Ona yurtning oltin ovozi
Uni qo'shiqlari orqali tanidim. To'g'risi, ijtimoiy tarmoqlarga unchalik ishqiboz emasman. Kun bo'yi telefonga tikilib o'tirishga vaqtim ham yo'q. Ba'zan tug'ilgan kuni bahonasida bir-birini ko'klarga ko'tarib maqtaydiganlarga ko'zim tushsa, ensam qotadi. Ayrim manfaat dardidagilar maqtovni oshirib yuborganini ko'rib asabim buzilgan paytlar ko'p bo'lgan. Ba'zilar ziyofati-yu, bir joyga borib, rohatlanib hordiq chiqarganining kimga keragi borligini bilmasa kerak.
Ko'pchilik internetda o'tirish madaniyatidan bebahra bo'lgani uchun kitob o'qish ham esdan chiqib ketayapti. Undan samarali foydalanilsa, yaxshi tomoni ham ko'pligi ma'lum. Qo'shni yurtda bo'lgan bir tanlovga ko'zim tushib qoldi.
Katta zal. Hakamlar o'tiribdi. Tanlov bahonasida o'z san'atlarini ko'rsatmoq va bellashmoq maqsadida turli joylardan kelganlar birin-ketin sahnaga chiqishayapti. O'sha tanlovda ishtirok etgan O'zbekiston vakilining qo'shig'i qiziqtirib qoldi. Qaytarib qo'ydim. Tanishuv:
— Men — Adolat Ismoilova. O'zbekistondanman. Maqsadim — bu loyihada qatnashib, finalgacha borish.
— Yaxshi, bizni nima bilan lol qoldirmoqchisiz?
— Men rep yo estrada qo'shiqlari bilan hech kimni hayron qoldirmasam kerak. Unday kuylaydiganlar ko'p. Ammo bizning milliy boyligimiz bor. O'zim yaxshi ko'rgan milliy janrdagi qo'shiqlardan aytsam, qiziqroq bo'lar.
— Qaerda ishlaysiz?
— Yunus Rajabiy nomidagi “Maqom” ansamblida.
— Orzularingiz?
— Juda ko'p.
— Agar siz tanlov uchun ajratilgan 250 ming rublni olsangiz nima qilasiz?
— Oilam, turmush o'rtog'im va uch farzandim bilan sayohatga chiqardim.
— Sizga muvaffaqiyat tilaymiz. Qani bo'lmasa, hayratga soling bizni.
Katta zal. Jimjitlik. Qo'lda likopcha bilan Adolatning bir o'zi mikrofon oldiga yaqinlashadi. Hamma: “Bu qiz likop bilan nima karomat ko'rsatarkan?” — deb hayron.
Banogoh… Avj pardaga chiqadi.
— Oh, qanday ovoz bu… — deb hayajonini bosolmaydi hakamlardan biri.
Banogoh uchradi ot o'ynatib
bir dilrabo yolg'iz…
“Oshiqlarim ichra, vale sen ham asiru
mubtalolig'da judo yolg'iz…”
Joooooooooon…
Bu noladan so'ng katta zaldagi tomoshabinlar olqishlab, qarsak chalib yubordi. Adolat to'xtab qolsa kerak, deb o'ylagandim. Yo'q, xotirjam. Qo'shiq tugagach, hakamlar tilga kirdi:
— Adolat, ko'plab davlatlardan kelgan san'atkorlarning qo'shiqlarini eshitganmiz. Maqom aytib, go'zal ovozingiz bilan ham yutib ketarkansiz.
Maqom — bu qalb musiqasi. Siz bugun qalbingizni ochdingiz. Rahmat!
— Adolat, ovozingiz odamni esankiratib qo'yarkan. Hech qachon maqom eshitmaganman. Bugun shunday ajoyib janr bilan tanishtirganingiz uchun xursandman.
Hakamlardan biri Setora Farmonova:
— Bizning go'zal qizlarimiz maqom ijro etganida, ularga musiqa asbobi kerak emas. Ularning ovozi — jonli musiqa. Haqiqiy alla. San'atkor qizlar maqom aytganida ilohiy kuchga duch kelasiz. Iqtidor Allohdan. Bunday iqtidor egalari har doim ham tug'ilavermaydi. Juda chiroyli ijro. Go'zal chiqish. Men o'rnimdan turib olqishlamoqchiman. Faxrlandim. Siz O'zbekistonim san'atini juda chiroyli ko'rsata oldingiz!
— Rahmat!
— Nega yig'layapsiz?
— Xursandchilikdan…
Ular opa-singillardek quchoqlashib, sahnada turibdi. Olqishlar, qarsaklar tinmadi. Zalda o'zbekning bir go'zal qizi o'zi ijro etgan maqomi bilan barchani sehrlab qo'yganday manzara…
Adolat bilan ana shunday tanishganman. Aslida, bu manzaraga “Tanishuv” deb nom bersa bo'larkan.
