Sokin daryo toshganda…

 Ko'pincha gazetalarni ko'zdan kechirganda “o'z kasbining fidoyisi”, “shu kasb uchun umrini bag'ishlagan” degan so'zlarga duch kelaman. To'g'risi, inson o'z kasbini sevmasa, ardoqlamasa, “bu ko'chaga adashib kirib qolganday” ishlaydi. Ko'pincha umrini besamar o'tkazayotganini o'sha sho'rlik sezadi yo umuman bilmay bu dunyodan o'tib ketadi. Haqiqatni anglab yetganida, kech bo'ladi. Bu, aslida, achchiq bo'lsa-da, ochiq haqiqat.

Taniqli jurnalist, adib Husan Ermatovning yaqindagina bosmadan chiqqan “Sokin daryo mavjlari” kitobini o'qib chiqqach, ana shunday xayollarga ham bordim. Buning barchasiga inim Ermatov sababchi. O'z kasbini sevmoq shunchalar bo'lar-da, degan xulosaga ham keldim. Aslida, kitob orqali sokin daryoning bir necha joyda “toshgan”iga duch keldim. Ikkilansangiz, ishonmasangiz, kitobni siz ham mutolaa qiling. Balki, qarashlarimiz to'g'ri kelib qolar.

Kasbga sadoqat, o'z kasbi buguni va ertasini o'ylaganda, “sokinlik bilan xayrlashib”, ma'naviy burchni bajarmoq maqsadida katta ijodkorning “o'zanidan toshib chiqib ketgan”ini ko'rarsiz. Bu kitobga ustoz Ahmadjon Meliboyevdan oshirib baho berib bo'lmaydi. Ahmadjon aka bor gapni aytib qo'ya qolgan. Shunday bo'lsa-da, nimanidir aytgim, yozgim keldi. To'plamni o'qib chiqsangiz, juda ko'p savollarga duch kelasiz. Ayrimlariga javob ham berilgan. “Matbuotning umri tugadi”, “Gazeta kimga kerak?” deydiganlarga ham duch kelayapmiz. “Sokin daryo mavjlari”da shunday gaplarga javob bor.

“Javob shunday: matbuot kerak emas, deb bong urayotganlar haqiqatdan qo'rquvchilardir!”

To'plamda: “Xabaringiz bormi? Ma'rifatli jamiyatlarda gazetalarga obuna tezkor ravishda ko'paymoqda. Yaponiya, Janubiy Koreya, Turkiya kabi mamlakatlarda gazetalarga ommaviy qaytish boshlandi.

Ishonchim komilki, bu jamiyatning ma'rifatlilik darajasi bilan bog'liq holat. Bunda davlatning ham katta hissasi bor. Demak, gazetalarga janoza o'qishga tayyorgarlikni to'xtatib turishga to'g'ri keladi”, degan fikrlar ko'pchilikni o'ylantirishi, mushohadaga chorlashi turgan gap.

Xullas, to'plamdagi asosiy materiallar gazetachilik, jurnalistikaning buguni va ertasi tashvishlarini o'z o'yi, tashvishi, dardi deb bilgan ijodkorning ba'zan sal yumshoqroq, ayrim hollarda keskin xulosalariga duch kelasiz. Beixtiyor o'z kasbi qayg'usi bilan yashaydigan Husan Ermatovlar safi, hamjihatligi kuchayishi, kengayishi kerak, degan fikrga kelasiz.

Jipslashgan safimiz keng, kuchli bo'lganda, muallif yozganidek: “Jurnalistikamizning ertasi qanday bo'ladi? Bosma nashrlar yana qancha yashaydi? Bosma nashrlarni saqlab qolish kerakmi? Ularning bu ahvolga kelishiga nimalar sabab bo'ldi?.. Savollarki, javobi og'ir, yechimi murakkab, yechimda bir qadar talab­lar borki, o'zimizga bog'liq emas… Nachora!” degan satrlar yozilmasmidi… Tag'in bilmadim.

To'plamda Ermatovning O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi senati a'zosi, siyo­satshunos Qudratilla Rafiqov bilan qilgan zalvorli yuki bor suhbatidagi ko'plab satrlarni ostiga chizib o'qish kerak. Suhbatning “Tafakkur mustabidligi — jismoniy qullikdan ayanchliroqdir”, degan sarlavhaning o'ziyoq o'quvchini hushyor torttiradi, o'ylashga majbur etadi.

To'plamdagi mashhur san'atkor Ortiq Otajonov xotirasiga bag'ishlangan “Halol hofiz edi” nomli esseni o'qish orqali san'atshunos Ermatovga ham duch kelganday bo'ldim. Ochig'i, Husanboyning chin san'atni yaxshi bilishidan yaqindagina xabardor bo'lgandim. Ortiq akani bilganlar esseni o'qigach, uni qaytadan kashf qilishadi, tanishadi. Suvoralar haqidagi o'ziga xos qarashlarga duch kelishadi. Bunday esseni yozish uchun faqat qahramonni bilishning, yaxshi ko'rishning o'zi yetmaydi. Katta san'atning sirli, sehrli kuchini o'rgangandan ke­yingina shunday yozish mumkin.

Muallif hofizga “Siz ham Ortiq Otajonov maktabini ochishingiz kerak”, degan gapni aytadi. O'shanda katta san'atkor bir niyati borligini, ya'ni O'zbekiston radiosining “Oltin fondi”da saqlanayotgan asarlarning xato-kamchiliklarini bartaraf etib, o'zbek san'atining musaffoligiga baholi qudrat hissa qo'shish, bu ishga vijdon amri bilan kirishib, birinchi navbatda farzandlari va shogirdlari ijrolarini nuqsonlardan tozalamoqchi ekanligini bildiradi. Ming afsus, hofiz armonli orzusiga erisha olmadi. Bu yorug' ­dunyoni tark etdi. Ermatov shu yerda “So'nggi paytlarda meni bir savol ko'p qiynaydi: mashhur hofizimizning o'sha ezgu maqsadini kimdir amalga oshirarmikan?” degan savolni o'rtaga tashlaydi.

Mavridi kelgani uchun shu savolga javob bersam. Radiodagi “Oltin fond” noyob xazina. Shu xazina kuchini bilgan rahmatli Ubay Burhon nafaqaga chiqqach, qarilik gashtini ham chetga surib, ishga kirishdi. Ubay akadan so'ng keksalikni tan olmasdan Javlon aka hech qanday maoshsiz “Bismillo” deb ishga kirishgandi. Ikkisiga ham (Alloh rahmat qilsin) katta ishni oxiriga yetkazish nasib etmadi. Hozirda o'zbek san'atining bilimdon fidoyilaridan biri Nuriddin Aminjonov ustozlar ishini davom ettirayapti. Unga Ortiq Otajonov, Ubay Burhon, Javlon Toshxo'jayevlar ruhi oldida yorug' yuz bilan javob berish nasib etsin. Akamiz dadil. Vaqti bo'sh bo'lishi bilanoq, fondga qarab yo'l oladi…

Ijtimoiy tarmoqlardagi ayrim sahifalar haqida gap ketganda, ko'pchilikning ensasi qotishi bor gap. Qaerga borib yaxshi taom yegani, yo bo'lmasa, yaqiniga qimmatbaho mashina sovg'a qilgani bilan maqtangan artistlarga ko'zi tushgan aqli joyida bo'lgan har qanday kishi “Nima bo'pti?”, “Kimga qizig'i bor?”, “Otarchi bola, hammayam senga o'xshab bir kunda 2-3 minglab dollar topmaydi”, deyishlari mumkin. Lekin tarmoqda yuksak mas'uliyat bilan yozilgan, bama'ni chiqishlar borligi ham haqiqat. Kitobga so'zboshi yozgan ustoz Ahmadjon Meliboyev “To'p­lamda yana bir e'tiborli “yangilik” bor”, deb alohida ta'kidlaydi. Ermatovning ijtimoiy tarmoqlardagi chiqishlariga o'z munosabatini bildiradi. Endi to'plamdagi “Mantiqiy masala…” nomli mulohazadan parcha: “Shaharda qo'shimcha qurilish qilishning mana bu tomonlarini (katta quvurlarda yangidan suv tortilishi, gaz quvurini yangilash, kanalizatsiya tarmog'ini tortish nazarda tutilgan) kimdir o'ylayaptimi? Hech ko'rinmayapti-da! Poytaxtdagi avtotransport vositalari uchun turargohlarni aytaverib, yozaverib qo'llar qavardi, foyda yo'q. O'rniga faqat yer sotiladi, savdo do'koni quramiz, bir-biridan sifatsiz ko'p qavatli uy quramiz, tezroq va tezroq boyishimiz, pul topishimiz kerak, bizga boshqa narsaning qizig'i yo'q! Mana bugunning bahosi!”

