Milliy g'urur — vatanparvarlik chirog'i

Ustoz nimaiki aytsa, shogird uni jon dili bilan eshitishi, chin ko'ngil bilan qabul qilishi va olgan bilim hamda malakasini amalda ado etishi kerak.

Xusayn Voiz KOShIFIY

Ardoqli shoirlarimizning biri yozgan “O'zbek, O'zbekiston” degan qasida-she'rida o'zbek xalqining g'ururi va vatanparvarligi yorqin ufurib turgandek. Ushbu satrlarni qayta-qayta o'qiyman:

Tarix yozaversam… osmon erur past,

Bugun istiqlolni kuylagayman, bas,

Vatanim ertasin buyukligi rost,

Yurtboshidir sarbon, yo'ldadir karvon –

O'zbek, O'zbekiston!

Yillar o'taveradi, dunyoda o'zbek xalqi o'zligini namoyon qilaveradi. Iymon-e'tiqodi, milliy g'urur va Vatan tuyg'usi ma'naviy kuch-quvvat bo'lib, olg'a boshlayverajak. Zero, Hazrati Alisher Navoiyning:

El netib topg'ay menikim,

Men o'zimni topmasam

degan purma'no satrlari o'zbekning milliy g'ururi, xalqparvarligi, oliyjanob millat ekanligidan dalolat emasmi? Qaysi millat o'zining izzatini, qadr-qimmatini joyiga qo'ya olsa, boshqa elatga mehr-oqibati ortadi, u jahon hamjamiyatida ulug' millat vakiliga aylanib, xalqaro hurmat topishiga shak-shubha yo'q!

Milliy g'urur va vatanparvarlik necha asrlardan buyon o'zining insonparvarligi bilan mushtarakdir. Ne insonlar, ne istiqlolchilar o'tmadi bugunni qo'msab! Behbudiy, Fitrat, Cho'lpon, Qodiriy, Mus­tafo Cho'qay, Ahmad Zakiy Validiy, Fayzulla Xo'jayev va yana yuzlab, minglab o'zbek, boshqa millatlar ziyolilari millat hamda elat sof­ligi, ozodligi, mustaqilligi uchun jon fido qildilar, bosqinchilarga qarshi ayovsiz kurash boshladilar.

“Ey muqaddas Turonim, sendan ayrilmoq mening uchun o'lim… Panohim, sajdagohim, umidim! Yovlar seni shu kungami soldilar! Dunyoning butun balolari boshimga to'kilsa, zulm cho'lining temir tikonlari ko'zimga kirsa, yana seni qutqaraman!”. Evoh! Bu qalb nidosi – faqat Fitrat emas, o'zbek xalqining faryodi, istiqlolchilar shiori edi.

Shu bois ham Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev qayd qildi: “Umuman, biz jadidchilik harakati, ma'rifatparvar bobolarimiz merosini chuqur o'rganishimiz kerak. Bu ma'naviy xazinani qancha ko'p o'rgansak, bugungi kunda ham bizni tashvishga solayotgan juda ko'p savollarga to'g'ri javob topamiz. Bu bebaho boylikni qancha faol targ'ib etsak, xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz bugungi tinch va erkin hayotning qadrini ang­lab yetadi”.

XX asr boshlarida-chi? Ulug' bobomiz Mahmudxo'ja Behbudiy Turkiston uchun taraqqiyot yo'li – bu xalqlar va elatlar hamkorligi, evolyutsion yo'l deb ko'rsatib, bolsheviklarning zo'ravonlik yo'liga qarshi ekanligini baralla aytgan hamda milliy g'oya va g'ururning imperalizm rivoji davridagi o'ziga xos mafkura ekanligini ifoda qilgan edi. Mana sizga dalil, uzoqni va porloq istiqbolni ko'ra bilish… Bunday g'oya va g'ururni faqat millat faxri bo'lgan o'zbek kishisigina olg'a olib chiqadi. Biroq o'sha “kommunis­tik mafkura” inqilobchilari ming xil nayrang bilan ma'rifatchi  Behbudiyni jisman yo'q qilish yo'lini topadilar.

