Boburning gavharlari
“Jahon tarixida o'chmas iz qoldirgan betakror siymolardan biri Zahiriddin Muhammad Bobur buyuk shoir, qomusiy olim, davlat arbobi va mohir sarkarda sifatida butun dunyoda ma'lum va mashhurdir. Uning beqiyos ilmiy-ijodiy merosi nafaqat milliy madaniyatimiz va xalqimiz adabiy-estetik tafakkurining shakllanishida, balki jahon adabiyoti, ilm-fani va davlatchiligi tarixida alohida o'ringa ega.”
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Buyuk shoir va olim, mashhur davlat arbobi Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludining 540 yilligini keng nishonlash to'g'risida”gi qaroridan.
“…Shoh Boburning o'n ikki ming askar bilan Ibrohim Lodiyning yuz ming kishilik lashkari ustidan porloq g'alaba qozonishi yoki aziz farzandi Humoyunga o'z jonini sadqa qilishini eslaylik. Bularning barchasi bu mumtoz shaxs umrining ilmi g'ayb hikmatlari bilangina sharhlanishi mumkin bo'lgan sirli sahifalaridir.
…Xazinasini bezagan, olamning ikki yarim kunlik xarjiga arziydigan Ko'hinur kabi olmos-gavharlardan ko'ra ona yurtining bir hovuch tuprog'ini baland qo'yar edi. Olamda vatan sog'inchi va hasratini Boburdek yonib, qayg'u-nadomatga to'lib kuylagan boshqa biron shoir bormikan!”
Xayriddin Sultonning
“Boburiynoma” asaridan.
“Bu jahonga kim kelibdi, bo'lmasin baxtiqaro,
Jon berarda gavhari — iymonidan ayrilmasun”.
Mavlono HAZINIY
“Toj erur boshdagi fikrga qafas!”
Maqsud Shayxzodaning “Mirzo Ulug'bek” asaridan.
To'lqin EShBEK
Muallif haqida:
To'lqin Eshbek — 1963 yili Ishtixon tumanida tug'ilgan. 1985 yilda Toshkent davlat universiteti (hozirgi Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti)ning jurnalistika fakultetini tamomlagan.
Adib va publitsistning “Jigarbandlar” (1992), “Shabada esgan kun” (1993), “Qishloqlik bola qissasi” (1994), “Jaydari hangomalar” (1996), “Adashgan qiz qismati” (2000), “Hayot karvonlari” (2005), “Samarqand farzandi” (2020), “Olimning beqiyos olami” (2020), “O'zbekning yomoni bo'lmaydi” (2020), “Ikki asr odami” (2022), “Korrupsiyasiz hayot zavqi” (2023), “Generalning mangu yulduzi” (2023) deb nomlangan nasriy va she'riy to'plamlari kitobxonlar qalbidan joy olgan.
O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi. Adabiyot sohasidagi Usmon Nosir mukofoti laureati (1993), 2019 yilda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoniga binoan “Do'stlik” ordeni bilan taqdirlangan.
1
So'z qadrini baland tuting,
Lafz qadrini qilmang xor.
O'zgadanmas, o'zdan kuting,
So'zda sha'n bor, so'zdir — or!
Barcha ne'mat uvolidan
Og'irdir so'z isrofi.
Ming mayda gapni hikmatga
Alishmas so'z sarrofi.
Har narsani gap demasdan,
Oqil ko'ngilga olmas.
Keskirlig-u qimmatlikda
So'zdir bamisli olmos.
Olmos haqda gap ketganda
Qo'sh naqlni esladim.
Uni sizga yetkazay deb
Qalamimni tezladim.
2
Olmos yurti qadim Hinddir,
Gavharlarning diyori.
Jilvasidan ketar ko'pning
Qo'lidan ixtiyori.
Sulton Mahmud Hind yurtini
O'z zabtiga olgandi.
Bunday hunarpesha xalqdan
Aqllar lol qolgandi.
Hamma yoqda butlar emish,
Ko'zlaridir — yoqut, la'l.