Bu satrlarni yozish tashqaridan qaraganda oson tuyulishi mumkindir. Odamlar dardi, tashvishini cho'chimasdan qog'ozga tushirish, uni e'lon qilish ortidagi mas'uliyatni hamma ham tasavvur qilavermaydi. Kimlarningdir oyog'ini bosib qo'yish mumkin. Undan keyingi tashvishli kunlar… Bu jamiyat ertasini o'ylagan haqiqiy jurnalistning, vijdoni uyg'oq qalb egasining hayqirig'i emasmi? Bunday satr­lar ijtimoiy tarmoqdagi Husan Ermatovning haqiqatlaridan biri, xolos… Kitobda bunday haqiqatlarning bir nechasiga duch kelasiz. Aslida, haq gapni aytmoq, yozmoq haqiqiy jurnalistning burchi. Bu burchni o'zini jurnalistman, deganlarning qo'pchiligi qanday bajarayapti? Ha, Ermatovning to'plamida bunday savollar juda ko'p. Eng asosiysi, kerakli savollar…

Maqola so'ngida bir voqea. O'zbek jurnalistikasida Ziyovuddin Ortiqxo'jayev degan ijodkor nomi bor. Ko'plar unga Ziyo aka deb murojaat qilishardi. Akamizning mashinkaga aytib turgan “Qamoqdagi muhabbat” qissasi tufayli u davrlarda juda mashhur bo'lgan “Yosh leninchi” gazetasining har bir soni bir necha ming nusxaga ortganini o'sha davrda gazeta bosh muharriri o'rinbosari bo'lib ishlagan Ahror Ahmedov ko'p davralarda gapirib yuradi. Ortiqxo'jayev kuchli jurnalist edi. Ming afsus, sal dangasalikmi, ulfatsevarligimi, yo bo'lmasa, o'ziga ortiqcha talabchanlik bilan yondashmaganidanmi, akamiz kam yozdi.

Soppa-sog' yurgan Ziyo aka birdaniga kasallikka chalinib qoldi. Tashxis dahshatli: saraton! Do'stlar to'planib ko'rgani bordik. Aka o'ta dadil inson edi. Hech narsa bo'lmaganday kutib oldi. Ko'rishdik, suhbatlashdik. Ahmedov bir taxlam gazetani qo'liga tutqazib: “Bekordan-bekorga o'laman, deb qo'rqitmay o'qing”, deb hazillashganday bo'ldi. Gazetalarni qo'lga olgach, varaqlagandan so'ng Ziyo aka birdaniga o'zgarib qoldi. Qarasak, yig'layapti. Ovozdan ayrilganday, ikki ko'zidan chiqqan yoshlar gazeta sahifalariga tomayapti. Kuzatib turib, bo'larimiz bo'ldi. Jimlikni ham o'zi buzdi: “Shunchalik e'tiborlaringiz uchun katta rahmat. Lekin meni tushungan arbob ukamga (u Ahmedovni shunday atardi) gazeta uchun ming bora rahmat…”

Bu butun hayotini jurnalistikaga, gazetchilikka bag'ishlagan insonning gazeta hidiga to'ymayotgani, umr poyonidagi so'nggi so'zlari ekanligini qaydan bilibmiz? Tez orada qadrdonimiz bilan xayrlashdik. Uni bilganlar uchun Hasanboy qishlog'i huvillab qolgandi…

To'plamni o'qib tugatgach, Ziyo akamizni nega esladim, degan xayolga ham bordim. O'ylab qarasam, o'sha kuni rahmatli akamiz biz bilan birga, umrini baxshida etgan qadrdon gazetasi bilan ko'zda yosh ila xayrlashgan ekan.

Xullas, Husan Ermatovning bu to'plami umrini gazetaga bog'lagan, nafaqaga chiqqan bo'lsa-da, gazetasidan uzilmay umrguzaronlik qilayotgan jurnalistlar uchungina emas, boshqa sohalarda bo'lsa-da, hozirda kundalik ish faoliyatini ertalabdan gazeta o'qish bilan bosh­laydiganlar, adadi kamayib ketgani uchun o'z sevimli gazetasini vaqtida olmayotganlar va gazeta o'qish niyatidan qaytmaydiganlar uchun katta bir sovg'a. Munosib ushbu sovg'a muborak bo'lsin!

Anvar ABDUVALIYEV,

O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan

jurnalist.