Maqsad na edi jahona kelding?
Qadrdon, quyida bir ayolning dugonasiga telefonda SMS qilib yo'llagan gaplarini yozyapman. Shunga o'xshagan fikrlarni ko'p o'qigansiz, eshitgansiz. O'zingiz ham o'rni kelganda ayni mulohazalarni goh beixtiyor, goh dil-dildan aytgansiz. Iltimos, “Buning nimasi qiziq? Odatiy gap-so'zlar-ku”, — demang. Aksariyatimiz uchun insonlararo munosabat-muloqotning qolipga tushgan bir shakli bo'lgan bu izhorlarning har bir so'zini bugun diqqat bilan, mag'zi-ma'nosini yurakdan his etib o'qiysiz, degan umiddaman. Qog'ozga harflar vositasida faqat gap-so'zlarnigina emas, ular aytilgan xotirjam ohang, tiniq va umidvor kayfiyatniyam ko'chirishning imkoni yo'qligiga shu safar juda achindim.
“Dugonajon, yaxshimisiz? Qarang, siz bergan ro'molni o'rab oldim. Chiroyli eka-a-n. Rangiyam menga yarashdi…
Yo'q, unaqa xijolat bo'lmang. O'sha kuni ham ko'rdingiz-ku. Ichki xotirjamlik bor. Yozuvring. Ko'nglimga o'tirsa, eshitaman. Anundaqa oldi-qochdi gaplar bo'lsa, eshitmayman. Ishonch bor katta. Tushkunlikka tushib qolganim yo'q. Allohimga shukr. U-bu mavularda maslahatlaringiz, menga asqotadigan takliflaringiz bo'lsa ham, bemalol yozavering…
Kunlarim juda jo'shqin. Kichkinam bor-ku. Uch yarim yosh. Juda ajoyib bola. U mening xafa bo'lishimga, tushkun kayfiyatga tushishimga umuman yo'l qo'ymaydi. Bog'chaga ketganda, naridan-beri ishlarimni qilvolaman. Hozir man shug'ullanyapman, o'zim mustaqil ravishda arabcha matnlarni o'qishni o'rganyapman, tajvid qoidalaridaman. Keyin o'z fanim bo'yicha o'quvchim bor, “Ustoz, o'rgating”, deb kelaveradi. Nima bo'lgandayam, o'qituvchiman-da…
Endi… har bitta inson o'z taqdiri bilan tug'iladi-ku. Allohim bandaning peshonasiga yozib qo'yadi. Insoniyat bilishi kerak, duoda gap ko'pligiga ishonishi kerak. Allohim O'zi xohlasa, o'zgartirib qo'ysa, O'zi “Bas!” desa, hech gapmas, O'ziga oson. Lekin taqdirimda bor ekan shu kasallik, ilohim, xayrlisi bo'lsin…
Insonning boshiga kulfat tushdi, deymiz-u, aslida, hech qaysisi kulfat emas ekan. Chunki insonga Allohim xayrlisini beradi doimo, har bitta ishda hikmat bor, buni keyin anglarkanmiz. Bu kasallik menga qanday yashash kerakligini, salomatlikning ahamiyatini o'rgatdi. Maishiy tashvishlar… idish-tovoq… Kiyim-kechak… yana qancha arzimagan narsalarni deb erlarimizni qiynab qo'yar ekanmiz. Moddiy ehtiyojlarga tobelik bizning kuch-quvvatimizni olib qo'yar ekan. Hayotimiz mazmunini olib qo'yarkan. Aslida, shu oddiy deb bilgan narsalarimiz: boshpanamiz, farzandlarimiz bor, birovga muhtojligimiz yo'q, alhamdulillah. Eng oliy maqsadimiz farzandlarimizga halol yedirib, halol yashaydigan insonlar qilib tarbiyalash uchun shu imkoniyatlar yetarli ekan…
Hamma narsaga shukr qilishni o'rgandim. Kundalik hayotda oddiy narsa deb, ahamiyati haqida o'ylab ham ko'rmagan narsalarimiz ko'p ekan. Ularning qadrini umuman bilmaymiz. Mensimagan narsalarimiz bor-da. Qarang, shifoxonada muolajada yotibman-da. O'ttiz yoshlardagi kelinchakni olib kelishdi. U ham rak ekan-da. Boshidagi o'simta asorati tanasiga shu darajada tarqab ketgan ekanki, ko'zi ko'rmay, qulog'i eshitmay qolgan. Yurishgayam juda qiynalyapti. Ikki odam qo'ltiqlab olib kelishdi. Oyog'iga shapati urib, u bilan muloqot qilishyapti. Bitta urish “Ha”, ikkitasi “Yo'q” degani ekan. Bir yasharlik farzandi bor ekan, buning ustiga, eriyam tashlab ketibdi. Men undan o'zimni ustun qo'yganim yo'q, lekin ahvolim, holatim birmuncha yaxshi ekaniga shukr qildim. Bergan dardingga shukr, komil shifoyingni ber, Allohim.
