“Kobra odam”

yoxud ilonlarning do'sti

O'zbekiston xalq tabobati akademiyasi a'zosi, ilon ovlovchi Alisher Yormatov Samarqand viloyati, Nurobod tumanidagi tog'li Jom qishlog'ida yashaydi. Kasbi veterinar vrach bo'lgan bu insonning uyida hozirda 50 dan ortiq zaharli ilonlar bor.

Biz u kishi bilan bundan qariyb 10 yilcha avval, ilonlari bilan Samarqandga kelib, shaharning markaziy istirohat bog'ida tomosha tashkil qilganida tanishgan edik. O'shanda zaharli ilonlar va ularning g'aroyib chiqishlarini tomosha qilib, bu odamning favqulodda qobiliyatiga qoyil qolgandik.

Ammo taniqli yozuvchilardan biri ta'kidlaganidek, aynan shunaqa g'ayrioddiy insonlar dunyoni bezatadi.

Quyidagi faktga etibor bering. Birgina 2001 yilning 6 oyida qahramonimizni naq yetti marta zaharli ilonlar chaqqan! Ammo shunga qaramay, u ko'zoynakli ilon — kobralarini yanada ko'proq sevib, ularga doimo g'amxo'rlik qiladi.

“Ilonlar — mening hayotimning ma'nosi…”

Yormatovdan: “Ilonlarni boqish sizning sevimli mashg'ulotingizmi?” deb so'rashganida, u hech ikkilanmasdan: “Ilonlar — hayotimning mazmuni”, deb javob bergan.

Uning uyida ayni paytda 50 dan ortiq zaharli ilon, shu jumladan, 30 ga yaqin kobra bor. Alisher aka ularni shunchaki boqibgina qolmay, tom ma'noda ilonlar bilan yashaydi, gaplashadi, nafas oladi. Nisbatan uning kobralari erkindir. Qahramonimizning o'zi ularni tutadi, o'stiradi, o'qitadi.

Alisher akaning ilon ovlaydigan asboblari juda oddiy: tayoq va sumkadan iborat. Hatto maxsus kiyimi ham yo'q. Bu mashg'ulot, to'g'rirog'i, sevimli mashg'uloti endi uning oilasiga ham kirib kelgan: qizi Dilafro'z va kenja o'g'li Nurbek mustaqil ravishda kobra bilan shug'ullanishadi.

Yormatovlar oilasi ilgari atrofi cho'l bilan o'ralgan tog'oldi qishloqlaridan birida yashagan. Ular yashagan sovxoz chorvachilik xo'jaligi bo'lib, u yerda qorako'l qo'ylari boqilgan. Yosh Alisher bolaligidan ilon tomosha qilish uchun dashtga borardi. Kobralar va gurzilarning nafas olishi, ayniqsa, boshini ko'targanda vishillashini ko'rib u cheksiz zavqlanardi.

Ota-onasi o'g'lini uyga kiritishmadi

Alisherning ota-onasi dastlab uydagi ilonlar qaerdan kelganini tushuna olmadilar. Alisher cho'ntaklariga har xil mayda jonivorlarni solib, uyiga olib kelardi. Shunda ular haqiqatni bilib qolishdi va o'g'li cho'ntagidagi hamma narsani silkitib chiqarib tashlamaguncha, uyga kiritmadilar.

Boshqa qarindoshlari ham ularning uyiga kelsa, qo'rqishardi. Shunda Alisherning otasi o'g'li uchun haqiqiy “bojxona tekshiruvi”ni tashkil qilardi. Ammo bola ertasiga 10 kilometrlik “kichik aylanma” yo'l bosib, yana dashtga borar va ilonlar bilan yana cho'ntaklarini, sumkasini to'ldirardi.

