Publitsistika — jangovar janr nega “yo'lbars terisini yopingan” qo'zichoq holiga tushib qoldi?

Ancha yillar muqaddam Yozuvchilar uyushmasi janrlarning sara namunalarini yig'ib, beshta kitob chiqardi. Menga ulardan biri kerak bo'lib qoldi, ammo harakatlarim behuda ketib, topa olmadim. Tasodifan duch kelgan bir shoirdan “Shu kitobni ko'rdingizmi, sizda bormi?” deb so'radim. O'zini jami yosh, havas­kor qalamkashlarning ustozi deb targ'ib qilib yuradigan bu zot savolimga javoban: “Biz unaqa kitoblarni qo'limizga ushlamaymiz” dedi labini burib. Ajab, qofiya san'atida u nimaga erishdi-yu, adabiyot uni qanchalik tan oladi, bilmadim, ammo bunchalik bepisandlik meni lol qilib qo'ydi.

Shunaqasi ham bo'larkanmi, butun bir janrga bag'ishlangan, yaxshi-yomon yozarmanlar ijodi jamlangan to'plamni qo'lga ushlash shunchalik katta gunoh yoki past ketish hisoblanarmikan? Axir bu janrni “so'z san'atining chaqmog'i”, sohani esa “jamiyatning rupori (ko'taradigan kuch — yelkasi)” deb ta'riflaganlar xato qiladimi? Gapning indallosi – muhokama ijtimoiy tafakkurdagi publitsistika yo'nalishi va badiiy adabiyotdagi publitsistika janri haqida ketayapti.

O'zi, bisotimizdagi har xil, hatto bir xil narsadan birining suyukli bo'lishi odatdagi holga o'xshaydi. Ota yoki ona farzandlarining birini boshqalardan ayricha mehr bilan yaxshi ko'radi (sababini o'zi biladi). Bir lagan olmadan ham qaysisidir ko'zga yaqin tuyuladi va hokazo. Adabiy janrlar: she'r (poeziya), nasr (proza), dramaturgiya qatoridan she'r (she'riyat) ana shunday mehr qozongan. Bizga shoirlik bobomeros: dunyoning eng “zo'r” shoiri – Alisher Navoiy bizning adabiyotimizga mansub. Shuning uchun “O'zbeklar ishga kirish uchun arizani she'rda yozadi” desalar ham ishonavering. Hatto soliq yoki militsiyaga chaqiruvlar ham she'rda yozilishi mumkin bizning tilimizda. She'r – o'zbekona janr, o'zbeklarning hammasi shoir degan gapda ham jon bor.

Nasr (proza)ning taqdiri bizning adabiyotimizda qiziq. Mumtoz shoirlar, masalan, Navoiy hazratlari ham   nasrni “pisand qilmaganlar”, desak xato bo'lmaydi.

Buyuk Navoiy nasrda ham go'zal namunalar: xat, tarix, arzi hol, hatto ijtimoiya (publitsistika)ning nodir namunalarini yaratgan bo'lsalar ham, nasrni “so'z gavharlarini tizginsiz sochib tashlash” deb bilganlar va ijodlari vaznga solingan javohirlardan iborat.   Hazrat nisbatan imkoniyat chegaralangan (qofiya, turoq, band singari talablar tufayli) nazmda hatto nasrda aytish mumkin bo'lganidan yuqori darajaga ko'tarilganlar, ya'ni she'riyatning jilvakor injiqligi fikrni cheklab qo'ymagan, aksincha, unga jilo berib, nasrdan ham yuksaltirgan. Shubhasiz, hamma Navoiy hazratlaridek ijodini so'z durdonasi sifatida she'rda izhor qilishni xohlaydi, ammo “majoli yetmaydi”. Alisher Navoiy she'riyatda – nosir, nazmda – shoir. Hatto bu mezondan ham balanddir!

