Enamga maktublar (shu nomli turkumdan)

Bu  narsalarni  aytmoqchi  emasdim.  Majbur  bo'ldim,  qiynaldim,  o'zimni   yengillatmoqchi  bo'ldim, o'zimni- o'zim  ovutmoqchi bo'ldim, yuragimning  taftini oladi,  deb  o'yladim.

Dunyoda  hamma  jonli  va  jonsiz  narsalarning  tayanchi,  suyanchi  bo'ladi:  daraxt  ildiziga,  minorlar,  binolar  poydevoriga  tayanadi.  Qolgani  tushunarli.  Insonning  tayanchi,  suyanchi   enasi  bo'ladi,  otasi  bo'ladi.  Mening  shodligimni,  tashvish, g'amimni  ko'targan  va  ko'tara   oladigan  zotlar—  enam  va otam  bo'lgan ekan. Iztiroblarimni, ehtiroslarimni, mungli  nolalarimni, alam  va  hayratlarimni  ko'taradigan,  sig'diradigan  narsa  ijodim,  she'rlarim ekan.

Bu  bitiklarda  o'zimni  dono  va  bilimdon  ko'rsatishdan  yiroqman.  Shuning   uchun  u  yoki bu  ulamo,  fuzalo,  shoiru   olimlardan  iqtiboslar,  hadis  va  hikmatlardan,  hikoyat  va  rivoyatlardan  misollar  keltirib  fikrimni  asoslashga  rag'bat  va  hojat topmadim.  Bir  hodisa tufayli  lahzalik  holatdagi  ruhiy  kechinmalarimni   aynan  muhrlash  qalbimga  mos,  ko'nglimga  xos  keldi.  Bu  bitiklarni  qalam  bilan  emas,  kipriklarim  uchida  shabnam  zarrasidek  tizilib   kelayotgan  qalb nuri   bilan   bitdim.

Shu   yoshga  kirib  volidai  muhtaramamning  boshi  yostiqqa  kelganini,  biron  marta  umridan,  hayotidan,  bolalaridan,  nabira- chevaralaridan,  qo'ni- qo'shnilaridan  noliganini,  shikoyat  qilganini  eshitmaganman. Enam  ikki marta  infarkt — yurak  xuruji  o'tkazdilar.   Buning ustiga   kunaro qon  bosimi  dahshat  soladi.  Shu  tufayli   u  kishi  o'zlarini  yo'qotib, harakat  va  tildan mahrum bo'lib  qoldilar.  Bu  narsa  bir necha  kun davom  etdi.  Enam  lahat  va  qabr   yonlarida  tursalarda, hatto shu onlarda  farzandlarining  dardi  uni tashvishga  solardi.  Enamning  yonlarida  qo'llarini,  boshlarini  silagancha  ikki  kecha  kunduz  ich-ichimdan  qon  yig'ladim.  Bir kun  shifokorlar   meni  tashqariga  chorlab:  “Uka,  siz   yosh   emassiz.  “Bolam degan  qiyomat,  onam   degan  saodat,”  shunday   achchiq  maqolni  eshitganmisiz?   Momaning ko'pi bilan bir  haftalik umrlari  qolgan.  Hech  narsa  foyda  bermaydi.  Yaxshisi,  sozini   qilganlaringiz  ma'qul”  dedi.  Bu  gap   meni  enamning  oldiga  yanada  mixlab  qo'ydi.  Ishga  ham   borolmayman,  ko'chaga  ham  chiqolmayman,  enamning   qo'lidan  qo'lim   uzilsa,  jonim   uzulganday  o'zimni  his  qilardim.

Jimgina  xonaga  kirdim.  Sovuq  devorga  ko'ksimni  bosdim.  Devor  o'rnidan   chekindi,  ruhan    tog'larga   chiqdim,  yelkamni  qo'yib   dardlashdim,  ishonasizmi,  tog'lar  siljidi, jussam   muallaq  qoldi.   Toliqqan  jussam  bilan  chinorni  quchoqladim,  chinorni  ham  titroq  bosdi.  Yashil  barglari   kuzakdagidek   to'kila  bosh­ladi. Men  qattiqroq  quchoqladim,  sen  mening  suyachim   dedim,  sen  mening  tayanchim  dedim,  vodarig',  u yura  boshladi,   u  qocha   boshladi…

Ena,  tug'ishganlarimga   suyandim,  minnat  qildilar,  do'stlarimga  suyandim,   tuhmat  qildilar,  mansabdorlarga  tayandim  tovon  oldilar,  elimga   suyandim,   illat  bildilar.