Xulosa qildim, inshoolloh, sog'ayib ham ketaman, Xudo xohlasa, dard o'tib ham ketadi. Shukr, shukr.
Meni charchab qoladi, deb xijolat bo'lmang. Uyimizni bilasiz-ku, keling, gaplashamiz…”
O'qiganingiz — bundan ikki yil muqaddam oshqozon saratoni kasalligiga uchrab, ikki marta jarrohlik va qator kimyoviy muolajalar olgan… yaqinda uchinchi marta jarrohlik muolajasini o'tkazganidan bir necha kun o'tib Allohga omonatini topshirgan qirq yashar ona — munisaning kursdosh dugonasiga sal avvalroq yuborgan, bugun uning yaqinlariga yodgorlik, “katta dars” bo'lib qolgan gaplari. Qo'shmadim, o'zgartirmadim.
Og'ir darddan-da qalb osoyishtaligi, hikmatlar topa olgan bu chaqmoqdek hayot sohibasining fikrlari o'y-xayollarimni ostin-ustun qilib tashladi.
“Shukr” faqat til e'tirofimi?
Bir oz dam olsang, issiqqina choy ichsang, mijozing yoki holatingga to'g'ri kelmaydigan taomlardan parhezda bo'lsang, toza havoda sayr etsang, yaxshilab yuvib-tarab dori surtsang, boringki, shifokor maslahati bilan muolajalar olsang tuzalib ketadigan, harki issiq jonni hushyor torttirib turadigan yengil yo og'ir, ammo shifosi ma'lum betobliklarda ham oh-vohlar bilan ko'rpa-to'shak qilib astoydil yotib olib, atrofidagilarning hammasi girgitton bo'lishini, achinishini, boshqa ishlarini tashlab g'amxo'rlik qilishini istaydigan o'zimiz kabilar yer tomon-u, so'nggi yillarda eti suyagiga deyarli yopishib qolgan, bir kunda bir piyolagina suyuq ovqat tomog'idan o'tganiga shukr qilib, oilasi, bolalariga mehrini quyoshdek sochgan, o'quvchilariga til va adabiyot fanidan ilm berib, “oldi-qochdi gaplarni eshitmay”, hayot hikmatlarini anglashga uringan marhuma singlimizning qalbi, qadr-qimmati bir tomon — osmon bo'ldi.
“Shukr” so'zi tilimizdan tushmaydi. “Salomatmiz, shukr”. “Yurtimiz tinch-osoyishta, shukr”. “Ishlab turibmiz, tirikchiligimiz o'tyapti, shukr”. “Alloh bergan o'g'il-qizlarimiz bor, shukr”, “To'ylar qilyapmiz, shukr”. “Yangi uy-joyli, martabali, kelinli, kuyovli, nabirali, mashinali… bo'ldik, shukr”. Mazmun-mohiyati hayot tarozisida juda salmoqli bo'lgan “shukr” so'zini tilga olish bilan ma'naviy burchimizni bajargandekmiz go'yo. Aslida, ulamolar fikriga ko'ra, shukronalik til e'tirofi bilan emas, balki ro'yobga chiqqan ishlar, amallar mohiyati, nasib etgan ne'matlarning chin ma'noda qadriga yetish, to'g'ri tasarrufi bilan belgilanadi. Sodda misollarda izohlaydigan bo'lsak, toza ichimlik suviga shukronamiz uni isrof qilmay xayrli maqsadlarga saflash; har bir yangi kunga yetkazganiga shukronamiz daqiqayu soatlarni o'zimizga, oilamiz, jamiyatu ona Vatanga manfaatli ishlar, sa'y-harakatlar bilan mazmunli etish; yashillik olamiga shukronamiz har bir yaproqning bevaqt xazon bo'lmasligiga g'amxo'rlik qilish; biror sohada ishlab rizqu nasiba topayotganimizga shukronamiz o'z vazifamizni pishiq-puxta, firibu nayrangsiz, chiroyli ado etish; dasturxonimizdagi nonu choyga shukronamiz ulardan olgan kuch-quvvatimizni ilm olishga, ezgu g'oyalarni targ'ib etishga, halol mehnat qilib turmushni yanada to'kin, jamiyatni farovon, yurtni obod qilishga sarflash…
Bebaho, g'animat, betakror hayotdan bahramandligimizning birinchi belgisi — to'rt muchamiz salomatligi. Borliqning Yaratguvchisi, Musavviri nima uchun bandalarini oq, qizil, sariq, qora tanli, ularning bo'yu basti, qiyofasi va undagi a'zolarni xilma-xil qilib bino etgani hikmati, sababi yolg'iz O'ziga ayon.