Dramaturgiya esa antik davr adabiyotining yetakchi janri bo'lgan. Bu janrning yutuqlari haqida ham ko'p gapirish mumkin. Ammo gap u yoki bu janrda emas, balki maqsadga yetishda ularni qanchalik safarbar qila olishda. Deylik, qo'ldagi besh barmoqning biri boshqasidan muhim yoki qimmatli deyish aqli raso odamning gapi emas. Janrlarga ham men shunday qarayman.

Soyaki shoirning iddaosiga kelganda esa shuni ma'lum qilish kerakki, uning zardasida jon bor. Bu fikrning isboti va izohi batafsil dalil-sharhni   talab qiladi. Ma'lumki, badiiy adabiyot mafkura quroli; insonning ongi va tafakkuriga ta'sir qilishda undan kuchli vosita yo'q. Ochig'i, boshqa san'atlar uning yelkasidan unib chiqqan, u – ota zamin! Shunday bo'lgach, davlatni idora qilishda bu soha odamlari, ya'ni ijodkorlar hukmdorlar (umumiy tarzda shunday atayman)ning doimiy nazarida turgan. Hatto davlat tomonidan   “So'z san'atkorlari! Siz kim bilansiz?!” degan chaqiriqlar tez-tez yangrab turgan…

Gapni qisqa qilish, maqsadni ayon etish uchun bevosita muhokama nishoniga nigohni to'g'rilaymiz: publitsistikaga bepisand qarashning shakllanishi chuqur asosga ega, uning jiddiy sabablari bor. Publitsistika badiiy adabiyotning shunday turiki, uning tasvir durbini to'g'ridan-to'g'ri bugungi kunlarga qaratiladi, uning qahramonlari o'quvchining atrofida tirikchilik qilib yurgan odamlar bo'ladi. Janrlar bor – butunlay xayolotga asoslanadi, tasvirlangan mavzuni borliqdan topa olmaysiz. Uning qadrliligi – muallif o'sha “almoyi-aljoyi” narsalar vositasida muhim bir gapni aytmoqchi bo'ladi. Uni aylantirib, pardalab, hayvonlar, mevalar va hokazo borliq mavjudotlari yoki afsonaviy unsurlarga ko'chirib, allegorik tarzda ma'lum qiladi. Publitsistika esa “shap-shap” deb o'tirmay, dangaliga “shaftoli”, deb qo'ya qoladi.

O'tgan asrda xalqimiz mustamlaka zulmini boshdan kechirdi, hukmron mafkura milliy qadriyatlarni oyoq osti qildi. Shunday sharoitda bosqinchilarga voqelikni boricha ko'rsatadigan, haqiqatni bo'yab-bejab o'tirmay, shartta aytib qo'yadigan adabiyot kerak emas edi. Nafsilamrini aytganda, qatag'onga uchragan Abdulla Qodiriy yoki Fitrat, Cho'lpon yoki Usmon Nosir “gul va bubul”ni madh etib, yorning qoshu qabog'ini ta'riflab yurganida va o'rni bilan mavjud tuzumga madhiyalar bitib turganida, hech kimning e'tiborini tortmagan, ehtimol, aziz jonlari omon qolgan ham bo'lardi. Ular ijtimoiy hayotga faol aralashdilar, sho'ro bosqinining odamkushligini, milliy taraqqiyotga zidligini aniq aytdilar. Ularning yozganlari xalq o'rtasida katta obro'-e'tibor qozondi, omma uyg'ona, kosa tagidagi nim kosani anglab, haqiqatni tushuna boshladi. Bu hol esa bosqinchilik siyosatiga zid edi. Shu tufayli jamiyat publitsistlarni qattiq nazoratga oldi, ularni o'z nog'orasiga o'ynatmoqchi bo'ldi. Buni eplay olmaganidan esa jismonan yo'qotish yo'lini tutdi.

