshim egilmoqda,
Ona Yerga ta'zim bu.
Zamon–zamon almisoqdan
Asrab kelgan orzum bu.
Ona Yerga fido bo'lsam,
O'zdan rozi bo'larman.
Men o'lmayman! Agar o'lsam,
Tikka turib o'larman!
Amir Temur qabridan ovoz
Ey, tarixchi, etma umrimni taroj!
Bas, bunday gaplarga emasman muhtoj.
Tori uzilsa ham soz atalur, soz,
Boshdan tushganda ham toj, baribir, toj!
Kuz
Za'faron bog'larni oralab yurgan
To'lishgan ayolga o'xshab ketar kuz;
Hayot salmog'in ham chamalab ko'rgan,
Turmush lazzatin ham totigan gulyuz.
Garchi qolib ketdi olovli yoshlik
Umrning o'tkinchi bahor, yozida,
Hali qarashida pinhon beboshlik,
Zavqlarga sirdoshlik bor pardozida.
Tabiat! Ayolga baxsh etgil huquq!
Hozir u ne yo'lni tutmoqni bilmas:
Qahraton qishga–ku qo'l bergisi yo'q,
Nurli yoz qo'lin ham qo'ygisi kelmas…
* * *
Xatlarni ayamay yirta boshlarsan,
Yoqib yuborarsan qo'ymay parchasin.
Sho'rlik suratlarni qiyib tashlarsan,
Mayib–majruh etib barcha–barchasin.
Davrada kechganda bayram ayyomi,
Eski og'aynilar bo'lishganda jam,
Quntu chidam bilan “o'sha”ning nomin
Do'stlar xotiridan o'chirarsan ham.
Unutdim, deyarsan, shirin kularsan,
Yasama rohatdan yayrarsan… Ammo
Yurakdan chiqmasa qandoq qilarsan,
Bu dardli yurakka qayda bor davo?..
Tuman oqa malika
Baxti to'kis malika,
“Tuman oqa” nomi bor.
Ko'rganlar der: “Yonida
O'chmas porloq shami bor!”
Huriliqo, sarvqomat…
Uning nima g'ami bor?
Har narsa bisyor, ammo
Bittagina kami bor:
Tirnoqqa zor o'tdim deb,
Ko'zlarida nami bor.
Shundoq, bolday hayotning
Achchiqgina ta'mi bor…
To'rtlik
Umr gultojidir bu ishqiy fasl,
Yoriga kim yetsa, bag'ri butundir.
Va'dalarga uchmas oshiqi asil,
Ki bilar, oshiqning naqdi bugundir…
Qizlar o'n yettiga kirganda
Anhorning bo'yida o'ltirar qizlar,
Yurakda qaynaydi noaniq hislar.
Bo'tana suv oqar lim–lim, limmo–lim,
Suvday olib ketar qizlar xayolin.
O'n yettinchi marta, o'n yettinchi bor
Shundoq kirib kelar qalblarga bahor.
Bu gal qanday bo'lur bahor tuhfasi?
Nelar bilan to'lur xotir sahfasi?
Kelarmikin o'sha o'tlug' muhabbat?
Zor, intiq aylagan qutlug' muhabbat?
Rango–rang tuyg'ular aylarmi in'om?
Orzular qatini ocharmi tamom?
Va yo ma'sumalar bag'rin tilurmi?
Ranju iztiroblar olib kelurmi?
Kim bilar? Kim javob bera olur? Kim?..
Bosh uzra osmon ham qarab turar jim.
Yiroq–yiroqlarga qochadi shamol,
Bir nima deyolmay dunyo boqar lol…
Faqat bo'tana suv oqar limmo–lim,
Faqat chuvaladi qizlar xayoli…
Fil bilan Laycha
Fil laychaga dedi: “Ko'rib turibsan,
Nima topding menday filga hurib san?”
“Hurishmi…
Bu – mening ishim!” – der laycha.
“Sendaylardan qo'rqmayman–ku, bilasan,
Shuni bilib, akillab ne qilasan?”
“Qo'rqmasang…
Bu – sening ishing!” – der laycha…
Do'stlar davrasi
Umr ham bir joyga borib qolmoqda,
Jarangli kechmoqda ko'ngil na'rasi.
Chunki siz chorlaysiz bir chaman bog'day,
Do'stlarim davrasi, do'stlar davrasi.
