Zarifboy Ibodullayev: “Ruhiyatida nogironlik bor shaxslar o'ta xavflidir”
So'nggi paytlarda ijtimoiy tarmoqlarda bot-bot voyaga yetmaganlarga nisbatan tajovuzlar sodir etilayotgani haqida xabarlar tarqalyapti. Hatto, bu voqealarning ayrimlari bolalarning o'limi bilan tugamoqda. Kengroq miqyosda qaralganda, nafaqat bizda, balki butun dunyo bo'ylab pedofiliya bilan bog'liq jinoyatlar soni oshayotganini kuzatish mumkin. Xo'sh, muammoning ildizi qaerda? Bu turdagi jinoyatlarni kamaytirish, butunlay yo'qotish uchun qanday choralar ko'rish kerak? Ayni masala yuzasidan neyropsixolog, tibbiyot fanlari doktori, professor Zarifboy IBODULLAYEV bilan suhbatlashdik.
— Zarifboy aka, pedofillikning ildizini ayrim mutaxassislar ruhiy noqislik, ya'ni kasallikdan emas, balki ijtimoiy sabablardan izlashadi. Sizningcha bu hodisaning omillari qaerda? Sizningcha, bu illat nega urchib ketyapti?
— Insonlar bir xil bo'lmagani kabi ularning ruhiyati ham turlichadir. Kishilar ruhiy sog'lomligi bo'yicha 3 toifaga ajratiladi: ruhiyati mustahkam shaxslar, ruhiyati beqaror insonlar va ruhiy nogironlar.
Ruhiyatida beqarorlik ustun kishilarning 50 foizi xavflidir. Bulardagi xavflilik ruhiyatidagi o'ta ta'sirchanlik, biror voqea-hodisaga tez berilib ketuvchanlik sababdir. Ular ijtimoiy tarmoqda mavjud axloqan buzuq tasvirlarga ham yoki ishxonasidagi ma'nan buzuq kimsalarga ham oson ergashib ketaveradi. Bundaylardan turli noma'qulchiliklarni ham kutish mumkin. Ruhiyatida o'zgaruvchanlik sababli bundaylar sog'lom mikromuhitda yaxshi tomonga o'zgarishi mumkin.
— Ikkinchi toifadagi insonlar shunchalik xavfli bo'lsa, siz boya sanab o'tgan uchinchi toifaga mansublar haqida nima deyish mumkin?
— Hamma balo mana shu uchinchi toifadan kelib chiqadi-da. Uchinchi toifa odamlar jamiyatning ichida hech qanday tashqi belgilarsiz turli lavozimlarda, turli korxona va tashkilotlarda ishlab yuraverishi mumkin. Ammo ruhiyatida nogironlik borligi bois aynan ularda pedofillikka moyillik kuchli bo'ladi. Bundaylardan eriga jahl qilib uch nafar dilbandini 8 qavatdan pastga irg'itib yuboradigan yoki xotiniga achchiq qilib, sokin uyquda yotgan 3 nafar begunoh farzandining umriga zomin bo'ladigan yoki hali jinoyati bo'yniga qo'yilmagan kishini hech qanday sudlarsiz mahkamada urib o'ldiradiganlar ham chiqishi mumkin. Ulardan har narsa kutish mumkin!
— Fikr-mulohazalaringizdan shu narsa ayon bo'layapdiki, pedofiliya nosog'lom muhit mahsulidir. Shundaymi?
— Yana bir tomoni: pedofiliyani faqat ruhan nosog'lom qishilarning xatti-harakatiga bog'lab qo'yish noto'g'ri. Ko'rinishidan sog'lom, gapi-so'zi joyida bo'lgan odam ham bu jirkanchlikni qilishi mumkin. Bolalikda boshidan kechirgan zulmlar, har xil ruhiy bosimlar ham bu illatga sabab bo'lgan holatlar bor. O'sha og'ir ruhiy kechinmalar hayotdagi axloqsizlik, ijtimoiy tarmoqlardagi nomaqbul videomahsulotlar ta'sirida rivojlanib boradi.
Ha, pedofiliya nosog'lom jamiyat mahsulidir. Qog'ozga o'ramay gapiraman: jamiyat ma'naviy hayoti kundan-kunga o'pirilib bormoqda. Ijtimoiy tarmoqlarda ko'rsatilayotgan ayanchli, noaxloqiy voqealar hayotimizda sodir bo'layotganlarining taxminan 25 foizi, xolos. Jamoatchilik xabar topmayotganlari qancha?! Bolalikda katta yoshlilar tomonidan zo'ravonlikka uchragan bo'lsa, bundaylarning aksariyati ulg'aygach pedofillikka moyil bo'lishadi. Bu holat ilmda ham, hayotda ham o'z isbotini topgan.
— Pedofiliya qurboni bo'lganlarning ruhan sog'lom bo'lib ketishiga umid bormi?
— Albatta bor. Biroq, psixoreabilitatsiya jarayoni uzoq davom etadi. Bunday ruhiy jarohat olganlarning tezroq tuzalishida oiladagi yaxshi muhit va sog'lom jamiyat ham muhim rol o'ynaydi.
— Pedofillarning psixikasi to'liq davolanib ketishiga umid bo'lmasa, ular jamiyatga xavf-xatar tug'dirishi turgan gap. Bu kabi jinsiy zo'ravonlikka turli davlatlarda jazo turlicha. Masalan, Xitoyda o'lim jazosi, Rossiyada jarrohlik yo'li bilan kastratsiya qilish va umrbod ozodlikdan mahrum etish, AQShda kimyoviy kastratsiya va uzoq muddatli qamoq jazosi, Yevropaning ko'plab davlatlarida kimyoviy kastratsiya va qamoq jazosi tayinlanadi…
— Men pedofillarning kastratsiya qilinishi va ko'p yillik qamoq jazosini ma'qullayman. Chunki bu jirkanchlikni qilgan kimsa yana va yana bu qilmishini takrorlashi mumkin. Yana qayta aytishni istardim: bu jinoyatga jazoni kuchaytirish kerak!
— Jamiyatimizda bu illatning oldini olish uchun nimalarni tavsiya qilasiz?
— Men har doim suhbatlarimda aytib kelaman: maktablarda tarbiya masalasiga ham jiddiy qarash kerak! Nafaqat ta'lim, balki tarbiya ham yonma-yon olib borilishi lozim. Oilada boshqa gap, maktabda boshqa gap bo'lmasligi kerak. Tizimli tarbiyada ko'p muammolarning yechimi bor. Bular – salom-alikdan boshlab iymon, e'tiqod, kattaga hurmat, kichikka izzat, halollik, or-nomus, vijdon, diyonat, madrlik, poklik, rostgo'ylik, ilm olish va mehnatga muhabbat, diniy va dunyoviy ilmlarga hurmat va h.k.
Mana shu fazilatlar bog'cha va maktablarda, bolalikning ilk davrida shakllantirilsa, yuqorida tilga olingan be'mani illatlar bo'lmaydi yoki keskin kamayadi. Men buni inson psixologiyasini 35 yildan buyon o'rganib kelayotgan neyropsixolog olim sifatida ishonch bilan ayta olaman!
Yana bir taklifim borki, joylardagi ma'naviyat-ma'rifat markazlarini “Aholiga tibbiy-psixologik yordam ko'rsatish markaz”lariga aylantirish lozim. Bizga, jamiyatimizga tibbiyot psixologlari kerak. Aynan tibbiy psixologlar jamiyatni ham, odamlarni ham ruhan davolay olishi mumkin.
Umida XUDOYBERGANOVA
suhbatlashdi.