Ko'pchilikning nafsi qo'zib,
Diniga tushdi qamal.
Ammo Mahmud bo'sh kelmasdan,
Butu sanamni yoqdi.
Ranginkamon gavharlarga
Na burildi, na boqdi.
Beruniyga bul ma'danlar
Ilmi uchun bo'ldi bob.
“Hindiston”-u “Saydana” deb
Yozib qoldirdi kitob.
Ammo a'yonlarning fikri
Dur, gavharga bo'ldi band.
Qo'yib bersa, shoh amridan
Toshni qo'yishar baland.
Shu holda ham o'zlarini
Shohga sodiq bilishar.
Har so'ziga “Xo'p!” degancha
Tinmay ta'zim qilishar.
Ular ichra bir qul — Ayoz
Sultonga ma'qul erdi.
Rashki kelgan shum a'yonlar
Uni “Takabbur!” derdi.
Bir kun sulton a'yonlarin
Qildi bir-bir imtihon:
Bunday “xo'p-xo'p”chilar aqli
Kimda pishiq, kimda — xom?!
Har biriga bir gavharni
Ko'rsatib, narxin so'rdi.
“Bebaho!” deb har bittasi
Yo chin aytdi, lof urdi.
So'ng qo'liga berib bolg'a,
Dedi: “Tashla sindirib!”
“Qilolmayman!” — derdi ular,
Ko'zini nafs tindirib.
“Keching bir qoshiq qonimdan,
Dargohingiz ulug', keng,
Axir, shohim, buning narxi
Bir yillik xirojga teng!”
O'ttiz a'yon shu taxlitda
Qoldilar saqlab jonni.
Oxirda shoh Ayoz bilan
Boshladi imtihonni.
Ayoz esa o'ylanmasdan
Gavharni qildi mayda.
Ahli a'yon dedi ichda:
“Bundayin ahmoq qayda!”
Sulton esa g'azab bilan
Ayozga berdi dashnom:
“Ey, qulvachcha, qilichim naqd
Endi qoningga tashna!
Necha dunyolarga tengdir,
Bu gavharning bahosi.
Ne sababdan senga kelib,
Etishdi intihosi?!”
Ayoz boshin egib dedi:
“Uzrimni eting qabul,
Menga mingta bunday toshdan
Bitta amringiz ma'qul!”
Sulton chalib bunga qarsak,
Qulga tahsin o'qidi.
Ko'pni ko'rgan oqsoch tarix
Bundan ibrat to'qidi.
(Sulton asli sof gavharni
Jo'n shishaga alishgan.
Ayoz-la bu tomoshani
Atayindan kelishgan).
Olloh amri qulga saboq,
Shohning amri vojibdur.
Kim Haq so'zin a'lo bilsa,
O'shal Haqqa hojibdur.
Tahrirlanmas rahbar so'zi,
Taroziga solinmas.
Bu borada “agar-magar”
Inobatga olinmas…
3
Odamlarning bor a'losi,
G'ofilu ogohi bor.
Olmoslarning ichida ham
Tengsizi bor, shohi bor.
O'shal olmoslarning shohi
Hindistondan topilgan.
Erishay deb unga ko'plar
Jonini nisor qilgan.
Ko'hinurdir uning nomi,
Ma'nosidir “Nur tog'i”!
Naq kaptarning tuxumicha
Kelar, aytsam u yog'i!
Tiniqliqda suvday shaffof…
Ta'riflar o'z yo'liga.
O'zgartirib qancha shohni,
Tushdi Bobur qo'liga.
Har galgidek joyidir bosh,
Qadaldi u sallaga.
Ko'pni ko'rgan Bobur umri
Etdi og'ir pallaga.
O'ziga gar tegsa tayoq,
Joyin silab ketgaydir.
Bolasi gar jabr ko'rsa
Ota zoti netgaydir?
Naql bordir:
“Ota-bola
Solinibdi darraga.
Ota labin tishlagancha
Etishibdi marraga.
Navbat o'g'ilga kelganda,
Ota nolish boshlabdi.