Undan keyin Adolat “Ovoz” tanlovida ham ishtirok etgani, yurtimiz san'atining mashhurlari qay darajada hayratlanganligini ko'pchilik ko'rgan bo'lsa kerak.
Seni Layli-yu Ra'nodek,
Ajoyib dilrabo derlar.
Meni Majnunu shaydodek,
Ko'yingda bir gado derlar…
Borib so'rdim tabiblardan:
Bu dardga davo bormi?
Tabib aytar: Ey nodon,
Bu dardni bedavo derlar…
Abdulahat nay chalayapti. Nayning navosi bilan qo'shiq birlashib ketganday. Nayi bilan bir bo'lib, borliqni unutgan buyuk sozanda yiqilib tushmasin-da, degan o'yga boraman. Adolat kuylayapti.
Qani Layli, qani Majnun,
Qani Shirin ila Farhod?
Alar o'tdi bu olamdin,
Bu olam bevafo derlar.
Ha, ko'z tegmasin. O'ta shirali ovoz! Adolat bilan ana shunday nolasi baland qo'shiqlari orqali tanishdim.
…Bundan bir necha yil avval o'zbek san'at olamida hozirgi osmonni to'ldirgan yulduzlardan keskin farq qiladigan bir yulduz paydo bo'ldi. U ham Andijondan edi. Dilnura Qodirjonova. Uning qo'shiqlari haqiqiy shinavandalarni hayratga solgandi. Tezda millionlarning nazariga tushdi. Sarvqomat deganlari shunday bo'lsa kerak. Katta saroylardagi yakkaxon konsertlar. Ulkan sahnalardagi chiqishlari. Kamtarligi, o'ychan holda odamlarni tinglashi… Aynimadi. Ba'zilarga o'xshab “yulduzlik kasali”ga chalinmadi. O'z san'atining zo'rligini bilsa-da, hech narsani bilmaganday yurgandi. O'zbekning katta adibi, rahmatli Jamol KAMOL o'zbek san'ati maydoniga noyob ovoz kirib kelganini hayajonlanib aytganlarini eshitganman. Ammo ko'z tegdi. O'lim deganlari ayirdi. “Qo'shiqlardan izlang meni”, deganicha bu foniy dunyo bilan juda erta xayrlashdi. O'lim oldida bandasi ojiz.
Shundan so'ng: “Uning o'rniga kim kelarkan?” — degan savollar ham paydo bo'ldi. Axir o'zbek san'ati — oqqan daryo…
Nihoyat, shirali ovozi bilan hozircha minglarning nazariga tushayotgan Adolat ismli qiz paydo bo'ldi. Uning nafasi, ijro uslubi, nolalari, jarangdor ovozi… Dilnurani eslatmaydimi? Sahnada o'zini sirayam ayamay avj pardalarga chiqib ketishlari-chi? Maqom uchun tug'ilgan bu san'atkorning paydo bo'lganligini ko'plar sezganday. Nega sezganday?..
Shu yerda Adolatxonni ozgina “tanqid” qilsam. Qozog'istondan keliboq, o'sha hayajonli tasvirni nega mamlakatimizdagi barcha davlat va nodavlat telekanallarga tarqatmagan? O'sha telekanallarda ishlovchi mas'ullar uni tushunmaganmikan? Adolat tortingandir. Shunday bo'lgach, o'zlari izlab topsalar, osmon uzilib yerga tusharmidi? Yarq etgan haqiqiy iqtidor egasini yuzaga chiqarish, qo'llab-quvvatlashni qachon o'rganamiz? Bunday maktab yaqin tariximizda bo'lganini ko'pchilik biladi. Adolatxon ham o'zini chetga olmasdan harakat qilishi kerakka o'xshaydi. Ba'zan ijobiy ma'nodagi “nokamtarlik” ham zarur ekan-da. O'zing uchun harakat qilmasang, loqayd tomoshabinlar ko'payib ketishi mumkin. Buning ustiga ko'rolmaslik dardiga yo'liqqanlar ham yo'q emas. O'sha dard millatimiz gullarini bevaqt so'ndirganidan qachon xulosa chiqaramiz? Maqtanishni esa o'rni bo'lsa, bo'lmasa qotiramiz.
