O'z ona tilimga ming jonim fido

“Bizning yoshlar albatta boshqa tilni bilish uchun sa'y-harakat qilsinlar, lekin avval o'z ona tilini ko'zlariga   to'tiyo qilib, ehtirom ko'rsatsinlar. Zero o'z tiliga sadoqat – Vataniy ishdir”.

                                          Ishoqxon IBRAT

Ishxonadan chiqib avtobus bekati tomon borayotgandim. Besh – oltita maktab o'quvchisi meni quvib o'tishdi. Biri-biridan chiroyli bug'doymag'iz, qosh-ko'zlari popukdek qizlar. Ularning gap-so'zlari beixtiyor qulog'imga chalina boshladi. Eshitib yuragimga og'riq kirdi. Chunki ular o'zbekcha emas, rus tilida emin-erkin gaplashishardi. Shu choq keksaroq bir ayol ularga yaqinlashdi.

Dugonalariga gap berib ketayotgan baland bo'yli qizning o'zi tomonga jilmayib kelayotgan keksa ayolga ko'zi tushgach, chimrilib yurishdan to'xtadi. — O, boje, moy telex uje zdes, – deb xo'rsindi. Keyin   do'stlariga yuzlandi:

— Ladno devochki, ya poshla, babul poyavilsya, — dedi u   ko'zi bilan buvisiga ishora qilib. “Babul” nabirasi bilan o'pishib ko'rishgach,   o'zaro ruschada chug'urlashib   bekatdan uzoqlashishdi…

Shahardagi maktablardan biridagi “Yosh kitobxon” tanlovida hakam sifatida qatnashdim.

— Qaysi asarlarni o'qigansan?, — degan savolimga   ishtirokchilardan biri ketma-ket   jahon adabiyoti durdonalarini sanay ketdi.

— Juda yaxshi, o'zimizning o'zbek adabiyotidan kimlarning asarlari senga ma'qul? — dedim unga sinovchan tikilib.

— Abdulla   Oripovning “O'zbekiston” she'rini darslikdan yodlaganman. Keyin Qodiriyning “O'tkan kunlari”ni o'qiganman.

— Yana-chi?

— …Men ko'proq chet el adabiyotiga qiziqaman. Chunki unda menga notanish va jozibali hayot tas­virlanadi…

Qizning javobi bundan ancha yillar avval eshitganim — bir voqeani yodimga soldi. O'zbekis­ton xalq yozuvchisi Shukur Xolmirzayevni yo'qlab kelgan suyukli shogirdlaridan biri suhbat orasida hayajon bilan shunday debdi:

— Ustoz,   universitetda bizga bir turk professori saboq bermoqda. Domla shunday shirin tilda shunday sof, shunday ravon ma'ruza qiladiki, qani edi bizning ijodkorlar ham ana shu go'zal, jarangdor turk tilida ijod qilsa bo'lmaydimi? — deb o'ylab qoldim.

Kutilmaganda ustozning rangi o'zgaradi. Qo'lidagi piyolani taq etib dasturxonga qo'yadi. — Tur uyimdan chiqib ket va qaytib bu yerga qadamingni bosma, — deydi baroq qoshlarini jahl bilan uyib adib.

Ustozning vajohatidan shogird gapi u kishiga yoqmaganligini tushunadi.

— Nega jahlingiz chiqdi, aybim nima?, — so'raydi u uzrli ohangda.

Biz ijodkorlar turkcha yozsak, kim o'zbekcha yozadi, kim tilimizni ardoqlaydi?! Farzandlarimiz xalqimizning boy ma'naviyati haqidagi ma'lumotlarni turklardan o'rganadimi? Kim millatimiz haqida tarix yaratadi. Sen o'zbekmisan, o'zbekligingni unutma, chiroylimi, xunukmi bu til sen bilan mening ona tilim! Tilni chiroyli yoki boyligi, jarangdorligi evaziga sevmaydilar!.. Millatparvar ustozning o'gitini qalbiga jo qilgan o'sha talaba bugun o'zbek tilida go'zal ash'orlar yaratayotgan ardoqli shoirga aylangan.

— Asilova, juda ko'p kitob o'qiydi, ayniqsa, hozirgi zamon Amerika adabiyotiga ixlosi baland, — xayolimni bo'ldi qizning muallimi. Aftidan jim bo'lib qolganim unga yoqmadi shekilli.

— Shogirdingiz rus sinfida o'qiydimi yoki o'zbekchada?

— 7-sinfdan buyon o'zbekchada o'qiyapti.

— Demak, bu kitoblarni ham   rus tilida o'qigan?

— Ruschadami, inglizchadami farqi yo'q, chet tillarini yaxshi biladi. Ota-onasi juda zamonaviy kishilar. Ammo buvisi sal eskicharoq ekan shekilli, nabiram   o'zbek qizi bo'lmay qolibdi, deya o'zbek sinfiga oldirdi. E-siz, — dedi ustoz.

— Ha, esiz. Lekin ustoz aytgan ma'noda emas, buvisi bunday xulosaga   avvalroq kelishi kerak edi.