Endi publitsistik ruhdagi asarlar (eng oddiy xabardan ocherk-felyetongacha) qattiq nazorat qilinadigan bo'ldi. Bu yumush totalitar tuzumning sodiq malaylariga – o'sha zamonning “glavniy redaktor” (bosh muharrir)lariga yuklandi. Shunday qilib, muallifning yozgani kundaga olinadigan, u istalgancha “tahrir” qilinadigan bo'ldi. Bir so'z bilan aytganda, publitsistika oti boru o'zi yo'q janrga aylantirildi. Ko'plar publitsistikani savodsizlarcha yozilgan daftar varag'idagi matn bo'yab, tahrir qilingan, xatolari to'g'rilanadigan va istalgancha o'zgartirish mumkin bo'lgan “ko'pkari dasht” deb tushunadigan bo'ldi. Tabiiy, bir tomondan buyurtma bo'lmagan, ikkinchi tomondan yuzga bo'yoq chaplangandek badbashara qiyofadagi ijod mahsuli hech kimni qiziqtirmay qo'ydi, uning muxlislari yo'qoldi. Shu tufayli publitsistika badnom qilindi, u “qora janr, unda iste'dodsiz kishilar ijod qiladi” qabilidagi tuhmatlar to'qib chiqarildi.

Bunday munosabat qizil imperiyaning boshidan oxirigacha hukm surdi. Shuning uchun hamma she'rga o'tdi, she'r yozib, adabiyotda qolishga ro'ju qo'ydi, deb aytish mumkin. She'r kerak edi, ammo vaziyat badiiy ziyolilardan zamonni tushuntirib berishni talab qilayotgandi. Agar o'zbek adabiyotida qatag'on qilingan shoirlardek layoqatli publitsistlar bo'lganda, millatning taqdiri ham, adabiyotning qiyofasi ham boshqacha bo'lardi. Publitsistika – so'z san'atining qudratini insoniyat baxtu iqboliga yo'naltira oladigan hayotiy janr. Unda she'riyatga xos nafosat, nasrga xos ko'lamdorlik, dramaturgiyaga xos shiddat bor. Faqat publitsistikani eplab yoza olmaganlar, unda biror natijaga erisha olmaganlar undan qochganlar, rosti, unda qalam surishga majollari yetmagan. Negaki, haqiqiy publitsistdan mavzuni teran yoritish, undan tashqari yetuk siyosatchi va tarix bilimdoni bo'lish, albatta, qoyillatib yozish mahorati talab qilinadi.

Ko'plar qofiyaga yopishib, suv chiqmaydigan yerni kavlab yotadi. Shoirlik tug'ma iste'dod, kimga yo'rgakdan yuqmagan bo'lsa, ming kitob o'qigani, she'r yodlagani bilan oddiy qofiyaboz bo'lib qolaveradi. Rosti, shoirlar qatorida darj etilishda iqtidordan tashqari musaffo qalb, sherdek yurak kerak bo'ladi. She'r ermak uchun, obro' yoki martaba uchun yozilmaydi, u yurak qoni bilan Haq yo'lida xolis xizmat istagi bilan yoziladi. Kimniki shunga majoli yetmasa, uning polizga tushgan o'g'ridan farqi yo'q. Arosatda yurganlar qobiliyatini, balki iqtidorini “qora ish” deb o'tirmasdan, publitsistikada, maqolanavislikda sinab ko'rganda, o'ziga ham, xalqqa ham ko'proq nafi tekkan bo'lardi. Publitsistika shunday qora ishki, u quduq yoki mo'ri tozalash emas (bu ishlarda quduqdan loy, mo'ridan qurum kiyimga yopishishi mumkin), balki suv chiqmagan cho'ng yerni ag'darib, urug' qadab, mo'l hosil undiradigan qora mehnat, yaratuvchilik. Bu holni hech bo'lmaganda o'z qo'li bilan tarjimai holini yozishga tutingan odam birdaniga his etadi. Holbuki, mukammal publitsistik asar – tinimsiz izlanish, puxta tayyorgarlik, iqtidor va ijodiy salohiyat mahsuli. Negaki, jamiyat taqdiriga daxldor kichkina axborotni ommaga yetkazish ham ulkan javobgarlikdir.

Shunday qilib, so'z san'atining bevosita jamiyat hayo­tiga yo'naltirilgan HOZIRJAVOB janri imkoniyatidan foydalanilmay kelindi, deyish mohiyatning juda jo'n ifodasidir, ya'ni voqelikning sub'yektiv tomonidir. Holbuki, buning uchun (publitsistikada yozish uchun) muallifdan barcha mezonlar qatori otashin vatanparvarlik ham talab qilinardi. Qog'oz qoralaydiganlar ko'p, lekin ularning hammasi vatanparvar emas. Agar bu fazilatni badiiy ijod ko'lamida baholaydigan bo'lsak, jami mayda manfaatlar, hatto shaxsiy ehtiyojlardan ham voz kechib, faqat zuvalasi qorilgan, ajdodlari mangu makon tutgan va oxirida ham o'ziga abadiy maskan bo'ladigan tuproq sharafini ulug'lash tushuniladi. Ana shu ko'zgudan qaraganda, ijodkor, hatto publitsist qiyofasida maydonga tushib, qanday “oto'yin”larga tushib qolganlarni ko'plab ko'rish mumkin (kim(lar)ningdir buyurtmasi bilan “oq”ni “qora” qilib yozish va boshqalar). Bunday hollar janrni obro'sizlantirish edi. Qolaversa, mustaqillikning ilk yillarida o'zbek matbuotida shunday noxush holat kuzatildi: mabodo biron gazetada tanqidiy maqola chop qilinsa, bosh­­qa birida o'sha joy yoki o'sha tanqid qilingan shaxs haqida maqtab maqola e'lon qildi yoki aksincha (bu paytda oqlaydigan dalil ham bor edi: “Tijorat maqola, pulini to'lab qo'ygan, bermasak, bo'lmaydi…”). Shu tarzda matbuotning obro'si tushib ketdi, publitsistikaning ham.

Demak, publitsistika JABRDIYDA janr edi, yana shunday bo'lib qoldi.   Holbuki, nimani o'zgartirish kerak bo'lsa (bu o'zgarish, albatta, taraqqiyot nuqtai nazaridan ijobiy tomonga bo'lishi kerak!), uni publitsistika maydoniga olib chiqish talab qilinadi. Bu degani mavzu, ya'ni o'zgarish talab qilinadigan hodisaga jamoatchilikning e'tiborini tortishi zarur bo'ladi va bu yumushni gazeta (radio, TV) orqali publitsistika amalga oshiradi. E'tibor bering, buyuk epoxa boshlanayapti – necha asrlar davomida avlodlar kutgan kunlar nasib etdi. Hammasini yangi asosga qo'yish, ya'ni o'zgartirish lozim. Shunday sharoitda …publitsistika mayda hissiyotlar buhronida boshi aylanib yotibdi: yuqorida aytganimizdek, bir gazeta tanqid qilsa, ko'p o'tmay boshqasi maqtab chiqadi! Jamoatchilik kimga ishonishni, demak, mo'ljalni qaysi tomonga olishni bilmay qoldi.

Ha, o'zbek publitsistikasi zimmasiga tarixiy missiya yuklangan lahzalarda yaroqsizligini ko'rsatib qo'ygan edi. Yoki ezgu niyat bilan dunyoga kelgan ba'zi yangi matbuot nashrlari boshiga tushgan sho'rishlarni ham ko'pchilik eslaydi. Bunday holatlar chuqur inqirozdan dalolat edi. Albatta, bu asrlar davomida tutqunlikda ushlangan ijtimoiy fikr, buyurtma bo'yicha yaratiladigan adabiyot, maslaksiz qalamkashlarning mag'lubiyati edi. Afsuski, o'shanda yo'qotilgan ishonch yillar o'tsa-da, qaytmadi, aksincha, chuqurlashib bordi va bugunga kelib, masala “Gazeta kerakmi?” tarzidagi sharmandali savol tarzida maydonga chiqdi. Aslida, “Gazeta kerakmi?” deb so'rash “Aql kerakmi, tafakkur kerakmi?” tarzidagi beburd savolning ayni o'zi.

