Birni ko'rib fikr qil…
Shu mavzuda qalam tebratishni boshlaganimda, qachondir guvohi bo'lganim Guliston shahridagi markaziy dehqon bozorida odamlarning e'tiborini tortgan mojaro esimga tushdi. Savdo qilish uchun joy talashib, o'zaro dahanaki jang qilayotgan ikki ayolning og'izlaridan bodi kirib, shodi chiqardi. Bir-birini kurakda turmaydigan so'zlar bilan haqorat qilayotgan bu sotuvchi ayollar beparda so'zlarni shunchalik qalashtirib tashlashmoqda edilarki, qo'shni hamkasblardan birortasi ularga “bas qilinglar!” deyishga jur'at qila olishmasdi.
O'sha paytda onasining qo'lidan tutgan yetti-sakkiz yoshlardagi qizaloq katta yoshdagi ayollarning vajohatidan qo'rqib, hayratda qotib qolganini ko'rgandim. Uning xayoliga nimalar keldi ekan? U hayotda uchraydigan odamlar orasida shunaqalar ham borligini birinchi marta ko'rayotgan edi, chamamda. Mana, kichiklarga ibrat, namuna ko'rsatishi kerak bo'lgan kattalarning “karomat”i! Uyatli so'zlarni eshitib, qalbi tonggi shabnamdek beg'ubor qizaloqning yuzlari qizardi, boshini egdi va tezroq u yerdan ketishga chog'lanib, onasining qo'lidan tortqiladi…
* * *
…Ko'chada kelayotganimda, yonimdan o'tayotgan, oppoq soqoli o'ziga yarashgan bo'lsa-da, patila sochlariga ancha vaqtdan beri suv va qaychi tegmagan o'zbek millatiga mansub chol ko'zlarimga juda xunuk ko'rindi. Yana buning ustiga, hech qachon dazmol ko'rmagan ko'ylak va shim kiyib, kir yalang oyoqlariga eski shippakni ilib olgan edi.
Gohida tong saharda to'yxonalarga odamlar nahorgi osh tanovul qilish uchun birin-ketin kirib borishadi. Ularning ust-boshiga nazar tashlayman. Yoshi bir joyga borib qolgan kishi sportchilar cholvori bilan oldida ajnabiy yozuvli futbolka kiyib olgan, qo'lida esa tutayotgan sigareta. Undan ham keksaroq otaxon boshiga uzun soyabonli oq kepka qo'ndirib olgan holda ko'ylagi yoqasining kirini namoyish qilib borayapti. Sipo kiyinganlarga havas bilan boqsangiz, ular kabi g'alati kiyinganlarni ko'rib, dilingiz g'ashlanadi.
Avtobuslardagi o'rindiqlarga o'tirib olib, quloqlariga quloqchin taqib, qo'l telefonlarini qo'llarida tutgan yosh yigit-qizlar qandaydir qo'shiqlarni tinglab zavqlanib ketisharkan, ko'zlarini yumib olishadi. Tepalarida ota-onalaridan ham yoshi ulug' kishilar horg'in holda avtobus salonidagi tutqichni arang ushlab ketayotgan bo'lsalar ham parvo qilishmaydi. Kimdir ulardan birortasiga: “Hoy bolam, o'zingdan kattaga joy bersang-chi!” — desa, “Avtobusda bo'sh joy bo'lmasa, chiqmaslik kerak edi”,— deya javob qaytaradi labini burib va saqich chaynashda davom etadi.
Keyingi yillarda Guliston shahrining ovloq ko'chalarida, baklashka, makulatura qabul qilish joylari yaqinida va eski dehqon bozori hududida kirligidan qorayib ketgan eski katta qoplarni yelkasiga ortqilab olgan, isqirt kiyimli, oxirgi marta qachon yuvinganini o'zi ham eslay olmaydigan millatdoshlarimizni uchrataverib, ko'zlarimiz o'rganib qoldi. Ularning ertalabdan axlat, chiqindixonalardagi ulkan qutilarni uzun tayoq bilan titkilayotganlariga ko'zimiz tushganida: “Eh, odamzot-a! Eh, attang-a!” — deya ingrab yuborishdan o'zimizni zo'rg'a tiyib qolasan kishi.
Gaplarini tinglasangiz, Beruniy, Amir Temur, Navoiy va Bobur so'zlagan tilda so'zlashayotganlaridan ijirg'anib, or-nomus, uyat tufayli yer yorilmaydiki, ostiga kirib ketsangiz!..
Yana qiziqqonligim ortadi. E'tiborimni susaytirmayman. Chuvrindi kiyimli erkaklar orasida birga yurgan, irkit kiyimlari yaltirab turgan basharasi qop-qora, xunukkina juvon huzur qilib sigaretani tutatadi, aslida, alla qo'shig'i yoki go'zal lirik she'r aytishi mumkin bo'lgan og'zidan pag'a-pag'a, halqa-halqa tutun chiqaradi. Kemtik tishlarini ko'rsatib kulib, ko'zlarining qiri bilan qarab, yonidagi maxluqsifat erkakka (o'zbek tilida!..) nimalardir deydi o'zicha.
Ularni kuzatib turib, nogahonda cho'chib ketaman va o'zimga o'zim savol beraman: “Shu insonlar mening zamondoshimmi?! Shular mening millatdoshimmi, vohadoshimmi?!”
Axir, aslida, ular ham onalaridan hamma qatori pokiza bo'lib tug'ilishgandir! Qachonlardir maktablarga ham borishgandir… Nega ular shunaqangi turmush tarzini tanlashdi ekan-a?!
Yaxshiyam, ming shukrki, qadimiy odatlarimizga xos chordana qurib, milliy liboslarda davradosh bo'lib o'tirgan, chehralaridan nur yog'ilib turgan otaxonlarda, ustiga beqasam to'n, boshiga do'ppi kiyib, qiyiq bog'lab, “Dilxiroj”ga raqs tushayotgan yigitlarda haqiqiy o'zbekning qiyofasini ko'rish mumkin. Duogo'y onaxonlarda, jufti haloliga sadoqatli, mehribon, nazokatli ayollarda, qoshlariga o'sma qo'yayotgan bo'y qizlarda haqiqiy o'zbekning qiyofasini ko'rish mumkin. Ulardek millatdoshlarimiz bor ekan, qadriyatlarimiz bardavom bo'laveradi. O'zbekning asl qiyofasiga ko'z tegmasin, uning boshi hech qachon egilmasin, g'ururi toptalmasin, hamisha yuzi yorug' bo'lsin!
Hasan ABDUVOHIDOV,
“Yangi Sirdaryo” gazetasi mas'ul kotibi,
O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi.