Hayot ko'ndalang qo'yayotgan savollar va unga ochiqchasiga javoblar
Inson bir daqiqa ham o'ylamasdan turolmasligini donolar aytib o'tishgan. Shu ma'noda men ham hayotda uchrayotgan turfa holatlar haqida o'ylar ekanman, beixtiyor o'z-o'zimga savol bergim keladi. Zero, hayotning o'zi savol-javoblardan iborat.
Aytaylik, keyingi paytlarda rost so'z aytishga, ochiqlikka keng sharoit yaratilgan bir zamonda nega davriy nashrlarga qiziqish pasayib ketyapti, degan savol kishini o'yga toldiradi. Yana qanaqa savollar deysizmi? Keling, bugun hayotning o'zi oldimizga qo'yayotgan savollarga javob izlab ko'raylik.
— Inson tabiatan yangilikka o'ch bo'ladi. Odamlar bir-birlari bilan ko'rishganda hol-ahvol so'rashganda “Olamda nima gaplar?” deb murojaat qiladi. Nega shunda ham loaqal qo'liga gazeta tutqazsangiz, ko'p hollarda “Rahmat, o'qishga vaqtim yo'q” deydi?
— Agar bilsangiz, odam bolasi tabiatan dangasa ham bo'ladi. Ba'zilar ko'z nurini gazeta o'qishga sarflab o'tirgandan ko'ra radio orqali berilayotgan xabarni tinglashni ma'qul ko'radi. Agar korxona rahbari o'z xodimlariga “Gazetalarga obuna bo'linglar” desa, hech ham ko'nglida yovuz niyat bo'lmaydi. Odamlarimiz o'qisin, ma'rifatli bo'lishsin, shunda ishlarimiz ham yurishib ketadi, degan o'yga borishi mumkin. Aynan shu holni kimdir “Majburiy obuna” deb ayuhannos solishi mumkin. Undaylar majburiy obunani yo'qotaman deb ixtiyoriy obunani ham yo'qqa chiqarishdi.
— O'zi gazeta o'qimaydigan odam qanaqa bo'ladi?
— Bu odam uchun dunyoning u yog'i ham, bu yog'i ham bir. Vatanni sevgan odam kundalik matbuot nashrlaridan hamisha xabardor bo'ladi.
Loqayd, beg'am odamlar qo'liga gazeta olmaydi. O'ylagani nafsini qondirish. Eng tashvishlanarlisi shuki, tuppa-tuzuk, ko'rinishidan ziyolinamo odamlar “Men gazeta o'qimay qo'yganman” deyishdan tap tortishmayapti. Go'yo gazeta o'qimaslik zamonaviylik belgisidek. Aslida bu ma'naviyatsiz hayot kechirish demak.
— Xitoylik mashhur mutafakkir Konfutsiy inson tug'ilishi bilan bilimli bo'lib qolmaydi, qadimgi madaniyatga bo'lgan muhabbati, o'qishga bo'lgan ishtiyoqi va tirishqoqligi tufayli bilimga erishishi mumkin deydi. Bu fikrning matbuotga qanday aloqasi bor?
— Bevosita daxldor. Axir inson qadimiy madaniyatni o'rganishi, dunyoni bilishi uchun tinimsiz o'qishi kerak bo'lsa, matbuotga ham oshno bo'lishi talab etiladi. Tirishqoqlik yutuqlar omili ekan, bunda davriy matbuotga obuna bo'lish ham nazarda tutiladi. Tirishqoq degani o'zini nimagadir fido qilish, majburlash degani emasmi?! Bu so'zning teskarisi – loqayd, befarq ma'nosini beradi. Hamma narsani o'z oqimiga tashlab qo'ysak nima bo'ladi? O'zibo'larchilik, boshboshdoqlik ro'y beradi. Bunga yo'l qo'yishga hech kim tarafdor bo'lmasa kerak.
— Gazetalarga qiziqishning pasayib ketishida jurnalistlarning ham aybi bor, deb o'ylaysizmi?
— Achchiq haqiqat shundaki, o'zimiz ham aybdormiz. Hayotning ko'rsatishicha, yangicha yashashga hamma hamkasblarimiz ham tayyor emas ekan. Istalgan nashrni qo'lga olib varaqlaylik. Sahifalardagi maqolalarni “O'qiladi” va “O'qilmaydi” deb belgi qo'yaylik. Ana shunda ishimizdagi qusurlar ko'rinib qoladi. Ba'zilar tanqidiy material ko'paysa, ko'p mushtariy o'qiydi, deb hisoblashadi. Bu fikrga qo'shilish qiyin. Bunday o'ylash bir tomonlama xulosaga kelish. Axir gazetaning hamma sahifasini tanqidga to'ldirib bo'lmaydi-ku?! Albatta, tanqid berib boradigan gazeta e'tiborni o'ziga jalb qiladi. Matbuotimiz tanqidiy-tahliliy materiallarga kengroq o'rin berishi kerak.
— Ba'zi gazetxonlar reklamalar berilishidan norozi. Bunga nima deysiz?