Shu yerda bir saboq. Gruzinlarda yorqin iqtidor egalari bo'lmish uch qiz bor. Biri o'ta aqlli, shirali ovozga ega. Ikkinchisi sho'x. O'ynab ketaveradi, eshak yetaklab oladimi-ey. Gruzin qishloqlarida yurib xonish qilganida, echkiboqar kampir bilan birga qo'shiq aytadi. Barcha harakati tabiiy. Uchinchisi qo'lidagi musiqa asbobini qoyilmaqom qilib chaladi. Lekin o'ta bosiq. Qilpang-jilpang qilishmaydi. Jiddiyligiyam bor. Uchovlon bir ansambl. Birgalashib, o'z millati san'atini olamga olib chiqayapti, o'zga millat odamlari qalbini san'atning sehrli kuchi bilan zabt etayapti. Ana millatparvarlik, millat san'atini ko'z-ko'z qilish, e'zozlash. Bu uch qiz gruzin millatining qadimiy durdonalarini to'plab, o'zga millat vakillari haqiqiy san'atni yaxshi ko'rib tinglashi uchun til bilish shart emasligini ham isbotlab qo'ydi. Zeriksam, ularning qo'shig'ini eshitib, rohatlanaman. Bu erka qizlarning muxlisiga aylanganman. Bizning maqomda ham juda katta kuch bor.
Demak, bizning o'zgalardan o'rganishimiz kerak bo'lgan ko'p jihatlar borligini ham tan olmog'imiz kerak. Barcha telekanallarda o'z xalqining vakili bo'lmish yarq etgan haqiqiy iqtidor egasini qo'llovchilar bo'lganidami? Bizning yaqin tariximizda ana shunday odamlar bo'lgan. Adolatga o'xshaganlar har kuni ham paydo bo'lavermaydi, tug'ilmaydi. Ey, madaniyat vazirligidagi janoblar, tushining!
Adolatxonga aytar yana bir gapim shuki, ko'p qirrali san'atkor bo'lish yomon emas. Dirkillab o'ynatadigan estradami yoki boshqa janrdagi qo'shiqlarni aytish qo'lingizdan kelarkan. Lekin siz qo'shiq aytganda ba'zi hollarda uzrku, yarim-yalang'ochlar o'ynab tursa… nimagadir bunisi yoqmaganday bo'ldi. Qarashlarim shaxsiy, albatta. Ayniqsa, Toshkentda “birrov” deganlari bor. Ketma-ket to'yga borib, navbat kutib turish sizga yarashmaydi. Undaylardan balanddasiz! Ular aytaversin. To'ylar orqali To'ychiboy va To'ychixonlar bo'laversin. Maqom arabcha so'z bo'lib, “joy” degan ma'noni beradi, degan satrlarga ko'zim tushgandi. Sizning joyingiz maqomda. Yosh bo'lsangiz ham san'at yo'lida ko'plardan yuqoriroqdasiz, shunday davom eting. Berta Davidovalarday buyuklar borligini unutmang!
Mamlakatimizda maqom san'ati har tomonlama qo'llab-quvvatlanmoqda. Bu borada Prezidentimizning e'tiborlarini hamma ko'rib turibdi. Axir sport qatori san'at ham millatini tanitishda katta qudratga ega. Shuning uchun ham keng yo'l ochilayapti. Mana shu yo'lda erkin yurish nasib etsin. Alloh bergan noyob ovozni asrang! Siz o'tkinchi, karnay hofizalardan emassiz. Sahnaga chiqib avjini olganingizda, zalda o'tirganlar “dod” devorganini, qarsak chalib o'z qizining yutug'ini ko'rgan otaday samimiy tabriklaganlarini kuzatdim. Bular boshlanishi. Hali hammasi oldinda. Ko'p narsa o'zingizga ham bog'liq. Tinimsiz ijod, o'qish, o'rganish…
Adolatxonning olgan mukofotlari haqida yozish niyatim yo'q edi. Lekin bir quvonchli xushxabar majbur qildi. Kuni kechagina Zominda bo'lib o'tgan xalqaro maqom festivalida u “Yilning eng yaxshi maqom yo'nalishi xonandasi” nominatsiyasiga ega bo'libdi. 2009 yil “Nihol” mukofotini olgan. O'sha yili “Sharq taronalari” xalqaro festivalida laureat bo'lgan. 2021 yil “Shuhrat” medali bilan taqdirlangandi. 2022 yili “O'rta Osiyo ovozi” ko'rik-tanlovida “O'zbekistonning oltin ovozi” deb tan olingan.
Bu ayrimlar bir-ikki qo'shig'i bilan shinavandalar tanigan san'atkor qizni “O'zbekistonning oltin ovozi” deb osmonga ko'tarib yuboribsiz, deydiganlarga javob… “Oltin ovoz” so'zini ulardan ko'chirdim… Sal shubhaga boradiganlar Adolatning qo'shiqlarini eshitsin. Bunday go'zal ovoz, ajoyib iqtidor albatta, O'zidan. Yaratganning inoyati bu. Shu yurtning bir farzandi sifatida g'ururlandim, faxrlandim. Sevindim. Baribir O'zbekiston — Alloh xushlagan yurt-da. El qalbidan joy olguvchi iqtidorlarni beraverar ekan. Bunga Munojat Yo'lchiyeva, Dilnura Qodirjonovadan so'ng Adolat Ismoilovani tinglab, yana bir bora amin bo'ldim.
Anvarjon ABDUVALIYEV,
O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist.