Xalq yo'lini yoritgan yulduz yoxud moviy osmonning to'rtburchak derazasi
“Sharq yulduzi” jurnali — 90 yoshda
Sirojiddin SAYYID,
O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisi,
Xalq shoiri
“Sharq yulduzi” deganda mening ko'z o'ngimda she'r, g'azal, matal va dostonlarga boy olis bolalik pallalari gavdalanadi. U vaqtlar bizning hovlimizda hamma nazmiy til bilan so'ylar edi. Oybibi momom urchuq yigirib, nolakor ovozda nimalarnidir xirgoyi qilar, yon qo'shnimiz usto Habib amaki sandiq yasab, yog'och yo'nayotib Sa'dulla faqat o'zigagina ma'lum sog'inchlarni eslab hazin xonish qilar, baytu doston aytishga hamisha hoziru nozir Islomiddin tog'am esa, xalq ijodiyotining koni edi: u bilmagan ertak-afsona, u aytmagan dostonu qissa yo'q edi, qanday mavzu bo'lmasin tog'aning unga she'riy javobi hamisha tayyor edi. Ro'paradagi hovlidan esa ko'klam chog'i ravoch tergani borganda tog'u toshda chaqmoq urib juvonmarg bo'lgan Axtamqul degan o'g'li dog'ida kuyib jizg'anak bo'lgan Hojibibi momo mahzun- mahzun nola chekardi…
Mana shu hazin tovushlar dunyosida mening bolalik hayotimga ilk bor “Sharq yulduzi” jurnali kirib kelgani hech esimdan chiqmaydi. Chamasi yetti-sakkiz yoshimda, o'tgan asrning 60-yillari o'rtalari maktabda ishlaydigan otam bir kuni zangor muqovali qalin daftarga o'xshaydigan kitobni uyimizga olib keldi. Onamning hayron qolib bergan savoliga: “Chingiz degan yozuvchi chiqibdi, shuni beribdi. Bir kunga so'rab, o'qishga oldim. Juda zo'r deyishayapti” degan so'zlarni aytib, qo'lidagi jurnaldan qalin sochlari orqaga taralgan, qoshlari quyuq, do'rdoq lablari kulib turgan ko'rkam kishining suratini ko'rsatdi…
Shu kundan e'tiboran ushbu jurnal mening bolalik idrokimdan muqim o'rin oldi. Bu zangor muqovali majallani men goh dala shiyponlarida, goh Qutbiddin malim, Bekmirza domla, adabiyot o'qituvchisi Ibrohim Safarovning qo'lida har zamon-har zamonda ko'rib qolar edim. Uning zangor muqovasi boshimiz uzra nurga chulg'anib yotgan moviy osmonlarning maktabimizga tushgan to'rtburchak derazalari edi go'yo.
Bu sehrli nashr biz Toshkentga o'qishga kirgandan keyin ayniqsa, ajralmas hamdam-hamnafas do'stimizga aylanib qoldi.
Esimda, 1974 yil ustozlarimiz Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Halima Xudoyberdiyevaning “Yoshlik devoni”, “Ruhim”, “Oq olmalar” kitoblari tevaragidagi shov-shuvlar davom etar, she'riyat ishqi ila sururga limmo-lim ko'ngillarimiz, yangilikka o'ch ongu shuurimiz har she'ru dostonni simirib o'qiydigan, yodlaydigan bearmon damlar edi.
ToshDUning jurnalistika fakultetida, darsxonalar va yo'laklarda, Sirdaryo dalalarining yastangan paxtazorlari, uzun egatlariaro she'riy mushoiralarimiz qizg'in kechar, she'r aytmagan, she'r o'qimagan kunimiz ham, tunimiz ham yo'q edi. Ana shunday kunlarning birida Abdulla akaga Ozod domla oq yo'l berib so'z yozgan ekanlar, shu so'z “Sharq yulduzi”da bosilgan ekan degan gapni eshitib qolib, oromimiz yo'qoldi. Jurnalning 1964 yilgi rangi uniqib ketgan 5-sonini to universitet kutubxonasidan olib o'qib ko'rmagunimizcha tinchimadik. Unda “Oq yo'l, Abdullajon!” deb sarlavha qo'yilgan domlaning so'zlari, Abdulla akaning o'smirlik surati va bir turkum she'rlari bosilgan edi. “Men nechun sevaman O'zbekistonni” nomli mashhur she'rni ham o'shanda o'qiganmiz.