…Keyingi paytlarda nikoh to'ylarida kuzatsak, aksariyat kelinlarning yuzi bir-biriga juda o'xshab ketadi: qaboq uzra qat'iy chiziq bo'ylab tortilgan qoshlar qop-qora, yasama kipriklarni ko'tarib turgan mijjalarga rahmingiz keladi, yonoqlar quloq tomonga qarab qizartirilgan, do'rdoq lablar, yuzga singdirib qalin chaplangan nimalardir jonli terini sun'iy matoga o'xshatib qo'ygan. Achinasan, aytolmaysan: esizgina, shu paytgacha bir qarasang, yana qaraging keladigan qizlar bir kunda yoshi ancha katta, rangu ro'yi nursiz, xorijiy bichimdagi ko'ylak kiygan qo'g'irchoqqa o'xshab qolgan.
Hozir azada ayrim ayollar qoshu ko'zlaridagi bo'yoqlarning behad quyuqligidan uyalib ketasan.
Ilgari atrofingdagi odamlarning qandayligini gap-so'zlarini eshitganing, fe'lu atvoridan xabardor bo'lganing, ozmi-ko'pmi hamkorlik qilganingdan keyin tushungan bo'lsang, endi ayrimlarga bir marta ko'zing tushgandayoq ba'zi xulosalar dilingdan o'tadigan bo'lib qoldi. Ha, asliga qaraganda ikki-uch marta kattaytirilib do'rdoq qilingan lablar, yuz chekkalariga terini tortish bilan “hosil bo'lgan” yonoqlar, “ajinsiz” qabog'u peshanalar, eshiklardan birinchi bo'lib “kirib keladigan” ko'kraklar (andishali qadrdon, uzr)… Beixtiyor o'ylaysan: qalbining hoyu havaslari izmiga kirgan shu noshukr ayol bunday shaklu shamoyilga kirgunicha o'ziga omonat bo'lgan tana a'zolariga beshafqatlik bilan qancha ozor berdiykin?
Alloh Qur'oni Karimda marhamat qiladi: “Va Robbingiz sizga: “Qasamki, agar shukr qilsangiz, albatta, sizga ziyoda qilurman. Agar kufr keltirsangiz, albatta, azobim shiddatlidir”, — deb bildirganini eslang”.
Ijtimoiy tarmoqlarda hozir g'oyat urf bo'lgan mavzulardan biri: yuzi yanada chiroyli, qaddu qomati yanada xushbichim, ayrim a'zolari yanada e'tibortalab, bosib o'tgan yillariyu yo'llari jismida qoldirgan izlarni yo'qotib, ancha yosh ko'rinish istagida yuzini torttirgan, lablarini shishirgan, ko'kragi va ketini kattaytirgan, belini xipcha etish niyatida hattoki qovurg'alarini jarrohlik yo'li bilan oldirib tashlagan dunyoga mashhur kino yulduzlari, biznesmenlar, modellarning ko'pchiligi oxir-oqibatda shunday ayanchli holga tushganki! Ular uchun nafaqat el-ulusga ko'rinish, hattoki oynada o'z qiyofasiga ko'zi tushishi ham azob bo'lib qolgan; ular umrining oxirigacha shu qismatga mahkum. Bu noshukrlikning qattiq, shiddatli azobi emasmikin?
Ulug'lardan shingil saboq
Hazrat Alisher Navoiy Shayx Abulqosim Bishr Yosin haqida keltirgan ma'lumotda Shayx Abu Said Abulxayr aytgan quyidagi ruboiyni keltiradi:
Sening ehsonlaringning sanog'iga yetolmayman.
Tanamdagi har bir tuk tilga aylanganda ham,
Ming shukringdin birini ado qilolmayman.