Kattalar bolada qandaydir g'ayrioddiy kasallik bor degan xulosaga kelishdi va uni shaharga shifokorlarga olib borishdi, ammo shifokorlar boladan hech narsa topa olishmadi. U juda yaxshi o'qir, mutlaqo sog'lom edi…

Alisher akaning aytishicha, ilonlar har doim u kishini o'ziga tortadigandek tuyuladi, u kishi qaerda paydo bo'lsa, bir nechta oyoqsiz jondor darhol u yerga sudralib borardi. Qahramonimiz, ayniqsa, kobralarni yaxshi ko'radi. Hatto ular bilan birga emaklaydi, boshini ko'tarib, yonoqlarini shishirganida ular bilan hatto shivirlab gaplashadi.

U kishining so'zlariga ko'ra, ilondan inson mutlaqo qo'rqmasligi kerak.

— Siz juda diqqat bilan, qimirlamasdan ilonning ko'zlariga qarang, – dedi Alisher aka. — Shunda u ham sizning ko'zlaringizga qaraydi. Biz go'yo sehrlangandek bir daqiqa bir-birimizga shunday qaraymiz, keyin men qo'lim bilan uning ensasiga juda sekin, bir necha marta muloyimlik bilan uraman. Kobra darhol boshini pastga tushiradi, uning dahshatli ko'rinishidan hech narsa qolmaydi. U endi itoatkor. Uni qo'lga bemalol olish mumkin.

Orzusi Ginnesning Rekordlar kitobiga kirish

Alisher Yormatovdan nima uchun aynan kobralarni tanlaganligi so'ralganda, u shunday javob beradi: “Kobralar eng go'zal raqsga tushadigan, maftunkor, aqlli, muloyim, jozibali va eng muhimi, marddir. Ular hatto traktor bosib ketishidan ham qo'rqmaydilar. Boshini mag'rur ko'tarib o'limga ham tik boqishadi”.

Alisher aka bilan suhbatlashganimda, ilonlarning barcha turlaridan uning xabardorligi, bu haqdagi chuqur ilmiy va amaliy bilimi meni hayratda qoldirdi.

Alisher aka kobralari bilan o'ynasa, beixtiyor hind ilon o'ynatuvchilarini eslaysiz. Sirkdagi tomoshalardan farqli o'laroq, u hech qanday holatda ilonlarning tishlarini olib tashlamaydi va ularning zaharini shprislar bilan zararsizlantirmaydi.

Yormatov farmatsevtika qoidalariga qat'iy rioya qilgan holda, dori vositalari ishlab chiqarish uchun uy hayvonlaridan zahar oladi va shu zahar bilan bemorlarni davolaydi. Uning shaxsiy kutubxonasida Rossiya va dunyoning boshqa davlatlarida chop etilgan ilmiy va tibbiy kitoblar mavjud. Bemorlarni davolashda u shifokorlar va mutaxassislar bilan maslahatlashadi.

Suhbat davomida ma'lum bo'lishicha, Yormatovning ikkita orzusi bor: Ginnesning Rekordlar kitobiga kirish va o'zining ilonlari bilan xalqaro sahnaga chiqish.

Ilon ham yaxshi so'zning gadosi…

Muammolar haqida so'rasangiz, Alisher aka ilon zaharining shifobaxsh xususiyatlari yuqori bo'lishiga qaramay, hozirgacha hech kim uning faoliyatiga homiylik qilishni o'z zimmasiga olmagani va ko'pincha u tayyorlagan dorilarning mohiyati bemorlarga yaxshi yetib bormayotganini aytadi.

Bu g'ayrioddiy odamning yordami bilan sog'lig'ini yaxshilaganlar, minnatdorchilik bilan uni “Doktor Kobra”, ba'zilar esa “Kobra odam” deb chaqirishadi.