Vaziyatga ana shu balandlikdan baho beriladigan bo'lsa, ommaviy axborot xizmatlari (OAX)ning asosiy quroli publitsistika xarakterini bir qur takrorlab o'tish ortiqchalik qilmaydi. Publitsistika tezkor, hozirjavob, ijtimoiy hayotga eng yaqin bo'lishdan tashqari JANGOVAR janr – u bahs maydoniga tushganda o'z tamoyilini oxirigacha himoya qiladi. U JAFOKASh janr, o'z nuqtai nazarini isbotlash uchun turli sharoitlarga giriftor bo'ladi: shaxtalarga tushadi, qamoqxonalarga kirib chiqadi, qora kuchlar bilan yuzma-yuz bo'ladi, tuhmatlarga qoladi, hatto hayotini boy beradi. Xullas, bunday qirralarni amaliyotchilar davom ettirishi mumkin, oxirida esa uning JAVONMARD janr ekanini ta'kidlash bilan cheklanamiz. Jurnalistika – xoslar kasbi, ya'ni jamiyatning moddiy ehtiyojlarini to'la qoplagan, o'ziga to'q tabaqalari vakillari shug'ullanadigan soha. Negaki, bu kasbda tirikchilik o'tkazish darajasiga yetguncha 3-4 yil, balki undan ko'proq vaqt o'tadi va shu davrda cho'ntagidan sarflab, faqat o'zining “zarari”ga ishlashiga to'g'ri keladi, ya'ni jamoatchilik “Falon jurnalist”ning dastxatini tanib, uni e'tirof etgunicha kasb malakasini hosil qilishi, rivojlantirishi va mashhur bo'lishi lozim. Buning uchun esa xalqona tilda aytganda “zo'r maqolalar” yozib tanilishi talab etiladi. Afsuski, bu darajaga yetish oson emas, o'zi, ko'plarning hafsalasi shu oraliqda tamom bo'ladi.

Haqiqiy jurnalist – millatning sharafi, ma'naviy boyligi, xalqining, Vatanining sha'nini har qanday minbardan himoya qila oladigan qudratli quroli. Uning o'tkir so'zi jamiyat muhitini o'zgartirib yuboradigan qud­ratga ega. Shu o'rinda Lev Tolstoyning “Jim tura olmayman!”, Emil Zolyaning “Men ayblayman”, Ivan Turgenevning “Gamlet va Don Kixot” singari maqolalarini keltirish mumkin. Otashin publitsistikaning namunasi bo'lgan Uiniston Cherchelning Fultondagi nutqi (1946 yil 5 mart) dunyo qiyofasini ag'dar-to'ntar qilib tashlagan. Yoxud o'zbek adibi Odil Yoqubovning bundan roppa-rosa 33 yil avval Sobiq Ittifoq deputatlarining birinchi s'yezdida qilgan nutqini eslaylik. Yozuvchi o'zbek xalqining, ayollarining nechog'lik og'ir turmushini, paxta yakka hokimligi keltirgan kulfatlarni ro'y-rost ochib tashlagan edi. Bunday yorqin misollarni ko'plab keltirsa bo'ladi. Eston publitsist-yozuvchisi Yuxan Smuulning “Muznoma” kitobi dunyo jamoatchiligining fikr yo'nalishiga jiddiy ta'sir qilgan, insoniyatni bir xavotirdan ozod etganligini bilamiz. Yoki mashhur jurnalistlarning shaxsiy hayoti katta bir doston ekanligini ta'kidlash o'rinli. Bu borada uzoqqa borib o'tirmay, buyuk san'atkorimiz Abdulla Qodiriyning “Yig'indi gaplar” felyetonini eslash yanada o'rinli. Muallif jasorati insoniy tamoyilini namoyon etgan jurnal “mahsuloti” o'sha kunlarni larzaga keltirgani bor gap. Jamiyat, qolaversa, insoniyat taqdiriga daxldor o'zgarishlarga turtki bo'ladigan quvvatni publitsistika yarata oladi. Shuning uchun undan “hazar qilmay”, sir-sinoatlarini o'rganish, buyuk yaratuvchilik qudratidan ijtimoiy hayotda istifoda etish foydalidir.

