Agar hokimlar uzoqni o'ylasa… yoxud yana matbuot nashrlariga munosabat haqida
Hech kim kitob o'qishni tug'ilgan kunidan boshlamagan. Buning uchun bir necha muddat o'tadigan davrlar bor. Avval harflar o'rganishadi. Ularni qo'shib, so'zlar aytishni bilib olishadi. Masalan, ona, dada, aka-uka degan va boshqa bir nechta so'zlar, keyin osh, non, suv degan so'zlarni bilib olishadi. Odamning yashashi uchun zarur bo'lgan hamma so'zlar, ana shunday asta-sekin bilib boriladi. Bular bolalar yashashi va ulg'ayishi uchun hayotiy talablar, albatta. Keyin ma'naviy talablarga o'tiladi. Buning uchun eng avvalo tarbiyaning boshlanishi “assalomu alaykum”dan boshlanadi. Bolakaylarimiz avvaliga qo'g'irchoq o'ynaydi, koptok tepishni xushlab qoladi. Shu asnoda shunday vaqt keladiki, ular eng avvalo o'zlari uchun chop etilayotgan gazeta va jurnallarning rasmlarini avvaliga tomosha qilishadi, keyin asta-sekin so'zlarini qo'shib o'qishni o'rganishadi. Ular endi ma'naviy ozuqa ola boshlashadi. Maktab quchog'ida o'qiyotgan paytlarida so'zlar boyligi gazeta va jurnallarni o'qishdan boshlanadi. Ana shu gazeta va jurnallar qaerdan kelishi ularga hali noma'lum.
Endi aytmoqchi bo'lganimiz “Obuna” degan so'zga yetib keldik. Ularga bu gazeta va jurnallarni obuna qilib qo'yish eng avvalo ota-onalar, keyin muassislar, keyin bag'rikeng saxovatli insonlar zimmasida bo'ladi. Shu ishlarga bosh-qosh bo'lgan o'sha bolalarimizga eng yaqin kelajagini o'ylaydigan insonlarning eng kattasi va mehriboni tuman hokimlari deb o'ylayman. Tuman hokimlari, uzoqni ko'ra bilgan, bolalarni sevadigan, ertaga tuman rahbar organlarida ishlaydiganlarni shu bugungi bolakaylardan yetishib chiqishini ko'ra bilgan, ota-onalardek bo'lgan ma'rifatli, g'amxo'r rahbarlar, ya'ni hokim bobolari zimmasida ekanini bilishmasa ham erta-indin biladigan bo'lishadi. Agar hokimlar ular haqida g'amxo'r bo'lishsa! Shunday hokimlarimiz bor, faqat niyatimiz hamma hokimlar shu masalada asosiy bosh-qosh bo'lishsa qaniydi, degim keladi. Tumanda doimo tinchlik-osoyishtalik bo'lishini istagan hokimlar bolalarimiz tarbiyasiga birinchi darajali ish deb qarashlariga ishongim keladi. Tuman maktablaridagi bolalar yaxshi tarbiya ko'rishsa, ertaga ulardan yomon odam chiqmaydi. O'qimishli, odobli, ishchan, halol-haromni ajratadigan bolalar bo'lib yetishadi.
Buning uchun ularni o'zlarining gazeta va jurnallariga obuna qilish kerak, ular qo'liga gazeta va jurnal berish orqali ular tarbiya ko'ra boshlashadi.
