“So'zana”dagi dog'lar

yoxud davlat tiliga e'tibor qachon amalda bo'ladi?

Ertalab telefon qattiq jiringladi. Qarasam Arabboy, maktabda birga o'qigan sinfdosh do'stim. U   o'quvchilik paytlarimizdayoq   yuzingda ko'zing bormi demay   tiliga kelgan gapni shartta-shartta yuzingga   aytaveradigan odati bor edi.

— Men Toshkentga keldim, ishlarim ko'p, oqshom ko'rishamiz, — dedi u.

Kechki payt ko'rishdik. Lekin uning qovog'idan   qor yog'ayotganidan, nimadandir qattiq norozi   ekanligini   sezib so'radim.

— Nima bo'ldi, ishing hal bo'lmadimi?

— Ishim hal bo'ldi.   Toshkent yanada ko'rkamlashibdi, uni kelinchaklar uyini bezaydigan shohi so'zanaga qiyoslash mumkin. — Arabboy choydan bir xo'p­ladi-da, so'zida davom etdi. — Lekin O'zbekistonning poytaxti bo'lmish Toshkentday shahri azimda qayoqqa qarama idora va tashkilotlarning nomlari faqat ajnabiy tilda yozib qo'yilganligi menga yoqmadi. Toshkent ko'chalarida yursang ba'zi joylarda o'zingni xorij davlatda yurgandek his qiladigan bo'lib qolibdi. Mayli, inglizcha yozadimi, nemis va ispan tilida yozadimi yozaversin, ammo uning yoniga   o'zbekchasini ham yozib qo'ysa asakasi ketadimi?

— Mana qara, — u shunday deb telefonini menga uzatdi, — ensam qotgani uchun eshiklar peshtoqiga yozib qo'yilgan bir-ikkita ajnabiy   tildagi lavhalarning rasmini tushirib olgandim. Mana ko'r?!

Telefonda   bir qancha idora va tashkilotlarning nomlari faqat ajnabiy tilda yozib qo'yilganini ko'rib do'stimning bekorga jig'i-biyroni chiqmaganini tushundim.

— Menga qara, — dedi u yana jahl bilan, — Sen bilan men   ham, shu bilan birga o'ttiz olti millionlik aholi ham O'zbekistonda yashaydi, to'g'rimi? Bozor iqtisodiyoti sharofati bilan yurtimizga   chet ellik tadbirkorlar ham kelib   o'z faoliyatlarini yuritmoqda. Xorijdagi katta-katta tashkilotlar O'zbekistonda o'z vakilliklarini, korxonalarini, do'konlarini ham ochmoqdalar. Biz   bundan juda xursandmiz. Ular qancha ko'p bo'lsa shuncha yaxshi. Chunki buning orqasida ish o'rinlari yaratiladi, yurtimiz farovonlashadi, to'kin-sochinlik bo'ladi. Ammo Toshkentga turli viloyatlardan kimdir bir   yumush bilan kelsa biron bir idoraning oldiga kelib, “Bu qanaqa joy, u nima bilan shug'ullanadi” deb o'tgan-ketgandan so'rab surishtirib yurishi kerakmi? Yo'q, yurishi kerak emas. Odamlarni qiynamaslik uchun ajnabiy tilda yozilgan lavhaning yoniga o'zbek tilida yozilgani qo'yilsa bas, olam guliston.   Sen jurnalistsan,  matbuotda   bu haqda qator-qator maqolalar yozib, bu muammoni ko'tarishing kerak. Shunda   mutasaddi shaxslar maqolalaringning birontasini o'qib, ishxonasining nomini mahalliy tilda ham ko'rsatish lozim ekanligini tushunib qolarmikin deb o'ylayman-da!

Arabboyning gaplari meni ham o'ziga torta bosh­ladi va shundan keyin qaerga borsam u yoki bu tashkilotning nomlari yozilgan joyda uning o'zbekchasi ham bormikan, deb qaraydigan bo'ldim. Mana qarang: Mirobod tumanida Afrosiyob va Shahrisabz ko'chalari chorrahasining shundoqqina biqinida ko'p qavatli bino bor, unga “Angels Drive” deb katta-katta harflar bilan yozib qo'yilgan. Bu so'zning ma'nosi nima? Binodagilar qanday yumush bilan shug'ullanishini ham aniqlab bo'lmadi. Sababi “Angels Drive” deb yozilgan joy atrofida uning o'zbekcha nomi yo'q edi. Yana shu binoning boshqa tomonida INTER NATION degan yozuvni ko'rdik. Uning tagidagi ENGLISH SCHOOL yozuvni o'qiganimizdan keyingina bu yer ingliz tilini o'rgatadigan joy ekanligini har xolda tushunish mumkin bo'ldi.