Dushman yovuzligi dushmanlikdanmas,
Do'stingdan ayirar, usuli shundoq.
Seni zarra bilib etsa xoru xas,
Zarradan ham chog'roq ko'ngli bo'lar tog'.
Ishonib siringni aytguvchi faqat,
Do'stlar borligidan boshi osmon bo'l!
Do'stingdan top, degan so'zga yo'q toqat,
Do'st top deb, do'st top, deb yurgan inson bo'l!
Sevgi o'tar ketar, ketar mansab ham,
Yoshlik ham munkillar bir kuni holsiz.
Faqat do'stlik bilan boqiy bu olam,
Do'stlik qarimaydi dunyoda yolg'iz!..
Yangi tanishlar
(Hazil)
Yangi tanishdilar yigit bilan qiz,
So'z ham kela qolmas tilga, ajabo.
“Siz hozir… nelarni o'ylamoqdasiz?..” —
Nozlanib so'raydi go'zal dilrabo.
Yigit yerga qarar, yuzini burar:
“Siz… o'ylagan o'yni… o'ylayman faqat…”
Qizning jahli chiqar, o'rnidan turar:
“Uyatsiz ekansiz! Uyat-e! Uyat!..”
Topishmoq
Topishmoq aytasiz, qiyin topishmoq…
Topishmoq, siz bilan qiyin, topishmoq…
Shunday topishmoqsiz, yechimi bo'lmas,
Topsam ham javobdan bu ko'ngil to'lmas.
Javob topa bilmay topishmoqlarga,
Ketganlar bor olib bosh yiroqlarga…
Ammo siz yonimda, yonimdasiz, oh,
Tabiat menga baxsh etgan topishmoq!
Sizni–ku toparman, topganim chog'da
O'zimni yo'qotib qoldirmay dog'da.
Javob topayin deb, sizga boylanib
O'zim topishmoqqa qoldim aylanib…
Topishmoq aytasiz, qiyin topishmoq,
Topishmoq, siz bilan qiyin, topishmoq…
* * *
Xayolimni, o'ylarimni vodiyga sochdim,
Ajab, vodiy yashnab ketdi, ko'rk – chiroy ochdi.
G'ururimni in'om etdim ko'k o'par toqqa,
Tog' gerdayib nazar soldi yiroq-yiroqqa.
Osmonlarga baland qo'ydim ovozim birdan,
Osmon yana yuqorilab ketdi-ku Yerdan!
Alamimni jarliklarga solgandim to'kib,
Jarlik battar cho'kib ketdi, yana ham cho'kib…
* * *
Boyliklar yazdoni Kubera bir kun
Chap ko'z bilan boqdi go'zal Humoga…
Ishq tug'yon urdi-yu, qalbida butun
O'xshab qoldi, sho'rlik, majnunnamoga.
Dunyoni unutdi ishqning sehridan,
Tark etdi oshiqni andisha–yu or.
Biroq qayga qochar Shiva qahridan,
Qochay desa unga uch olam ham tor.
Baribir o'zini tiymadi qurg'ur,
Shivaning yoriga ko'z tikdi pinhon…
Humo jamolida olovlandi nur,
Kubera ko'zini kuydirdi yomon!
O'sha-o'sha — ojiz Kubera ko'zi,
Hasrat-alamini ichga yutarmish.
Uzr xohishida tunu kunduzi,
Shivaga sig'inish bilan o'tarmish.
Go'zallar shunaqa bo'lur dilozor,
Faqat istig'nolar – ravo ko'rgani.
Istig'nosi mayli, kuydirishi bor…
Bir umrga yetar bir kuydirgani!
* * *
Qanday soz, davrada balqiganing on,
O'ltirmak yonma-yon sen otash bilan.
Atrofdan kishilar boqar biz tomon,
Kimdir havas bilan, kimdir g'ash bilan.
Menga ilhom kerak, menga zavq kerak!
Kelgil qo'llaringni qo'ygin qo'limga!
Kelgil, g'amza qilsin yurakka yurak,
Yo'llaring tutashsin olis yo'limga!
Mayli, hasadgo'yning yonsin ko'zlari,
Odamlarga parvo etmagin, malak.
Bizga so'z aytarlar, ammo o'zlari
Bizday bo'la olmay jonlari halak…
Chapanilar qo'shig'i
Yallo, yallo, yallolashaylik,
Do'ppi yarimta.