Hozir ko'pchilik amaldorlar eshitsa, burnini jiyiradigan “obuna” degan so'zning o'zbek tilining izohli lug'atidan o'qiyman. Bilsam, “obuna” fransuzcha so'z bo'lib, imzo chekmoq, yozilmoq degan ma'nolarni bildirar ekan. Demak, gazeta va jurnallarga oldindan haq to'lab yozilish degani. Bolakaylarimiz bu tartibni hali bilishmaydi-ku. Birinchi bo'lib, bu ishga ota-onalar, keyin davlat ya'ni tuman bo'yicha hokimlar shug'ullanishi kerak emasmi? Bu ishni maktabniki deb emas, mening majburiy ishlarimdan biri deb qaragan hokim xalq oldida ham Prezidentimiz oldida ham, Alloh oldida ham yutadi, obro'ga erishadi, katta savob topadi. Ularning savobli ishlari yodda qoladi. Bu savobli ishlar biz o'tganimizdan keyin ham yaxshi ishlarimiz ichida eng savoblisi bo'lib o'zimizga qaytadi. Shuni unutmasak, qalbi go'zal bolajonli hokimlarimiz rahbar bo'lgan tuman hamma sohada ilg'or bo'lishiga shubha yo'q. Xudo xohlasa, o'sha tumandan yangi zamonimiz Beruniylari, Ibn Sinolari, Xorazmiylari, Amir Temurlari, Shoshiylari yetishib chiqadi, axir! Mana, qariyb bir varaq qog'ozni qoralab bo'ldim. Ammo maqsadga o'tish vaqti kelsa ham… shoshmayapman. Vaholanki, vaqt kam qoldi. Matbuot nashrlariga obuna qilishga kech qolmaylik. To'g'ri, yillik obuna uyushtirishga vaqt o'tdi. Ammo xalqimizda hechdan ko'ra kech degan naql bor. Demak, amalga oshirolmagan, ulgurmagan savobli ishimizni davom ettirsak, kechi yo'q. Obunani yilning keyingi oylariga rasmiylashtirishni reja qilaylik: 11 oylik, 10 oylikka…
Vatanimizning asl farzandi bo'lib, farzandlarimizni tarbiyalashimiz uchun o'zimiz kuchimiz yetsa tezlik bilan, kuchimiz yetmasa hokimiyat saxovatini so'rab, albatta farzandlarimizning bariga bolalar gazetasi va jurnallariga obuna qildiraylik. Bugun O'zbekistonda bolalarimiz uchun eng muhim nashrlar sifatida “Boshlang'ich ta'lim” “G'uncha”, “Gulxan” jurnallari, “Tong yulduzi” gazetasi chop etilmoqda. Bu gazeta va jurnallarga eng avvalo har bir maktab kutubxonasi uchun davlat tomonidan obuna uyushtirilishi maqsadga muvofiq bo'ladi. Ikkinchidan, tuman hokimlari, xalq ta'limi bo'limi rahbarlari, maktablarimiz direktorlari, beminnat yordam qo'lini cho'zadigan tadbirkorlarimiz bu ishda tuman hokimining ko'makchilari bo'lishlari zarur. Yangi yil boshida hokim buva hamma obunaga mas'ul bo'lganlar bilan albatta suhbat qursalar, ne ajab?! Zero, boshqa hamma ishlar yaxshi ketishining muhim poydevori aynan obuna—ma'rifat targ'ibotidan, amaliy natijasidan boshlanadi, deb hisoblashimiz, ishonishimiz, ana shu tamoyilga amal qilishimiz zarurga o'xshaydi. Qachonki, kam ta'minlangan oilalar uylariga gazeta va jurnallar, ba'misoli quyosh o'z nurini sochgandek bo'lib gazeta va jurnallar kirib borsa, o'sha uylarda yaxshilik, mehr-e'tibor urug'lari albatta, unib chiqishi muqarrardir.
Turkman shoiri Maxtumqulining “Bir g'arib yig'lab turganda, yonida kuluvchi bo'lma…” degan hikmatli so'zi har bir rahbar, tarbiyachilar uchun aytilgan ibratli kalom emasmi? Ko'chat ekishni umumxalq ishi deb e'lon qilinganidek, har bir bolakaylari bor xonadonga ma'rifat nuri kirib borsa, uning ertaga hosili ham bo'lajak. Shuni unutmaylik, azizlar! Bu ishimiz ham umumxalq e'tiborida bo'lsin!