Afsuski, bunday   holatlar hozir biz uchun odat bo'lib qoldi. Negadir ota-­onalar   farzandlarini kelajagi porloq bo'lishi uchun u albatta, xorijiy tilda o'qishi kerak, deb hisoblaydigan bo'lgan.   Go'yo ikki- uchta chet el tilini bilgan odamning hayotda noni butun bo'lar emish. Balki bu ma'lum ma'noda to'g'ri hamdir. Lekin noni butun bo'lishi uchun o'zlikdan kechish   shartmi? Axir bugun xorijiy maktablarda o'qiyotgan bolaning nafaqat   ta'limi, tarbiyasi ham xorijiy bo'ladi. Ba'zi ota-onalar maktabda ruscha ta'lim olsin, o'zbekchani uyda o'zim o'rgatib olaman, deb xato fikrlaydilar. Vaholanki, uyidagi “ovqat pishdi”, “qo'lingni yuv”, “ko'ylagingni dazmolla”, “qornim ochdi”, degan so'zlarni o'zbekcha gapirgani bilan u o'zbekning bolasi bo'lib qolmaydi. Bu shunchaki — kundalik hayot. Xorijiy ta'lim tufayli bola   milliy qadriyatdan, milliy ma'naviyatdan   uzoqlashib ketadi. U o'z adabiyoti, o'z tarixi, o'z rasm- rusumlarini emas, o'z buyuklarini emas, balki o'zi o'rganayotgan til madaniyati, ma'naviyati, muomalasi, hatto urf-odatlarini   darsliklar orqali bo'lsa-da diliga singdirib boradi. Bu   bola   xorijcha fikrlab, dunyoga o'sha ko'z bilan qaraydi. Axir, yoshlikda olgan bilim tosh­­ga o'yilgan naqshdir, deb bejiz aytishmagan. Uni siz keyin uyda bog'lab   qo'yib o'zbekchani o'rgatganingizda ham haqiqiy o'zbek bolasi qila olmaysiz. Balki arosatda qoldirasiz. Sodda qilib aytganda, u chulchit bo'lib qoladi. (Ha yana bir gap, maktablarda turli fanlardan dars beruvchi rus millatiga mansub o'qituvchilar yetishmaydi. Bu esa bolalarni yana chalasavodlikka olib keladi).

Albatta, bolalarimizni xorijiy tilni o'rganmasin, demayman, o'rgansin, lekin birinchi navbatda   o'z ona tilini puxta o'rganib olgach, boshqa tillarni o'zlashtirsin. Axir alloma bobolarimiz shunday qilishgan-ku. Ular o'zbekcha o'ylab xindcha, arabcha… yozishgan. Aslida ona tilini bilish (darvoqe, ona tili ham nazarimda nisbiy tushuncha ekan, chunki tili xorijiy tilda chiqqan bolaga o'zbek tilini ona tili deyish to'g'ri kelarmikan, axir u o'zbekcha emas ing­lizcha, ruscha yoki ispancha fikrlab o'zbekcha gapiradi-ku) o'zligini bilgan, anglagan har bir insonning muqaddas burchidir.

Yana ona tilimizning o'ksib qolishiga xorijiy tilda yozilgan reklamalar, market, studiya yoki ko'chalardagi rang-barang nomlar, afishalar ham sababchi, shubhasiz. O'sha afishalar ijodkori o'zi kim, o'zbekmi yoki xorijning yollanma ishchisimi. Agar   O'zbekiston farzandi bo'lsa nima uchun   shunday chiroyli tilimizda juda go'zal qilib ta'riflash mumkin bo'lgan nomlarni inglizchada yozishni lozim deb o'ylaydi. Nima bu, mehmonnavozlikmi, millatga   behurmatlikmi yoki biznesga sajda qilishmi? Axir bu yozuvlarni o'zbek tushunmasa, ne umidlar bilan sayohatga kelgan xorijlik yozuvlarni o'qib o'zini sayyoh emas   o'z uyida London yoki Nyu-Yorkda yurganday his qilsa, kimga foyda-yu kimga zarar. Nahotki milliy qad­riyatni boylikka almashtirib yuborsak? Unda biz kim bo'lamiz? O'z tilimizni — Yer yuzida borligimizni ko'rsatuvchi asosiy hujjat bo'lgan o'z ona tilimizni qadriga yetmasak. Uni bilmasak, kimmiz biz?! O'zimizni kim deb da'vo qilamiz? Millatning asosiy belgisi bu uning tili emasmi?! Ona tili bo'lmasa   yashashdan ne naf! Ehtimol dog'is­tonning asl farzandi Rasul Hamzatov ana shu kechinmalar tufayli ham shunday she'r bitgandir:

Mayli, kim qay tilda

                                     zavqu shavq olsa

Mening o'z tilimga

                                ming jonim fido.

Erta ona tilim agar yo'qolsa

Men bugun o'limga bo'lurman rizo.

To'g'ri, chet tilini o'rganish bugun zamon talabi. Ammo bu degani sallasini ol desalar kallasini olib kelish, o'zlikdan kechish degani emas-da. O'zini hurmat qilgan, vatanini qadrlagan har bir o'zbek bolasi   eng avvalo davlat tili bo'lgan ona tilini, nafaqat tilini o'zbek mentalitetini to'liq bilishi kerak. Shubhasiz, bu talab­lar poydevori maktabda qo'yiladi. Zero, mamlakatimiz rahbari ta'kidlaganlaridek “Davlat tili masalasi milliy g'oyamizning asosiy tamoyillaridan biri bo'lishi zarur. Yosh avlod qalbida ona tilimizni bolalikdan singdirish maqsadida ta'limning barcha bosqichlarida o'zbek tilini zamonaviy va innovatsion texnologiyalar asosida mukammal o'rgatishga   alohida e'tibor qaratishimiz lozim. Toki bolalarimiz o'zbek tilida ravon o'qiydigan, ravon yozadigan va teran fikrlaydigan insonlar bo'lib yetishsin”.

Shunday. Faqat… buning uchun har bir o'zbek bolasi, eng avvalo, o'rta maktabda o'z ona tilida o'qishi kerak.

Muhabbat HAMIDOVA,

jurnalist