Toleimning tizgini o'shal,
O'shal yorimda…
A'lo, a'lo, alomat dildor,
Etma dilim qon.
Kulsang bo'lur ko'nglimda bahor,
Olam – guliston!
Shamshirimiz zang bosgan emas,
Bitmas ekan ko'ngil yarasi.
Ulug' o'zbek yurtida chapdast
Yigitlarning bizmiz sarasi!
Yorilmasang yor kulib boqmas,
Qaydan menga yopishdi darding?
Darding bo'lsa, yoring bo'lsa, bas,
Sho'ri qursin yori yo'q mardning!
Yallo, yallo, yallolashaylik,
Do'ppi yarimta.
Toleimning tizgini o'shal,
O'shal yorimda…
* * *
Sietlda gullar hamisha xandon,
Qishin-yozin birdek chamanzor, bo'ston.
Qizil gul, sariq gul, oq gul, pushti gul,
Bog'larning ichi gul, yerning usti gul.
Biroq–chi, hidlasang, biroq isi yo'q,
Ushlasang titramas… Titroq hissi yo'q…
* * *
To'y bo'lsa, Amriqo elida udum:
Yigit qiz qoshida tiz cho'kar bir zum.
Tiz cho'kar va lekin bilmaydiki qiz,
Yigit tiz cho'karu qalbi cho'kmas tiz.
To'y bo'lsa, o'zbekning elida udum:
Yigit qiz qoshida tiz cho'kmas bir zum.
Tiz cho'kmas va lekin shuni bilar qiz,
Yigit mag'rur qolar, qalbi cho'kar tiz!..
* * *
Sho'xligim yoqadi, qarayman zimdan,
Doim tegajoqlik etib yuraman.
Ne qilay, odat-da, bolaligimdan
Haddidan oshishni yaxshi ko'raman.
Derdilar, chatoq ish qilmagin shoshib,
Afsuslar chekkaysan o'zing olib tan.
Ko'ringiz, men bevosh haddimdan oshib,
Shul bag'ri qattig'ni sevib qolibman!..
* * *
Abdulla Oripovga
Rost deding: it hurar karvonga doim,
Bekordir saklardan o'zgani kutmoq.
Azal qonunida bitilmish qoim,
Itlarga hurmog'u karvonga – o'tmoq…
Mayliga, do'stginam, koyitma jonni,
Behol uvalmasin horigan yurak.
G'aflat bosmasin deb axir karvonni,
Itlarning ham hurib turmog'i kerak!..
* * *
Yaproqdan ipak chiqar,
Chechakdan chiqadi bol.
Demak, u yaproq emas,
Chechak emas, ehtimol…
Urug'da yashar o'rmon,
Havas ham emas havas.
Oy ham – oymas, kun ham kun,
Sen bilgan men, men emas…
* * *
Ko'ngil oshno bo'lmoq istagidan mast,
Makon tutsam, deydi, oshyoningizni.
Boshimga ko'taray yerlarni emas,
Yolg'izgina porloq osmoningizni!
Oh, dilda tug'ilar g'aroyib bir she'r,
Oftob to'kis qizday jilmayib boqar.
Arshi a'lodan to rutubatli Yer –
Ilhomlar selida to'lg'anib oqar…
Sevaman! Sevgimni tutolmasman sir!
Uzaman tilkalab bor rishtalarni!
Tuproqdan yaralgan bo'lsam-da axir,
Netay, ko'nglim tilar farishtalarni!..
Do'stimga
Do'stim, eslaysanmi bolalik chog'lar,
Biltang-biltang qilgan yolg'iz oyoq yo'l.
Podalar changiga ko'milmish bog'lar,
Chuchmoma, lolalar o'smaydigan cho'l…
Olislar quyilar ko'zimizga jim,
Chamanlar ko'ramiz ufqlar ortida.
Bola qalblarimiz tepar betinim,
Qishloqmas, Vatanu jahon dardida…
Norasida sevgi zavqidan mag'rur,
Shodmon tikilamiz bir-birimizga.
Tole va'da aylar bizga baxt-surur,
Osmon torlik qilar dil sirimizga.
Barchasin kashf etib yurar edik mast,
Kuch-qudrat jam ko'ngil zarblarimizda.
Chuchmoma, lolalar cho'llarda emas,
Yaproq yozar edi qalblarimizda…