Shuncha zarbdan yig'lamagan,
Dodlab yig'lay boshlabdi.
“Sen qandayin bir bandasan,
Yo shunchaki nodonsan!
O'z galingda churq etmading,
Endi nechun nolonsan?”
“Avvaliga kaltak kelib
Tekkan edi etimga.
Yig'lash qanday ham munosib
Bo'lsin menday yetimga!
Et ko'karsa — bir kun ketar,
Boshda bori ko'rildi.
Bu zarbalar bolamgamas,
Yuragimga urildi…”
Bu dunyodir tarozili,
Qorong'u oy o'n beshi.
Bir kun Boburning boshiga
Tushdi jigarlik ishi.
To'ng'ich o'g'li Humoyunning
Qochdi tamoman tobi.
Oyning beli bukchayganday,
Qorayganday oftobi.
Bobur sig'may vujudiga,
Sherday borib-kelardi.
Har nafasda bolasiga
Haqdan shifo tilardi.
Isitmada Humoyunning
Joni kelar bo'g'ziga.
Ne tabiblar dorilarin
Tomizardi og'ziga.
“Chilyosin” ham bermayin naf,
Ahli ilm turar lol.
Izdihomda so'z boshladi
Shayx ul-islom bo'lmish chol:
“Xasta jonin sotib olmoq
Kerakmikin Qadardan?”
“Neni beray, ayting, mayli?”
Sado chiqdi padardan.
“Tojingizning ko'rki bo'lgan
Ko'hinurni aylang baxsh!
Boylik emish qo'lning kiri,
Farzanddir umrga naqsh!”
Shoh fikrin band etdi oniy
Fursatda chol kalomi:
Demishlar bir tuz ichgan joyga
Lozim qirq kun salomi…
Ko'ngil — dushman, deganiday,
O'tdi dildan ming faraz:
Bu maslahat zamirida,
Balkim pinhon bir g'araz?!
Taqdir ichar suvga og'u,
Gohi esa qand solur,
Bir kun borib bu kalima
Siyosatga band solur?
Nahot oddiy toshga tengdir
Insonning aziz joni?
Bu olmosdan aziz ming bor
Tuqqan yurt Andijoni!
“Men bolamga toshdan qimmat
O'z jonim baxsh eturmen.
Qabul qilsa edi Robbim,
Ko'p bearmon keturmen”.
Garchi bunday tavakkalga
Qarshi chiqdi a'yonlar.
Ota vujudiga o'tdi
Vaqti bilan ziyonlar.
Isitmasi tushib birdan,
O'g'ildan dard aridi.
Ota esa bir haftada
Naq yetmish yosh qaridi.
Asli Bobur bir umrida
Yashagandi qo'shini,
O'tdan olib suvga solgan
Otashkada to'shini.
Yuz bor kesib o'tilgandir
Hayot-mamot chizig'i,
Bu dunyoning unga endi
Qolmagandek qizig'i.
Kutmas bo'ldi tongni intiq,
Na ajalni poyladi:
O'zga yurtga noyob gavhar —
She'riyatin joyladi.
Oz umrida ko'pni ko'rdi,
Vaqtni o'tkazmay zoe,
Ko'hna tarix ko'kragiga
Taqib qo'ydi — “Vaqoe'”!
Ko'rib qancha mag'lubiyat,
Ham yovlarning qasosin,
Hind yurtida qo'ydi yangi
Saltanatning asosin.
Bu saltanat bitta bo'lsa,
Minglabdir “Ko'hinur”i.
Tojmahalda porlab turar
Mangulikning zuhuri.
Dam bir hudud boy berilgan,
O'ntasi qo'shilgan goh.
Ikki xalq do'stlik gavharin
Taroshlagan Akbarshoh.
Bir avlodi Zebunniso,
Shoiri otashzabon,
She'rlarin el tildan qo'ymas
Oshsa hamki ne zamon.
Uzilmas bir shoda erur
Shoh Bobur va avlodi,
O'zbegimning tarixida
Noyob gavhardir yodi!