Endi mulohazalarning uchqur qanotidan yerdagi manzaraga qaytadigan bo'lsak, bosma nashrlar, jumladan, matbuotning kelajagi yuzasidan turli munosabatlarga duch kelamiz. Aksariyat taraqqiyot bu jabhani rad etdi, endi hammasi vertual dunyoda hal bo'ladi, degan da'voni keltiradi. Ammo eng taraqqiy etgan davlatlarning bugungi kuni ham bu xulosani tasdiqlamayapti: gazetalarning adadi tushib ketayotgan bo'lsa-da, yo'q bo'lib ketayotgani yo'q. Aksincha, sayoz axborot olamida voqealarning mohiyatiga yetish, “kosa tagidagi nimkosa”ni ko'rishga qiziqish ortib bormoqda. Shunday andishalar bilan hududiy gazetalar ahvoliga nazar tashlaylik.

Katta avlod vakillari yaxshi biladiki, tuman (rayon) va viloyat (oblast) gazetalari o'sha region (hudud) ijtimoiy hayotida sezilarli rol o'ynardi. Har holda “Redaksiya” degan tushuncha hech kimni beparvo qoldirmasdi, desam, yolg'on bo'lmaydi. Bu holning o'ziga xos sabablari bor. Hudud boshqaruv idoralari o'z gazetalariga anchagina vakolatni kafolatlagan bo'lib, ularning gapi birinchi rahbarning irodasini ifodalardi. Olaylik, tuman gazetasida yo'llarning nosozligi yoki g'o'za parvarishidagi sustkashlik haqida tanqid e'lon qilinsa, nufuzli va mas'ul idoralar masalaning tagiga yetishar, masala yechimini topar va bu haqda gazetxonlarga ham ma'lum qilinardi. Tanqidlar juda mas'uliyatni talab qilardi va bunday maqola yozish, uni e'lon qilishning javobgarligini muxbir ham, redaktor ham to'la tushunib, masalaga jiddiy yondashardi. Umuman, tuman yoki viloyat doirasidagi kamchilik va nuqsonlar gazetalar aralashuvi bilan joyida hal bo'lardi. Ayni paytda ham bu mexanizmni ishlatish imkoniyati bor. Ayniqsa, taraqqiyotning ayni bosqichida tuman va viloyat gazetalari Uchinchi Renessans tamoyillariga juda yuqori darajada xizmat qila oladi. Bu haqiqatga ommaviy axborot xizmatining kuch-quvvatini chamalab, yuz foiz kafolat berish mumkin.

Umuman, hududiy matbuotni qo'llab-quvvatlash jamiyatga nima beradi? Dalillarni bir chetdan sanab boraveraylik.

1). Tajribalar ko'rsatganki, tuman yoki viloyat markazida davlat va xalq manfaatlarini uyg'unlashtirib turuvchi bir markaz yuzaga keladi. Bu markaz quruq ma'muriy-idoraviy emas, balki ham rasmiy, ham ijodiy ruhga ega bo'ladi. Agar davlatning manbai xalq, degan tamoyilni yodda tutsak, eng quyi bo'g'inda xalqning ijtimoiy borliqqa munosabati (hokim, prokuror, militsiya, soliq, maorif, tibbiyot …qanday ishlayapti?) davlatga yetib kelishida bir ko'prik paydo bo'ladi;

2). Aholi turli tabaqalarining kayfiyatini bilish mumkin bo'ladi.   Deylik, fermer yoki kasanachi ish faoliyatida uchrayotgan muammolar haqida gazetalar tahri­riyatiga murojaat etishi, ularning ko'magi bilan o'z savollariga javob topish imkoni tug'iladi. Albatta, birinchi manbadan, ya'ni yurtdoshning o'zidan olingan ma'lumotlar ishonchli bo'ladi va muammoni bartaraf etish, aniq qarorlar chiqarish, istiqboldagi rejalarni belgilashda ayni maqsadga mos yechimlar qabul qilinishiga olib keladi;