Milliy g'oya va g'ururning tagdor – vatanparvarlik ildizlari milliy-ozodlik harakati tariximizga “bosmachilik” harakati deb kirgan, aslida xalq qahramonlari bo'lgan millat farzandlarining 1918-1931 yillardagi kurashi bilan chambarchas bog'liqdir. Millat milliy g'oyasi va g'ururi yo'l-yo'riq, millat va xalqning istiqboli, kelajagi uchun ma'naviy ozuqadir. Shu o'rinda Farg'ona vohasidagi islom lashkarlari ko'mondoni Ibrohimbek sho'ro Turkistoni rahbariyati bilan sulh tuzishni taklif qildi, uning safdoshi Shermuhammadbek: “Sho'rolarga ishonmanglar, ular xalqni aldaydi”, degan edi.

“Turkiston muxtoriyatida tinch hayot qaror topishi uchun sizning fikringizcha, nimalar qilish kerak?” degan savolga Ibrohimbek qat'iy va keskin javob berdi: “Birinchidan, savdoga yo'l qo'yish, joydan-joyga ko'chish erkinligi; ikkinchidan, mulkni musodara qilishni taqiqlash, adolatli sudni joriy qilish, uchinchisi, tinch-totuv yashash, vaqf yerlarini egalariga qaytarib berish”.

Buyuk va ulug' allomalarimiz chuqur tafakkurlari va g'oyalari bilan milliy taraqqiyotga asos solgan al-Beruniy, Ibn Sino, Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad Farg'oniy, al-Buxoriy, at-Termiziy, Xo'ja Ahmad Yassaviy, Amir Temur, Xo'ja Ahror Valiy, Bahouddin Naqshband, Alisher Navoiy, Bobur Mirzo, Boborahim Mashrab, Ogahiy, Berdaq kabi bobolarimiz oldida hamisha ta'zimdamiz, ulur bilan g'ururlanamiz. Chunki ularning bebaho merosi hamisha  boshimizni baland, qaddimizni tik qiladi, o'zbek xalqining buyuk davlatchilik rivojida jahon ayvonida turib, o'z iymonu ruhlari bilan qo'llab-quvvatlaydilar. Darvoqe, yangi O'zbekiston asoschisi Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasi tarixida ilk marotaba – 75-sessiyasida o'zbek tilida nutq so'zlab: “Bundan uch yil muqaddam men Birlashgan Millatlar Tashkilotining oliy minbaridan O'zbekistonning tub islohotlarni amalga oshirish bo'yicha qarori qat'iy ekanini aytgan edim. Jamiyatni siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy modernizatsiya qilish bo'­yicha keng ko'lamli chora-tadbirlarimiz natijasida yangi O'zbekiston shakllanmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizdagi demokratik o'zgarishlar ortga qaytmaydigan tus oldi”, degan qa'tiy o'tli so'zlari har bir vatandoshimizni g'urur va iftixorga cho'lg'adi.

O'zbek xalqining vatanparvarligi – o'tmish bo'lmay, bugungi kunda ham yaqqol namoyon bo'lmoqda: keksalar va ulug'larga hurmat, yoshlarga mehr-shafqat, bechora, g'arib miskinlarga, yetimlarga xayr-saxovat, ota-­onaning ko'ngliga qarab ish tutish, do'stlarga, qarindosh-urug'larga yaxshilik qilish, boshga tashvish tushganida g'amxo'r, madadkor bo'lish, topganini yaxshilikka sarflash va boshqa juda ko'plab milliy qadriyatlarimizda ravshan ko'rinadi. Ammo xalqimizning mana shu nodir fazilatlarini egallash hammaga ham nasib etavermaydi. Bu milliy merosdan bebahra odamlar ham borki, ular xudbinligi, baxilligi, hasadgo'yligi, ochko'zligi, g'arazgo'yligi bilan o'zbek xalqining obro'­yini to'kadilar. Bunday odamlarga xalqimiz “yaxshi odam emas”, deb dangal aytib qo'ya qoladi! Vatanparvarlik – bu kelajak uchun kurash, mehnat qilmoq sharofatidir. Kurashish esa yaxshilikka, ezgulikka, inson orzu qilgan orzu-umidlarga olib keladi!