— Men kobralar bilan o'ynayman, ayniqsa, yonimda yashaydiganlari bilan. Men ularni dashtdan juda kichik paytida olib kelganman, ular hatto ovozimni ham farqlashadi, – deya davom etadi Alisher Yormatov. — Men ularga yaxshi so'zlar aytaman. Ular tinglaydilar, mehrni yaxshi ko'radilar. Lekin ular bilan men yolg'iz shug'ullanaman. Agar xotinim men bilan kelsa, hayajon boshlanadi. Ilonning jahli chiqadi. U meni xotinimdan tom ma'noda rashk qiladi.

Bir kuni hatto rashkchi ilonni tinchitmoqchi bo'lganimda, u qo'limdan tishlab ham oldi. Kobralar yaxshi mavjudotlardir. Men har doim aytaman: ilonlarni o'ldirmang. Negadir ayrim odamlar ilonni ko'rganlarida, darhol qo'llariga tosh yoki tayoq olib, uni o'ldirishga harakat qilishadi. Agar odam unga tegmasa, ilon hech qachon odamga tegmaydi.

Bu jondor, avvalo, Allohning ijodi, dunyomizning bitta zarrasi. Bundan tashqari, ilonning inson salomatligi uchun foydasi juda katta. Ilonning tibbiyot timsoliga aylangani ham bejiz emas. Darvoqe, yana bir gap. Masalan, men kobra zaharini ichaman. Albatta, juda kichik dozada. Balki, shuning uchunmi, 71 yoshda bo'lishimga qaramay, hozirgacha hech qanday kasallik bilan og'rimaganman.

Qonimda ilon zahri borligi uchun u chaqqanida zahari mening tanamga unchalik salbiy ta'sir qilmaydi. Endi men o'g'lim va qizimga ham shu zahardan bera boshladim. Menimcha, kobra zahri mening sog'lig'imni saqlab turibdi, shuning uchun u boshqa odamlarga ham yordam berishi mumkin.

U haqiqatan ham g'ayrioddiy inson

— Alisher Yormatovni nafaqat Samarqand viloyatida, balki uning chegaralaridan tashqarida ham bilishadi. U ilonlarning, ayniqsa, kobralarning tabiati, xarakterini tushunadi, yaxshi biladi, – dedi Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya kafedrasi assistenti, gerpetolog Temur Abduraupov. — U haqiqatan ham, g'ayrioddiy inson.

Mutaxassislarning fikricha, respublikamizda, asosan, tog'li va cho'l hududlarida zaharli ilonlarning besh turi — Markaziy Osiyo kobrasi va gurzisi, Pallas sharqiy iloni, qum efasi mavjud. Ular tuxum qo'yish orqali ko'payadi.

Ilonlar ona qornidanoq zaharli bo'lib tug'iladilar. Mintaqamiz ilonlari o'rtacha 15 yildan 25 yilgacha yashaydi, ba'zan esa Markaziy Osiyo kobrasining uzunligi ikki metrgacha yetadi.

Ilonlarning zahari, albatta, shifodir. Kobra zahri tibbiyotda juda qadrlanadi. Shuningdek, u transplantologiyada, transplantatsiya qilingan donor a'zolarni jonlantirishda qo'llaniladi. Onkologiyada esa kobra zahrining ba'zi tarkibiy qismlari saraton hujayralarining tuzilishini buzishi mumkin.

Kobra zahri orqali yurak xuruji va insultning oldini olish bo'yicha ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. An'anaga ko'ra, ilon zahri artritni ham davolash uchun ishlatilgan.

Kobra zahri qon tomirlarini kengaytirish, to'qimalarda metabolik jarayonlarni tezlashtirish va og'riqni kamaytirishdan tashqari, qon tomirlari devorlarini mustahkamlashga ham yordam beradi.