3). O'sha hududdagi ijtimoiy kayfiyat haqida aniq xulosalar chiqarish imkoni paydo bo'ladi. Masalan, kimdir dabdabali to'y qildi. Hammaning tilida shu gap. Gazeta bu haqda tahliliy maqola berishi mumkin va bu orqali to'y egasi kim, u qaysi daromadlari evaziga ming kishilik osh berdi, uning to'ydan keyingi ahvoli qanday va boshqa shunga o'xshash ko'plab savollarning javobi odamlar uchun ham, boshqaruv tizimi uchun ham qiziq, albatta. Yoki shu hududdagi ijodiy kuchlarni uyushtirish, ularni jamoatchilikka tanishtirishda ham bu nashrlarning o'rni beqiyos. Sir emas, hozir katta mavqe qozongan ijodkorlar ham birinchi maqolasi tuman (viloyat) gazetasida chiqqanini inkor qilmaydi;

4). Istiqlol tufayli tariximiz qaytadan inkishof etilyapti, yuzaga chiqyapti. Holbuki, har bir hududda hali ochilmagan tarixiy haqiqatlar,   izlanuvchilarning qadami yetmagan tabarruk joylar tiqilib yotibdi. Hududiy matbuot nashrlari ana shunday voqealar sharhi, rivoyatlar, udumlar, mashhur va tarixiy shaxslar haqida maqolalar e'lon qila oladi, bu bilan katta ma'rifiy vazifani bajaradi. Shu qatorda chekka-chekka joylarda yashayotgan tadqiqotchilarning faoliyati bilan jamoatchilik tanishtiriladi, taniqli kishilarning xotirasi eslanib, ularning xizmatlarini ta'kidlab ko'rsatish imkoni paydo bo'ladi;

5). Ayni paytda tumanlar sektorlarga bo'linib, idora qilinmoqda. Albatta, faoliyatdagi bo'linish tufayli umumiy ishlarni yagona markazda jamlash, tahlil qilish, tadbirlarni muvofiqlashtirilgan holda tashkil etish va hokazo, harakatdagi kuchlarni birlashtirish zarurati bor. Ayni shu vazifani tuman gazetalari bajarishi mumkin. Shuningdek, sektor rahbarlari o'z ishlari va muammolar yuzasidan gazeta orqali jamoatchilik bilan aloqada bo'ladilar;

“Gazetada chiqish”ning o'z yuki bor. Agar ijobiy fikr aytilsa, bu eng munosib mukofot bo'ladi, tanqid esa hatto ma'muriy jazodan ham og'ir ta'sir qiladi. Gazetada tanqid qilinganlar bir paytlar yashash joylarini o'zgartirganligi yoki familiyasini boshqa qilib olganligi bor gap. Hatto “Qamasang ham gazetaga yozma!” degan o'tinchlar bo'lgan. Masalaning ma'naviy tomoni hammaga ma'lum: “Qog'ozda yozilganlarni bolta bilan qirqib tashlab bo'lmaydi”. Xullas, davlat tomonidan shakllantiriladigan hududiy bosma nashrlar bugungi kunning jiddiy talabi bo'lib qolmoqda. Matbuot borasida erishilgan natijalar umuminsoniyatning mulkidir, undan istifoda etish yuqori madaniyat belgisi hisoblanadi.

Umuman, ko'pchillikka qaratilgan So'z hech vaqt zararga ishlamagan, aksincha, xalqimizda “Maslahatli to'y tarqamas, maslahatli to'n tor kelmas” singari maqollar borki, jamoatchilik bilan bamaslahat qilingan har bir ish xayr­­li bo'lgan. Bu asrlar sinovidan o'tgan haqiqat. Matbuot, umuman, OAV – bir maslahat maydoni. Agar harakatlarimiz kelajakda samara bersin, shu muhtasham yurtning ertasi ham buyuk bo'lsin, degan ezgu niyat barqaror bo'lsa, gazetalarga yuz burish keskin talabdir. Zero, ma'rifatli xalqimizni ma'rifat orqali (kuch yoki zo'ravonlik bilan emas!) yuksaltirishdan o'zga yo'l bo'lishi mumkin emas.

Hakim SATTORIY