O'g'limga,  qizimga,  nabiralarimga  talpindim.  Ularning   qalbida,  ko'zida   o'zga  dunyo   ko'rdim,  o'zga  qalb  ko'rdim.  Sirlarimni,  dardlarimni    aytishga   iymandim.  Ularga  borimni  berdim, topganimni tutindim,  yolg'on  aytdim,  chin  ayt­dim,  borim  deb,  orim  deb  yashadim,  ular esa buni  farz,   deb   bildilar.

Xotinimga  talpindim,  suydim,  suykandim,  borim  dedim,  zarim  dedim, yagona  dedim, tengsizsan,  topilmassan  dedim.  Ham  yoqam,  ham   yengimsan  dedim,  nurga  o'radim,  zarga  o'radim,  oyga  qiyosladim, gulga  mengzadim,  quyoshga  o'xshatdim,  yulduzlardan ortiqsan  dedim,  oxiri bularni  qarz,  deb  bildilar.  Suyganimga  topindim,  sovg'alar  qildim, sarpolar qildim,  tunlari  uxlamay  shirin   so'zlar  axtardim,  dil bisotimni  poyiga sochdim,   sochlarini  erkaladim,  xushomad, deb  kuldilar.

Etti  marta to'y qildim,  elga  osh  berdim,  kimdir suyunib,  kimdir kuyunib,  birov  do'st  ko'zi,  birov  dushman  ko'ngli  bilan  keldi. Katta-katta to'yonalar,  ulgular,  sovinlar  qo'shishdi,  balandparvoz  ti­laklar,  duolar  qilishdi,  go'yo  qadrim oshdi,  qarzim  undan  ham oshdi.  Mast- alast  birov   kuldi,  birov  o'ynadi,  allakim   g'iybat  bilan  mashg'ul  bo'ldi. Ena,  siz  esa  quvonchdan  yig'ladingiz:  “Ulumni   yomon ko'zlardan   o'zing  asra,”  deya   shukronalar  qildingiz.  Kimlarningdir  molxonasiga  orzimaydigan  ayvonimga  ko'ztikanlar  ildingiz,  qalampurmunchoqlar,  dug'donalar   boyladingiz.  Mening  birorta  jon  do'stim,  ko'z   tegmasin degan  so'zni  xayoliga  ham  keltirmagan bo'lsa  kerak.   Sizning  horg'in  mijjangizda  tabassum  emas,  munchoq- munchoq,  marjon- marjon arg'imchoq  solayotgan beadad armonlarni,  alamlarni,  umidlarni, sog'inchlarni, Boysuntog' qadar  bardoshlarni, otameros mangu  saburlarni ko'rdim…

Akam,  ukam,  singlim, tog'am,  amakilarim, jiyanlarim,  bo'lalarim,  xolalarim,   pochchalarim   siz   bergan  to'yonani    qilolmasligini,  berolmasligini,  siz   qilgan  ishlarni  ikki dunyoda ham  bajarolmasligini   men  so'qir  juda- juda  kech  angladim,  Enajon!

G'olib  bo'ldim  ko'zingizda yosh,  mag'lub  bo'ldim  ko'zingizda  yosh,  bemor  bo'ldim  ko'zingizda  yosh,  uzoq  ketsam ko'zingizda  yosh,  yoshligimda  kurash tushib ulgu  olib kelsam  ko'zingizda yosh…  Ena,  siz  ayol  emassiz,  siz   mungli  quyma  toshsiz,  siz  asli bardoshsiz.  Boshim egilsa   bolishsiz,  qoshim  chimirilsa  nolishsiz,  ko'zim  namlansa  dastro'mol,   jonim qiynalsa dastamalsiz,  qo'lim sinsa  eng  bo'lasiz, lat  yetsam tang bo'lasiz,  kallam  yorilsa  qalpoq bo'lasiz,  tuproqla  teng bo'lasiz,  Enaginam!