— Bozor iqtisodiyoti sharoitida reklama bo'lishi tabiiy hol. Axir reklama beruvchi degan sub'yektning ham o'z huquqlari bor. Tahririyatlar iqtisodiy jihatdan reklama orqali imkoniyatlarni yaxshilaydi. Faqat bu borada me'yorni unutmaslik kerak. Ochig'i, hozirgi sharoitda reklama beruvchilar ham uncha ko'p emas.
— Bugungi kunda odamlar o'rtasida munosabatlar ham o'zgarib bormoqda. Mehr-oqibat ham ilgaridagidek emas. Tezkor asrda odamlarning gazeta o'qishga vaqti hisobli. Hayotimizga internet kirib keldi. Ehtimol, davriy nashrlarning o'rni o'zgarayotgandir?
— Har qanday holatda ham ma'naviyatning ahamiyati yo'qolmaydi. Biz dunyodagi rivojlangan mamlakatlardan ibrat olishimiz kerakmi? Mana, Yaponiyani oling. Elektron axborot yuksak darajada taraqqiy topgan. Lekin gazetalar millionlab nusxada chiqib turibdi-ku.
Davriy nashrlarga nisbatan hozirgi tanglik vaqtincha deb o'ylayman. Agar biz kelajakni o'ylasak, bolalar nashrlarining keng tarqalishiga e'tibor berish haqida o'ylashimiz kerak. Hali maktabda o'qiyotgan bola matbuotga ko'nikma hosil qilsa, katta bo'lganda o'sha qiziqishini davom ettiradi. Va aksincha, gazetadan uzoqda o'ssa, qanday bo'lishini tasavvur qilish qiyin emas.
— Xalq xo'jaligining turli sohalarida o'sishni kuzatamiz. Statistik ma'lumotlarga ko'ra xizmat ko'rsatish darajasi, uy-joy qurilishi, investitsiya kiritish, eksport salohiyati va boshqa ko'rsatkichlar bo'yicha keyingi 5-6 yil ichida bir necha karra o'sishga erishilyapti. Xuddi shu mezonda obuna masalasida orqaga ketyapmiz. Qo'limizdagi ma'lumotlarga ko'ra, faqat “Ishonch” gazetasigina 2022 yildagiga nisbatan o'sishga erishgan. Qolgan nashrlarda orqaga ketish ko'zga tashlanadi. Buni qanday izohlaysiz?
— Ilgari obuna bo'yicha yaxshi natijalarga erishish uchun kurashilsa, endi obuna bo'lmagan jamoa “namunali” deb baholanyapti. Bu judayam noto'g'ri. Axir gazetalar yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlar drayveridan biri-ku?! Ba'zilar bu ta'rifni andak balandparvoz deb baholashar. Lekin biz, ommaviy axborot vositalari xodimlarining niyati shunday.
“Ishonch” gazetasining obunasi nisbatan yaxshi bo'lgani nafaqat tahririyatdagi ibratli ishlar, balki gazeta muassisining uni har tomonlama qo'llab-quvvatlayotgani, obunasini tashkil qilib berayotgani sir emas. Qani edi boshqa nashrlarning ham egalari undan ibrat olishsa. To'g'ri, hamma muassislarda ham kasaba uyushmalari federatsiyasidagidek imkoniyatlar bo'lmasligi mumkin. Ammo bu bahona bo'lolmaydi, chunki imkoniyati juda baland bo'lgan vazirlik va idoralarda ham gazeta deyishsa, “allergiya”si qo'zg'alayotgani qancha?
— Gazetxonlar bilan yaqinroq bo'lish, demak, obunani yaxshilash uchun nima qilish kerak deb o'ylaysiz?
— Bizning viloyatlarda chinakam fidoyilarimiz, haqiqiy vatanparvarlarimiz yashashadi. Lekin ular tahririyatlar e'tiboridan chetda. Farg'ona viloyatida shunday bir vatanparvar, jonkuyar inson bo'lardi. Hozir shu odam bormi, yo'qmi, bilmadim. Ana shunday matbuot do'stlarini topishimiz, ularga e'tibor, rag'bat ko'rsatishimiz kerak. Xuddi shunday jonkuyarlar hamma viloyatlarda bor, deb o'ylayman.
Butun umr hayotini ta'limga bag'ishlagan mehnat faxriysidan so'radik: Oqsoqol, nega gazetalar adadi kamayib ketdi? Bunga sabab manovi narsa (u kishi uyali telefonga ishora qildi). Aksariyat odamlar faqat ijtimoiy tarmoqlar bilan cheklanib qolishni ma'qul ko'rishyapti. Lekin hayot faqat elektron xabarlardan iborat emas. Inson tafakkuri boyib borishi, ma'naviy ehtiyoji qoniqishi uchun davriy nashrlar – gazeta va jurnallarni o'qib borishi kerak. Yurtimizdagi davriy nashrlar turfa sohaga ixtisoslashgan. Ularning o'z mushtariylari bo'lishi kerak.
Shuhrat JABBOROV,
O'zbekiston Respublikasida
xizmat ko'rsatgan jurnalist