Shu bino yonidagi kichik   ko'cha bo'ylab kun botish tomonga ozgina yursangiz ko'p qavatli,   qoramtir ko'k rangli, nihoyatda ko'rkam bir bino savlat to'kib turganini ko'rasiz. Binoning eng tepasiga ham, binoga kiraverishga ham “DMAAR PLAZA” deb yozib qo'yilgan. Bu nomdan bino mehmonxonami yoki boshqami bilib bo'lmadi, qancha qaramaylik bino o'zbekchasiga qanday nomlanishini bilib bo'lmadi. Ayni shu “DMAAR PLAZA”ning shundoqqina qarama-qarshisida ham qator tushgan ko'p qavatli binolarning birinchi qavatida bir qator idora va tashkilotlar faoliyat yuritadi. Ularning biriga “WARPOINT” deb katta-katta harflar bilan shu yerda faoliyat yuritayotgan tashkilotning nomi yozilgan. U qanday tashkilot? Nima bilan shug'ullanadi bilishning imkoniyati yo'q edi. Uning yonginasidagi binoda MIMSAN   degan yozuv bor. Bu qanday tashkilot, qanaqa ishlar bilan shug'ullanadi bilish muammo. Nomlarning aksariyati faqat xorijiy tilda yozilgan, o'zbekchasini   yozish esa butunlay “unutilgan” edi.

Endi Shahrisabz ko'chasi bo'ylab yuramiz. Chap qo'l tomondagi to'qqiz qavatli binoning birinchi qavatida Rent a Car, uning yonginasida esa JAMS degan nomga ko'zingiz tushadi. Ularning birinchisi yengil mashinalarni ijaraga beradigan   korxona bo'lsa, ikkinchisi atir-upa do'koni ekan.

Yana ozgina yursangiz to'rt qavatli bino oldiga kelasiz. Bu binoning birinchi qavatiga bosh­dan-oyoq do'konlar joylashgan. Ularning nomlari ham faqat ajnabiy tilda yozilgan edi. Bir joyda “VigBoss”, yana bir joyda “WHITE SHARK TRAVEL”, “store.uz”   kabi yozuvlarga ko'zingiz tushadi. Ularning birontasida yozuvlarning o'zbekchasi berilmagan. Shahrisabz ko'chasi bo'ylab bir oz yursangiz bino tamom bo'lgan joyda oynavand oshxona ishlab turibdi. Uning nomi — WILDBERRIES. Bu yozuv qanday ma'no anglatadi bilish qiyin.

Afrosiyob ko'chasi bo'ylab kun chiqish   tomonga yuramiz.   Bir-biriga tutashib ketgan yoki bir-biriga yaqin qurilgan binolarning yonidan o'tishga to'g'ri keladi.Ulardan birining eng tepasiga “MAJOR” deb,   uning yonidagi   binoning yuza qismiga ingliz tilida   to'rt qator jumla katta-katta harflar bilan yozib qo'yilgan, ammo xorijiy tildan uzoq bo'lgan odam uchun ular qanday ma'no berishini anglab olishning iloji yo'q edi.

Biz tilga olgan binolardagi nomlar faqat ajnabiy tilda yozilganligining bitta sababi bor: ular kimningdir xususiy mulki. Balki shuning uchun ham mulk egasi o'ziga yoqqan nomni, o'zi xohlagan tilda yozgan bo'lishi mumkin. Kim biladi, ehtimol u shu yo'l bilan O'zbekistonga tashrif buyurgan chet ellik mehmonlarning e'tiborini o'zining do'koniga jalb qilmoqchi bo'lgandir? Aslida buning hech yomon jihatlari yo'q. Agar do'konning inglizcha nomi yozilgan joyning yoniga o'zbekchasi ham chiroyli qilib yozib qo'yilguday bo'lsa do'konga qadam ranjida qilgan xorijlik qadrli mehmon iziga qaytib ketmasa kerak…

Lekin nima bo'lganda ham Toshkent O'zbekistonning poytaxti, shunday ekan, binoning egasi kim bo'lishidan qat'i nazar davlat tili hisoblangan o'zbek tilini bir chetga surib tashlab, do'kon, idora va tashkilotlarning nomlarini faqat ajnabiy tilda yozishga zo'r berishlik, yumshoq qilib aytganda, o'z ona tilimizga hurmatsizlikdan boshqa narsa emas! Axir xalqimizda tilga e'tibor — elga e'tibor deb bejiz aytilmaydi. Elga e'tibor qilmaslikka esa hech kimning haqi yo'q bo'lsa kerak.

Bu holat Toshkent shahar rahbarlarini   jiddiy bezovta qilishi lozim. Agar biz go'zal Toshkentimizni   do'stim aytganidek, yosh kelinchakning shohi so'zanasiga qiyoslaydigan bo'lsak,   yuqorida   biz tilga olgan   til bilan bog'liq nuqsonlar shohi so'zanaga dog' bo'lib tushmasin deymiz, xolos.

Sh. Akbarov