Ertaga oramizdan buyuk akademiklar, odobli, halol rahbarlar, yozuvchi-shoirlar, san'at darg'alari chiqadi, shubhasiz, “ularning bolaligi davrida gazeta va jurnal, keyin kitob o'qiganmi” degan savolga hamma “albatta” deb javob beradigan bo'ladi. Lekin bu aslo yolg'on so'z bo'lib qolmasligi kerak!
Yangi O'zbekiston o'z-o'zidan qurilmaydi, vaqt juda tez o'tib boryapti. Bu hur va ozod vatanimizning ertasi, egalari bugungi bolalar — farzandlarimiz emasmi? Ular o'qimishli, odobli, bilimli, vatanini sevuvchi bo'lishlariga bugungi tarbiya, e'tibor muhim ahamiyatga molikdir. Shunday ekan, obuna masalasi o'sha katta ishlarning debochasi bo'lsin, har birimiz bu ishda peshqadam bo'laylik. Vijdonli rahbarlarimizni yanglishmasam ota-onalari ularning qo'liga gazeta va jurnal berganini eslaylik. Oddiygina ko'ringan bu masalada katta haqiqat bor. Buni tushungan har birimiz tashabbuskor rolini ham bajarishimiz lozim.
El sevgan ajoyib shoirlarimizdan biri Shukrullo domla bejiz biz katta yoshdagilarga “Vijdon haqida” gi quyidagi she'riy misralarni qoldirmagan bo'lsa kerak:
Axir menga nega til kerak,
Yana yolg'on so'zlar uchunmi?
Nega yurak va aql kerak,
Turfa bo'xton o'ylash uchunmi?
Da'vatlarga botmay dunyoda
Bo'lay desang haqiqiy inson,
Husn berma, til berma menga,
Vijdon bergil, vijdon ber, vijdon!
Ha, shoir inson qalbi, vijdoniy ish haqida bong urmoqda. Biz yuqoridagi o'z mulohazalarimizni davom ettirar ekanmiz, hech kimga biror fikrni “majburiy” singdirish o'yidan yiroqmiz, albatta. Zero, buning iloji ham yo'q. Ammo yuqoridagi mulohazalarimizdan maqsad shuki, matbuotga, ayniqsa, bolalar nashrlariga munosabat keyingi o'n yillikda tobora pasayib, yo'q bo'lib bormoqda. Millionlab farzandlarimiz o'rta maktablarda ta'lim olishayotgan bo'lishsa-da, har bir o'quvchi uchun shamchiroq vazifasini o'tovchi bolalar nashrlarining bugungi ahvoliga maymunlar yig'laydi: ular nomigagina nashr etilmoqda. Yurtimizda o'n mingdan ziyod o'rta maktablar bo'la turib, ularning adadi 2-3 mingdan oshmayapti. Demak, aqalli bitta maktabga bitta “Gulxan”, yo bitta “Tong yulduzi” ham bormayapti! O'rta maktablarni esa 10-11 yil davomida aqalli gazeta-jurnalni qo'liga ushlab ko'rmagan yuz minglab kelajagimiz egalari bitirib chiqmoqda. Xo'sh, endi ayting, 17 yoshgacha gazeta-jurnalga qayrilib qaramagan yosh avlod ertaga, voyaga yetib, katta bo'lganda gazeta o'qiydimi? Gazeta o'qimagan odam kitob o'qishiga ishonasizmi? Yoshligidan bolalar nashrlarini umuman o'qimasdan kamolga yetgan inson keyin boshqa jiddiy nashrlarni o'qirmidi?!
Prezidentimiz bir necha marta kuyinib gapirgani, “Bolalarimizni kitob emas, telefon” tarbiyalayotgani haqidagi gaplarining mag'zini qachon chaqamiz?
Davlatimiz rahbarining katta-kichik amaldorlarga, ayniqsa, xalq ta'limi mutasaddilariga qarata aytgan quyidagi so'zlariga ular qachon amaliy javob berishni o'ylaydilar: “Biz majburiy obuna deb, ixtiyoriy obunani ham yo'q qildik”.
To'lqin Muhiddin,
dramaturg