Mohiyatu ahamiyatiga ko'ra shukronalik, toki ko'zimiz ochiq ekan, dilimizda, tilimizda, amalimizda har lahza zohir bo'lsa, qaniydi!
Gyotening quyidagi satrlari ham Sharq faylasuf donishmandlari nasihatlariga hamohang:
Nafas olmoq hamda chiqarmoq erur —
Ikki ehson, buni anglamoq zarur…
Allohga shukr de, nafas kirgan on,
Shukr de nafasing chiqargan zamon.
Shukronalik insonni go'zal, ulug'vor, saxovatpesha etadi; saxovatpeshalikdan qalb yuksaladi, rohatlanadi, qiyinchiliklar ruhiy orom keltiradi.
Bahouddin Naqshband ustozi Amir Kulolga o'tin kerakligini bilib, bu mehnat unga nasib etganidan shod-xurramlik bilan shukrona qilib, Ka'baning jamolini ko'rayotgandek o'tin terayotgan paytda, mug'ilyon tikanlari u kishiga ipakdek yumshoq ko'ringan ekan.
Saxovatpeshalikni unutmadikmi?
So'zimiz avvalida eslangan marhumaning gaplarini o'qiyotganimda, tinglayotganimda, (nimagadir) keyingi paytlarda jahonshumul musobaqalarda oltin medal olgan sportchilarimizga davlatimiz, hokimliklar tomonidan qo'shimcha mukofot tariqasida katta miqdorlarda pul, uy, mashinalar berilayotgani va shu holat bilan bog'liq ravishda ijtimoiy tarmoqlarda qiziyotgan bahslar ham dilimdan o'tdi.
Albatta, birovning cho'ntagidagi pulni sanash madaniyatsizlik. “Beli og'rimaganning non yeyishini ko'r”, — deganlaridek, necha yillar mobaynida muntazam, og'ir, izchil mashg'ulotlarga umri, sog'lig'i, barcha imkoniyatlarini tikkan, Vatan va xalq sharafini yuksaltirgan sportchilarning mehnati, irodasi, jasorati eng oliy mukofotlarga munosib. Zero, ular hayotning boshqa biror sohasida ham shunchalar matonat, fidoyilik, izlanuvchanlik, betinim faoliyat yuritsalar, katta molu davlatga erishmoqlari mumkin bo'lardi, ehtimol. Faqat… million-millionlab muxlislar ko'z o'ngida, nomdor raqiblar bilan bellashuvlarda yurtining, xalqining sharafi uchun Alpomishga aylangan bahodir qalbli sportchilar mamlakatimizda qashshoqlar, kambag'allar ham kam emasligini; ijtimoiy tarmoqlarda o'zlari bilan bog'liq davom etayotgan bahslar, tortishuvlar, hatto noroziliklarning bosh sababi mana shu ijtimoiy dard ekanini bilmasliklari mumkin emas. Farzandiga bitta poyabzal sotib olish, bemor bolasini mutaxassis shifokorga davolatish, homilador kelinini yaxshiroq yedirib ichirish, keksa otasi yoki onasi ko'zining g'animat bo'lib boryotgan nurini asrab qolish uchun tibbiy muolaja boshlash, Alloh iqtidor bergan bolasi o'qishga kirganidan quvonib, ammo uning kontrakt pulini qanday qilib to'lash, ijarayu bankdan olingan qarzni qachon uzib, xotirjam yashashni orzu qilayotganlar… najot izlayotganlar ming-minglab topiladi. Shularni ko'rmaslik ijtimoiy hayotdan juda uzoqlik, xalq taqdiriga befarqlik; ko'rib ko'rmaslikka, bilib bilmaslikka olish esa… “xalqim”, “Vatanim” deb boshlangan otashin nutqlarning samimiy emasligi belgisi bo'lmaydimi?
Nazdimizda, Krishtianu Ronaldu, Lionel Messi kabi (ro'yxatni davom ettirish mumkin) sport yulduzlarining million-million odamlarga suyukli, hurmatli, ibratli bo'lgan jihati faqat futbol (sport) maydonlaridagi mahoratigina emas. Topgan daromadlarining juda katta qismini og'ir xastaliklarga duchor bo'lganlarni davolatishga; qashshoqlarni moddiy qo'llab-quvvatlashga, qiyin ijtimoiy ahvoldagi bolalar va yoshlarning bilim olishiga astahidil sarflayotganlari, vayron bo'lgan dillaru taqdirlarni obod etib ularning minnatdorchiliklari, duolariga musharraf bo'layotganlari bu sportchilarning shonu shuhratini, molu davlatini yanada ziyoda qilayotgan bo'lsa, ajabmas.