— Zaharli ilonlarni saqlash oson ish emas, hamma ham buni qilishga jur'at qilavermaydi, chunki ba'zida bu hayot uchun o'ta xavfli bo'lishi mumkin, – deya davom etadi A.Yormatov. — Bundan bir yil avval men, o'g'lim Nurbek va nabiram Shahzodni O'rta Osiyodagi eng zaharli ilon — gurzi chaqib oldi. Shifokorlar bizning hayotimiz uchun juda uzoq vaqt kurashdilar va bizni o'limdan qutqardilar, buning uchun biz ulardan hamisha minnatdormiz. O'zim shifokor bo'lsam-da, kasalliklarni davolashda zamonaviy tibbiyotning o'rni borligini hech qachon inkor etmayman. Shunga qaramay, men ilonlarni juda yaxshi ko'raman. Ular — mening do'stlarim. Men ularga qarashdan charchamayman. O'g'il-qizim ko'magida kobra zaharidan dori-darmonlar tayyorlab, bemorlarni davolayman. Hozir “Eko-zoo-tur” nomli oilaviy korxonamiz bor, unga katta o'g'lim Sherzod rahbarlik qilmoqda.

A. Yormatovdan qachon va nima uchun kasal bo'lganini ham so'radik. U bu savolga yarim hazil bilan javob berdi: “Mening kasal bo'lishga ham, qarishga ham vaqtim yo'q”.

Qishloqdagi hayvonot bog'i

Samarqand-Qarshi avtomobil yo'li bo'yida joylashgan Nurobod tumani “Jom” fuqarolar yig'ini hududida Alisher aka o'z mablag'i hisobidan tashkil etgan hayvonot bog'i joylashgan. Unda bo'ri, tulki, tuyaqush, tovus, quyon va 10 dan ortiq ilon hamda qush turlari mavjud. Ayni paytda bu joy mahalliy va xorijlik sayyohlar eng ko'p tashrif buyuradigan maskanga aylangan.

Bundan tashqari, hududga yaqin-atrofdagi maktab o'qituvchilari biologiya va zoologiya fanlaridan ochiq darslarni ham aynan shu yerda o'tkazmoqda.

Hayvonot bog'iga A.Yormatovning ikkinchi o'g'li Nurbek rahbarlik qiladi, xalq tabibining o'zi va uning to'ng'ich o'g'li Sherzod ilon zahridan tayyorlangan dori bilan bemorlarni davolaydi. Respublikamizning deyarli barcha hududlarida haftaning ma'lum kunlarida bemorlar qabul qilinadi.

* * *

Eslatib o'tamiz, yaqinda “O'zbekkino” Milliy agentligi ijodiy jamoasi ushbu g'aroyib inson haqida “O'lim bilan o'yin” deb nomlangan 2 qismli badiiy filmni suratga oldi, unda Alisher Yormatovning o'zi bosh rolni ijro etdi. Kinoasarda, shuningdek, taniqli aktrisalar To'ti Yusupova va Madina Muxtorovalar ham ishtirok etishgan.

— Filmning bir epizodini suratga olish jarayonida bitta ilon yo'qolib qoldi, – deb eslaydi tabassum bilan Alisher aka. — Hech kim xonaga kirishga jur'at eta olmadi. Hamma qo'rqib ketdi. Keyin men chiroqni o'chirishni so'radim. So'ng qorong'ida xonaga kirib, darhol chiroqni yoqdim. Shunday qilib, tezda yo'qolgan kobra topildi.

El salomatligi yo'lida qilingan sharafli mehnat zoe ketmadi. Joriy yilning avgust oyida Tojikiston poytaxtida bo'lib o'tgan IX Butunjahon Xalqaro tabobat anjumanida Alisher Yormatov “dunyoning eng yaxshi tabibi” deb topilib, tegishli sertifikatga ega bo'ldi. Rossiya Federatsiyasining xalq tabobati uyushmasi esa uni Gippokrat ordeniga tavsiya qildi.

Yaqinda tibbiyot xodimlari kuni munosabati bilan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Farmoniga ko'ra, respublika xalq tabiblari orasida birinchi bo'lib Alisher Yormatov “Shuhrat” medali bilan taqdirlandi.

Yormamat RUSTAMOV