…Ko'chalarga chiqdim,  ariq bo'yiga  bordim,  suvga  uzoq tikildim,  osmonga  termuldim,  norasida  go'daklarning  o'yiniga  ovunmoqchi  bo'ldim,  chekdim,  ishga unadim,  o'zimni chalg'itishga  urindim,  hech  narsa  diqqatimni  tutib  qololmadi.  Yana otamning uyiga,  Enamning  yoniga bordim.  Men  ishga  kelsam,  jonim  uyda  qolardi,  ko'chaga chiqsam   jonim  yo'lda   qolardi.  Tanamni,  jismimni  suyaydigan,  ko'taradigan,  bexos  qalqib ketganda  tutib turadigan suyanchiq – yupanch  izlardim.

Parvozdagi  qush   ovchining  o'qidan jarohatlanib, osmonu  falakdan  tushayotganini  ko'rganmisiz?  Umrimda  birinchi  bor  o'zimni  ana shu bexosdan  o'q  yeb,   charxpalak  bo'lib  yerga  qulayotgan  qushdek  his  qildim. Hech  narsa tutib qolmaydigan,  hech  narsa suyay  olmaydigan,  go'yo  nimaga va  kimga  suyansam   yiqilib, nurab,  yo'qolib   ketayotganday  edi.  Bu dahshatdan  faqatgina  Enamning  jonsiz  qo'llari   saqlab  qoladiganday.  Ena degani  shunchalik  qudratli,  shunchalik  mo''jizakor,  shunchalik  ilohiy  bo'ladimi?!

Peshonalarini  silab,  qo'llarini   tutsam  bo'ldi, qulab,   titilib, sochilib  ketayotgan  narsalar   o'rniga  qaytadi.  Go'yo  o'n  sakkiz ming olamdagi  barcha muvozanatlar  shu  jonsiz  qo'l  va  sovuq  ter  chiqayotgan  peshonaga   bog'liqdek.  Umrimda  birinchi  marta  enamning boshlarini   silab,  qo'llarini uqalayotgan  edim.  Axir,  men  oldin  ham  bor  edim-ku,  mavjud edim-ku?!  Nega  “qoraoqsog'im  qo'zg'adi”,  deb  noliyotganlarida,  suyaklarim  qaqshaydi,  deganlarida  xayolim  ham  buzilmaganiga  birinchi  marta  hayron  qoldim.

Kitob   o'qib  yig'laganmiz,  rivoyat  va  hikoyatlar   eshitib  “uh”  tortganmiz.  Enamiz,  otamiz  kasal bo'lganda  e'tibor bermaymiz,  qarichilik  deymiz. Soa­tiga,  kuniga   hikmatga,  ibratga duch kelamiz,  mingta  hikmatga  ko'zimiz tushadi,  lekin  ibratdan- ibrat,  hikmatdan  xulosa  chiqarmaymiz.  Buni —  g'ofillik,  so'qirlik  deydilar.  Enada  gina- kudrat,  ta'na- ta'ma,  minnat- illat,  qarz-farz,  shubha- gumon,  fitna- fasod,      izzattalabliklar, hurmattalabliklar   bo'lmaydimi?  Ena  degani  shunchalar  xokisor   insonmi?

Hayit  va  bayramlarda  o'g'limga,  qizimga,  xotinimga  turli- tuman  sovg'alar  ulashib,   sizga  esa  aqali   bir ro'molcha  yoki  bir  dona gul   u  yoqda  tursin,  “Juda   band  bo'ldim hayit  kunlari,”  deya   necha  bor  yolg'on  gapirganda,  Ena  nega  tillarim kesilib tushmadi,  ko'zlarim   gavhari  oqib  ketmadi.  Lekin  siz  “O'zing  kelibsan  bolam,  shuning  o'zi  katta  sovg'a”  deysiz. Ena,  ko'rmasangiz  ham  hammasini  yurakdan  his   qilasiz,  endi  bildimki,  Enajon,  enalarning  ko'ngli,  ko'zi  farzandining  gunohi  yoki  savobini,  chin  yoki  yolg'onini  bilishi,  ko'rishi  shart  emas  ekan.  Uni  yashirishning iloji  yo'q   ekan,  hatto  yuz  yoshga  kirgan   ojiz  Enaning  ko'zi  va  qalbi  buni  boshida  turgan guvohdan,  Yaratgandan  ko'ra  yaxshiroq  ko'rarkan  va  bilarkan.  Men  noshud,  men  notovon,  men  so'qir  esa  bahonalar  qilib,  o'zimning  noshudligimni,  beburdligimni,  notovonligimni,  noqobilligimni,  so'qirligimni  o'zim  bilmagan  holda  bot- bot  e'tirof  etar  ekanman…

Amaldorlarga yoki   puldor  kimsalarga  qilgan   xushomadlar,  yaltoqlanish,  ta'zim-tavozelar,  yelib- yugurishlar,  sarflangan  pul  va  asablarni,  yoki  bir pulga  qimmat  havoyi  orzu havas  va  iltimoslarga  ketgan   qimmatli  vaqtimning,  umrimning  mingdan  birini   sizga  baxshida  etganimda,  bu qadar  yuzingizga  erta  ajinlar tushib,  belingiz  bukchayib,  ming  bir  dardga chalinib  qolmasmidingiz, Ena.

Ermak  qiladigan  kasbim,   izlab boradigan  qo'nog'im,  ko'z tikkan   qarog'larim – farzandlarim, eshigimni  ochib turadigan  jufti  halolim,  tug'ishganlarim   bor.  To'rt  ko'z  tugal,  Xudoga  shukr.   Yana   do'stlar,  tanish- bilishlar…   Ena,  bilmaysiz-da,   shuncha  munis  ko'zlar,  mehribon  qo'llar,  samimiy  dillar   qurshovida  o'zimni  ba'zida  juda  yolg'iz,  tanho…  va   keraksiz  his  qilaman.

Xudo  shohid,  hamma-hammasiga  qo'l  siltab,  bu  dunyodan  voz  kechishga  necha  bor  chog'langanman.  Sizni, faqat sizning  yoningizga  borgandagina,  tovushingizni  eshitganda,  suhbatingizni  olganda,  bu  og'ir  xayollarimdan,  qiliqlarimdan  uyalib  ketganman, ichimda  tavba  qilib,  kalima  qaytarganman.   Faqat  sizning  huzuringizda  o'zimni  yolg'iz  va keraksiz,   kimsasiz  his  qilmayman, Ena.  Dardimni   va  sirimni  faqat sizga  va  qalamimga ayta  olaman.

Ena,  siz  va  qalam  oldida  o'zimni,  yolg'izligimni  unutaman,  kerakli  ekanligimni,  kimsasiz  emasligimni  anglayman. O'zimga, o'zligimga  qaytaman. Beso'naqay  tanamga  ruhim  qaytib kirganday  bo'ladi.  Sizga  tikilamanu  poyonsiz  xayollar,  qo'l  yetmas orzular,  beadoq  niyat va  tilaklar  og'ushida   jonim tanamga  qaytadi,   qalbimga  halovat  inadi. Va  shunga iymon keltiramanki, Ena, Alloh,  siz  va  qalamimdan boshqasiga suyanib,  tayanib,  ishonib  bo'lmaydi.   Aslida men  suyanadigan,  tayanadigan  kimsalar  va  narsalarning  barchasi  tayanchga  muhtoj  va  nochor  ekanligini  ham  angladim.

Ena,  har yili   uch  yuz  oltmish besh xonadonga bosh  suqdim, uch  yuz oltmish besh   bor  quyoshni kutdim va  kuzatdim.  Ellik  yil  sabr va   umid  atalmish  o'tkinchi  tiriklik  koshonasida  bu  hol  qayta  va qayta   takrorlanib kelmoqda.  Oqibat  ang­ladimki,  Alloh,  siz  va  qalamdan   o'zga menga  tayanch  nuqta,  suyanchiq  va  sirdosh  kimsa yo'q  ekan.