Milliy g'oya va mafkurani o'z ongiga singdirgan tuyg'u inson uchun tabiiydir. Chunki o'zbek bolasi ota-onasidan meros qilib olgan va ota-onasiga, butun dunyoga ayt­gan birinchi so'zida: mehr-muruvvat, g'urur, insonparvarlik va vatanparvarlik ifoda qilinadi. O'z xalqining milliy g'oyasiga, an'analariga, tili va madaniyatiga muhabbat va kattalarga hurmat va izzatni tarbiyalamasdan turib, o'z xalqini millatlarning butun jahon nazdida tenglardan teng hamda o'zligini anglaganlardan biri sifatida idrok qiluvchi haqiqiy insonni, o'z Vatan jonkuyarini tarbiyalash mumkin emas.

Shu o'rinda faxr va g'urur ila muhtaram Shavkat Miromonovichning yangi saylangan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag'ishlangan Oliy Majlis palatalari qo'shma majlisidagi nutqidan iqtibos keltirsak: “Jonajon vatanimiz timsoli va mustaqilligimiz ramzi bo'lgan davlat bayrog'imiz, madhiyamiz va gerbimizga menga topshirilgan Prezidentlik oliy nishoni va bayrog'iga yuksak hurmat bajo keltiraman.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylanishimni Yangi O'zbekistonni barpo etish yo'lida olib borayotgan siyosatimizning yuksak e'tirofi sifatida qabul qilaman”.

Darvoqe, inson g'ururi va vatanparvarlik olamining yuksalishi? deganda nimani tushunish kerak. “Ollohning o'zi bizga buyurgan g'ururli inson bo'lish, halol va adolat bilan hayot kechirish, Vatanni sajdagoh kabi asrash” bo'lib, ushbu qoidani tushunish hamda e'tirof etishning o'zi kifoya emas, balki aynan shu e'tiqodga amal qilib yashash, ya'ni asosiy mezonga aylantirish kerak! Tak­ror aytishga to'g'ri keladi: ota-onalar, ustoz-murabbiylar bu masalada hushyorlikni yo'qotmasligimiz, yoshlar tarbiyasida aslo beparvo bo'lmasligimiz zarur. Prezident: “Yangi O'zbekis­ton – inson qadri ustuvor bo'lgan jamiyat va xalqparvar davlatdir”, degan mavzuda O'zbekiston liberal demokratik par­tiyasining X s'yezdidagi nutqida qayd qilgan edi: “Ichki ishlar organlarini xalqqa va har bir oilaga yanada yaqinlashtirish, bu tizimni chin ma'noda xalqchil tuzilmaga aylantirish borasida boshlangan islohotlarimizni izchil davom ettiramiz.

Ayniqsa, bu sohani ma'naviy pok, o'z burchiga sodiq, xalqparvar va mas'uliyatli xodimlar bilan to'ldirib borishga alohida e'tibor qaratamiz.

Bundan buyon ichki ishlar organlari faoliyatini baholashda aholi muammolarini hal etish va fuqarolik murojaatlari bilan ishlash natijadorligi asosiy mezon etib belgilanadi.”

Ma'lumki, qaerda kamchiliklar ro'y-rost aytilmas ekan, u joyda ijobiy o'zgarish hamda barcha muammolarni bir kunda, bir hamla bilan yechib bo'lmaydi. Ma'naviy barkamol avlod g'ururi va vatanparvarligini tarbiyalash bir umrlik ish. Ammo har bir ishda yolg'on qadamlardan, oson yechimlar qidirishdan ehtiyot bo'lmog'imiz juda muhim.

Tarixdan bilamiz, Markaziy Osiyo xalqlari, ayniqsa ziyolilari azaldan bashariyatning tafakkur xazinasi bo'lmish ilm-fan, madaniyat, vatanparvarlik va qadriyatlar taraqqiyotiga unutilmas hissa qo'shib kelganlar. Demak, ularning boy va rang-barang merosi milliy qadriyatlarimiz hamda zamonaviy ilm-fan yutuqlari bilan ijodiy ravishda yuksalib, kelajak avlodning tafakkuri va dunyo­qarashini g'ururimiz hamda vatanparvarlik qadriyatlarini yuksaltirgan holda bunyodkorlik faoliyatini oshirish – yangi O'zbekiston davlatchiligi poydevorini mustahkamlashning asosiy garovidir! Har birimizning aziz Vatanimizga mehrimiz cheksiz. Shu buyuk mehr bizni jonajon yurtimizni asrab-avaylashga, hamjamiyat va ahil yashashga, yaratilayotgan sharoit va imkoniyatlardan unumli foydalanishga undab turadi. “Eng muhimi bugun xalqimiz dunyoqarashi o'zgargan, ezgu maqsadlarga erishishga katta ishonchi shakllangan. Demak, Taraqqiyot strategiyamizda ko'zlangan maqsadlar va undan keyingi qutlug' marralarni zabt etishimizga hech kimda shubha yo'q”, dey­di Prezident Shavkat Mirziyoyev.

Albatta, hech bir xalq o'zligini anglagan holda, milliy madaniyati va qadriyatlarini asrab-avaylamasdan turib, boshqa xalqlarning qadriyatlariga hurmat bilan qaray olmaydi. Yangi O'zbekistonning kuch-qudrati xalqimizning umuminsoniy qadriyatlariga sodiqligidadir. Jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichlarida ijtimoiy hodisalarga munosabat xilma-xil tarzda namoyon bo'ladi. Xususan, mustaqilligimizning birinchi kunidan boshlab hayotimizning barcha jabhalarida “Qadriyatlar”, “Milliy tiklanish”, “Milliy ong”, “Milliy g'urur” “Milliy vatanparvarlik” kabi atamalar tez-tez ishlatiladigan bo'lib qoldi. Bu bejiz emas, albatta.

Zotan, g'ururimiz, Vatanimizga bo'lgan mehr-oqibat, uning “Inson qadri uchun” tamo­yiliga asoslanadi. Muhtaram Prezidentimiz bu borada haqli ravishda ta'kidladilar: “Milliy qadriyatlarimizda alohida o'rin tutadigan avlodlar o'rtasidagi an'analar davomiyligini saqlash, urush va mehnat faxriylarining, muhtaram otaxon va onaxonlarimizning hayo­tini yanada mazmunli qilish nafaqat vazifamiz, avvalo, insoniy burchimizga aylanmoqda. Shuningdek, biz Yangi O'zbekistonni barpo etishda azmu shijoatli yoshlarimizni xalqimizning chinakam tayanchi va suyanchi, deb bilamiz”.

Endi ikki og'iz o'zbekchilik haqida. Shuni ham aytish kerakki, bundan milliy cheklanish, o'z qobig'ida o'ralib qolish ma'nosi chiqmaydi. Ming yillardan buyon “o'zbekchilik” degan olijanob tushuncha borki, ba'zi birovlar noto'g'ri talqin qilib, hatto “millatchilik” degan g'oyani ilgari surmoqchi bo'ladilar. Yoki ayrim rahbarlarning yerdan oyog'i uzilishi: xudbinlik, loqaydlik, xasad, ko'ra olmaslik, manmanlik kabilar. Zero, har bir millatning o'z g'oyasi va mafkurasi, g'ururi, iftixori, o'zligi, mentaliteti, ya'ni milliy hayot tarzi bo'lmasa, u millat bo'lib shakl­lanmaydi.