Vatanni bir butun katta xonadon, xalqimizni shu xonadonda jam bo'lgan oila a'zolari desag-u… shu muqaddas ota makon bemorxonalarida moddiy, ma'naviy ko'makka muhtoj bo'lib yotganlar, ko'rpasini boshiga tortsa oyog'i, oyog'iga tortsa boshi ochilib qolayotgan kambag'al oilalar, bilim olishga bor vujudi bilan talpinib turgan farzandlarini o'qitishga imkon izlayotganlar, boshpanasizlar, yolg'izlar, nogironlarning ko'z o'ngida qo'sha-qo'sha qimmatbaho avtoulovlar, qo'sha-qo'sha hovliyu uylarni nomimizga xatlab olib, bir necha maktab, shifoxona qurish mumkin bo'lgan mablag'ni cho'ntagimizga solib olgancha xotirjam yurishni qanday baholash mumkin? Yemirilgan diyonatsiz tuzumning “Har kimning mehnatiga yarasha…” degan shioridan qalbimizga parda tortmaylik. Bu yorug' olamda kimlardir to'kin-sochinlik, kimlar esa ehtiyojmandlikda sinalishini unutmaylik.
Azaldan millat iftixorlari, bahodirlari, boy-badavlatlarining fazilatlari ularning xalq og'irini yengil, mushkulini oson, dardlarini aritishida namoyon bo'lgan.
Bir necha oy muqaddam ijtimoiy tarmoqda ko'rgandim: o'n yoshlardagi bolani xalqaro Qur'on tilovatiga bag'ishlangan bellashuv g'olibi deb e'lon qilishdi. Sahnada boshlovchi, g'olib o'smir va uning onasi turishardi. Shunday muloqot bo'lib o'tdi:
— Hurmatli boshlovchi, mening sizdan iltimosim bor, — dedi bola. — mana shu mukofot pulini Falastindagi bemor, nogiron bolalarni davolatish uchun o'tkazib berishingizni so'rayman.
— Sen shoshilma, — uning gapini bo'ldi boshlovchi. — Bu juda katta mablag'. Ota-onang bilan maslahatlash, o'zingga ham nimalardir sotib olarsan…
— Yo'q, boshqa gap bo'lishi mumkinmas! — muloqotga nuqta qo'ydi bolajon. Yonida onasi ko'zlariga yosh to'lib, ilmiga amali munosib bo'lgan o'g'liga mehr bilan qarab turardi.
Hadisi sharifda o'ng qo'ling qilgan ehsondan chap qo'ling, chap qo'lingning ehsonidan o'ng qo'ling-da xabardor bo'lmasligi aytilgan. Balki, sevimli sportchi chempionlarimiz odamlarga ovoza qilmay, ezgu maqsadlarda biz o'ylagandan ham ko'proq xayrli ishlar, saxovatpeshalikni amalga oshirgan, oshirayotgan bo'lsalar, ajabmas. Bundan baxramand bo'lganlar, xabardorlar bordir. Agar shunday bo'lsa, nur ustiga a'lo nur. Ammo ochig'ini aytsam, shunday ekanligiga ishongim yo'q. Chunki bizda bunday narsalar aslo, “reklama”siz bo'lmaydi-ku!
Aslida, yuqoridagi mulohazalar ayni paytdagi bahs-munozaralarga, sportchilarga bog'lab aytilgan bo'lsa-da, mamlakatimizda oy sayin qatori kengayib borayotgan badavlat insonlarga, milliarderlarga har kuni: “Tanu joningizga sihat-salomatlik, martabangizga ulug'lik, davlatingizga davlat, savobingizga savoblar qo'shadigan shukrona — saxovatpeshalikni unutmadingizmi?” — deb takrorlab-takrorlab turging keladi.
Zero, har birimiz ertami, kechmi, “Maqsad na edi jahona kelding?” degan savolga yuzma-yuz kelamiz.
O'shanda tarozi pallasida imkoniyatlarimizning oz yoki ko'p bo'lganligi emas, balki har birimizga nasib etgan harki (ninadekmi yoki tog'dekmi) imkoniyatlarni ezgu maqsadlar, xayrli ishlarga sarflab eldan topgan roziliklarimiz, savoblarimiz birdek tosh bosadi.
Muhtarama ULUG'OVA