Nihoyat,  Ena  degani   shunchalik  bardoshli,  shunchalik  metin,  shunchalik  tosh,  shunchalik   kechirimli – Yer kabi   saxiy  bo'lsa!..  Farzandiga bergan  noniga  achinmasa,  oq   sutini  minnat  qilmasa,  bedor  tunlarini  pisanda  etmasa,  farzandining  ta'na-dashnomini,  hurmatsizligini, beodobligini,  qadr-qimmatini yerga  urishini   yashirsa, bergan  mehrini, tuzini pesh  qilmasa, qilgan mehnatidan,  chekkan  azob- uqubatidan  shikoyat  qilmasa,  yo'g'ini  yashirib,  kamini  oshirib,  ranjiganda  ham duolar qilsa.  Enalarning  gunohlari nima? Bu bardosh  nimadan  va qanday  paydo  bo'ladi?  Ena  tuproqday  xokisor,  Yer  kabi saxiy emasmi!?  Tug'ilganda  Ena, o'lganda  Yer  beminnat  bag'riga oladi, yaxshi- yomon,  oq- qora demaydi.  Bu  tengsiz qiyos, muqoyasa  deb o'ylasangiz,  yanglishasiz, bu  mo''jiza,  Yaratganning  istagi  va  karomatidir.  Negadir  uni  yoshlikda,  vaqtida  tan olmaymiz yoki  kechroq  anglaymiz. Ena,  yana shuni  angladimki,  yonimizda  turgan suyanch  tog'ini topish,  tayanch  nuqtaga ega bo'lish uchun —  Allohni anglash  va tan olish  joiz  ekan.

Enaning   qarg'ishi  tegmaydi,  deydilar.  Uning  oq suti  ora  kirarmish. Ana shular   Enadagi  cheksiz fidoyilik, saxiylik  va  hotamtoylik, bardosh  va  chidam xususiyatidan  kelib chiqqan, deya  qadim    avlodlar bu  hikmatni chuqur  anglab yetishgan.

Dard  boshqa, ajal boshqa  ekan,  Ena.  O'sha kunlarda bir  hamkasbim menga  ko'ngil berib, “Aka  bilasizmi,  Alloh  bandasini  hamma narsaga  oldindan ko'niktirib,  tayyorlab boradi.  Uning  bandasiga  mehribonligi va marhamatining  kengligi ham shunda”, deb  tasalli bergandi. Ko'ngil  so'ragan, tasalli bergan inson bu hislarni allaqachon  boshidan kechirganligini  men  anglamabman. Avvaliga g'ashim  keldi. U  haq  ekan.  Inson qaysidir  ma'noda  suyanch va tayanch  nuqtasidan ajralmasdan ilgari uni anglasa, e'zozlasa, avaylasa, qad­riga yetsa,  o'zini  beqadr,  keraksiz, gunohkor, notovon  va  so'qir his  qilmaydi. Azizlar,  bu haqiqatga intilinglar, nogoh  undan mahrum bo'lib  qolmangizlar…

Ena, bugun  yonimdasiz,  jonimdasiz, yodimdasiz… Bu  ham mendek bir gunohkor bandasiga  Allohning  katta inoyati  ekanligini shukronalar ila  tan olaman. Enajon, meni taniydigan, tanimaydigan enajonlarim, mushtiparlarim, mo''tabarlarim, tabarruk  zotlarim. Enajon,  enajonlarim, mendek  o'g'lingizni  kechiring. Agar kechira olsangiz, poyintar-so­yintar gaplarim,  so'zlarim  uchun ham  yana  kechiring…

ENAJON, enajonlar, men  juda kech angladim.  Sizlar tuproqsizlar, Sizlar  zaminsizlar,  Sizlar saxiysizlar, Sizlar  mo''jizasizlar, Ena!  Men esa  ko'zim yumulguncha  mo''jizalarga  talpinib,  intilib,  sig'inib  yashayman, ENA!!!

Safar  OMON