Yoki inson bolasi dunyoga o'zi kelib, o'z-o'zidan tarbiyalanib, biron-bir kasb egasi bo'la olmaydi. Bolani ota-ona dunyoga keltiradi, jamiyat va davlat unga tarbiya hamda ta'lim beradi, kasb-korga ega bo'ladi. Demak, har bir mutaxassisda ota-ona, jamiyat va davlatning ma'naviy haqqi bor. Vatanparvar o'z xalqining og'ir kunlarida u bilan birga bo'ladi, xalqning yaxshi va yomon kunlarini birga baham ko'radi. “Boyliging bo'lsa – Vatanimsan, bo'lmasa dushmanimsan, qabilida ish yuritmaydi! O'zga yurtlarda yashab, unga ta'lim-tarbiya bergan, kasb-hunar o'rgatgan xalqni  “nodemokrat”, “inson huquqlarini buzuvchi” deb atamaydi, balki o'z bilimi va kasb-kori bilan umrguzaronlik qilayotgan Vatanini rivojlantirishga harakat qiladi. O'z boyligini Vatan boyligidan izlaydi”. Hind xalqining davlat va jamoat arbobi Indira Gandi shunday ta'kidlagan edi.

Darhaqiqat, milliy g'oya aynan shunday vatanparvarlarni tarbiyalashni o'z oldiga maqsad qilib qo'yadi. Yangi O'zbekistonning har bir fuqarosini haqiqiy vatanparvarlarga aylantirish milliy g'oyaning tarixiy missiyasidir. Bunday talab mutaxassislarning qog'ozda emas, amalda bo'lishini anglatadi. Hech kimga sir emaski,  mutaxassislikni egallashning yagona yo'li – bilim olish, malaka oshirish. Bilim esa kitob mutolaasini talab etadi. Inson kitob o'qish, o'qish va undan hayotda malakaviy foydalanish mantig'ini o'rganmas ekan, hech qachon ulg'aymaydi, rivoj­lanmaydi, mutaxassislikni yaxshi egallay olmaydi!

Sir emaski, ayrim hayotiy tajribaga ega bo'lmagan yoshlar: “kitobsiz amaliyotning o'zi bilan mutaxassislikni egallash mumkin”, “kitob – boshqa, hayot boshqa” kabi yangilish tushunchalar bilan fikrlaydilar. Bu yangilish fikr kasbiy mutaxassislikni egallash yo'lidagi ma'naviy va axloqiy-ruhiy g'ovdir. Bunday fikr jamiyat uchun, inson uchun o'ta xavfli fikr­dir. Demak, kitobga nisbatan nigilistik munosabatni ma'naviy tahdid sifatida qarab, unga qarshi kurashish zarur!

Shu sababdan ham ilmiy nazariyani amaliyot bilan qo'shaloq holda olib borgan shaxs puxta va teran faoliyat ko'rsatadi. Demak, yaxshi mutaxassis bo'lish uchun birinchi galdagi vazifa bilim, ya'ni uning manbai kitobxonlik madaniyatini egallash va oshira borishdir. Hozirgi zamon axborot texnologiyalari, jumladan, internet kitobxonlikka salbiy ta'sir ko'rsatmasligi lozim. Haqiqat internetda emas, ilm-fandadir. Internetga bilim olishni nazorat qilish vositasi sifatida qarash kerak.

Fikrdan fikr, asosiy muddao shuki, milliy g'urur va vatanparvarlik g'oyasi zamonaviy kadrlarning yuksak ma'naviyatli, yangi O'zbekistonning keng qamrovli mutaxassisi bo'lib yetishishlarini ob'yektiv zaruriyatga aylantiradi.

Karim NORMATOV,

O'zbekiston Respublikasi

Qurolli Kuchlar akademiyasi professori,

tarix fanlari doktori