O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasining Pushkin ko'chasi 1-uydagi binosidan jurnal tahririyatiga birinchi qavat o'ng qanotidan joy berilgan edi. Biz bir guruh yosh ijodkorlar, asosan, havaskor shoirlar jurnalning nasr bo'limi mudiri vazifasida ishlaydigan Shukur aka, Shukur Xolmirzayevni ko'rgani kelar edik. O'sha paytlar Shukur akaning “Qadimiy Baqtriya tuprog'ida” essesi jurnalda bosilib, ancha-muncha ovoza bo'lgan edi.
Jurnal shu xalqning boshiga nima ko'rgilik-savdo, nimaiki yorug'lik tushgan bo'lsa, barchasini birga baham ko'rgan, xalq qiynalsa, qiynalgan, xalq sevinsa, xursand bo'lgan. Shu sababdan el-ulus orasida uning obro'-e'tibori hamisha baland edi.
Bir misol keltiradigan bo'lsak, suv tanqisligi, daryolar va ko'llar masalasi bugungi kunda ayniqsa, olamshumul muammoga aylandi. 80-yillarda Sibir daryolarini O'rta Osiyoga burishdek nomaqbul rejalar ham o'z-o'zidan barbod bo'lgani hammamizga ma'lum. Jurnalning 50-yillarda chiqqan sonlaridan birida bosilgan taniqli adib, davlat va jamoat arbobi Sharof Rashidovning keng ko'lamli “Suv yo'li” nomli katta ocherki – paxta yakkahokimligi, behuda isrofgarchilik kelajakda katta ekologik fojialarga olib kelishi haqida ogohlantirish bongiday yangragan edi.
Sobiq mustabid tuzumning oshkoralik deb atalmish intiho davri jurnal uchun ham go'yo uyg'onish pallasini boshlab berganday, o'sha paytlar shu vaqtgacha bosilmay kelingan muammoviy maqolalar, taqiqlangan tarixiy asarlar, ayniqsa, Qur'oni Karim tarjimasining yil davomida e'lon qilinishi ijtimoiy-ma'naviy hayotda katta voqeaga aylangan edi. Biroq siyosiy-mafkuraviy tanazzulga yuz tutgan tuzum iqtisodiy tanazzulga ham uchragan ediki, bu yo'qchilik jurnalga o'z ta'sirini o'tkazmasdan qo'ymadi. Lekin “Sharq yulduzi” hamda “Zvezda vostoka” jurnallari qanday holat bo'lmasin, o'z qiyofasi, ijtimoiy burchi va mas'uliyatini saqlab qololdi. O'sha murakkab zamonda jurnalga bosh muharrir bo'lgan O'zbekiston xalq yozuvchisi O'tkir Hoshimov va tahririyat a'zolarining shijoati behad ibratlidir. Jurnal sahifalarida juda ko'p ustozlarimizning adabiyotimizda voqea bo'lgan muhtasham asarlari bosilgani elimizning ma'naviy xazinasini boyitdi, ertangi kunga ishonchini mustahkamladi.
Ne baxtki, men ham o'z kamtarona ijodiy faoliyatim davomida ushbu nashrning mehru e'tiboridan bahramand bo'ldim, ilk she'riy turkumlarim, doston va tarjimalarim shu jurnal sahifalari orqali o'quvchilar hukmiga havola etildi.
Davlatimiz rahbarining “Adabiyot – xalqning yuragi” degan yuksak da'vati xalq qalbining ifodasi sifatida yangrar ekan, bugungi keng ko'lamli islohotlar va yangilanishlar davrida “Sharq yulduzi” – “Zvezda vostoka” nashrlarining ham zamon qo'rg'onini bunyod etish jabhasida o'zining munosib o'rni bor. Salkam bir asrlik yoshga yetgan adabiy-badiiy jaridalarimizning qaddi baland, qomati raso bo'lsin, deymiz.