Vatan tuprog'i

Muallif haqida:

O'rolboy QOBIL — 1955 yilda Qashqadaryo viloyatining Qamashi tumanidagi Guliston qishlog'ida tug'ilgan.

Toshkent Davlat universiteti (hozirgi O'zMU)ning tarix fakultetida tahsil olgan. Uzoq yillar maktabda o'qituvchi bo'lib ishlagan. Hozirda nafaqada.

Muallifning “Kechikkan karvon qo'ng'irog'i”, “Adir ortidagi qishloq”, “Ena tuproq”, “Qamashi gurunglari”, “Ko'ngilga yo'l” kabi nasriy va she'riy kitoblari chop etilgan.

Qishning oxirlari edi. Tashqari ancha sovuq bo'lsa-da, onam xona eshigini ochib qo'yardi. “Nega bunday qilasiz? Shamollab qolmang”, derdim.

— Yorug'lik ham g'animat, bolam, — derdilar onam. — Hademay ko'klam keladi. Qaldirg'ochlar uyimizni topolmay yurmasin.

Ko'p o'tmay, kunlar isib ketdi, dov-daraxtlar kurtak chiqardi, bahor yomg'irlari yog'di. Odamlar darveshona, Navro'zga hozirlik ko'ra boshlashdi.

Maktabdan qaytayotib, onamni ko'rgani burildim. Hovlida o'ynab yurgan nabiram yonimga chopib keldi.

— Bovo, toldirg'och keldi, toldirg'och, — deb meni onam turgan xonaga boshladi. Ne ko'z bilan ko'rayki, to'shakda yotadigan onam o'tirib olib, shiftdagi elektr simiga qo'nib turgan ikki juft qaldirg'och bilan suhbat qurardi:

— Keldinglarmi, Bibi Fotimaning qushlari, egachilarim, qavmu qarindoshlar, xeshu aqrabolar eson-omonmi, tov-toshlardan, yobonlaru suvliqlardan uchib o'tib keldinglarmi? Chug'urlagan tillaringdan aylanay! Ena tuproqni sog'inib kelibsizlar-da…

Qaldirg'ochlar polaponlarini uchirma qilayotgan kezlari onam vafot etdi.

Yostig'ining tagidan bir tugun chiqdi. Ochdim: Jonbo'zsoyning qadrdon, yopishqoq tuprog'i hidi dimog'imga urildi.

* * *

— Yaqinda o'ttiz yildan beri ko'rmagan bolalik do'stimni uchratdim, — dedi Parda bobo xo'rsinib. — Bechora qarib-bukchayib qolibdi, yoshi ham yetmishdan oshdi-da… Yigitligida o'gay onasi bilan chiqisholmasdan arazlab, Rusiyaga ketib qolgandi. O'sha taraflarda uylanib, o'g'il-qizli bo'pti. Yillar o'tib, o'g'li boshqa shaharga ishga ketibdi, qizi ham o'qishda ukrain yigit bilan topishib, Dnepr bo'yida qolibdi. Xotini ikkalasi yolg'iz qolgach, qishloqqa ko'chishibdi. Sigiri, tovuq-g'ozlari bormish. Yashashi yomon emas ekan-u, begonaligim bilinadi, deydi bechora. Tilimni unutmayin deb tunlari o'zi bilan o'zi gaplashib chiqarkan. Kunim bitib o'lsam, janozamni o'qiydigan odam yo'q, — deb rosa o'kindi.

— Qishlog'i o'rmon yoqasida emish, — deya gapida davom etadi Parda bobo bir xo'rsinib qo'yib. — Qushlar ko'p deydi, laylaklar, turnalardan yurtimizga salom yo'llarmish. Ketishiga bir necha kun qolganda, ikkalamiz qabristonga bordik. Uning ko'zlaridan oqayotgan yoshlarni ko'rib, yurak-bag'rim ezilib ketdi. Chidab turolmadim, menam qo'shilib yig'ladim.

Qaytayotib, dastro'moliga bir siqim tuproq tugib cho'ntagiga soldi:

— Tanyaga beraman, o'lsam, mozorimga sochadi…

 * * *

Muborak haj safaridan qaytgan tog'am bir kuni aytib qoldi:

— O'zimizning eldan ayirmasin ekan. Ko'rdim jannat deb atalgan go'shalarni. Qip-qizil tosh, qum, barxan ekan. Na dov-daraxt, na giyoh bor. Odamlari turli darajada yashasa ham, negadir bir-birlariga yotsirab qarasharkan. Bizdagidek mehr-oqibat yo'q ekan, jiyan.

Borgan kunimiz bir yigit yonimga kelib salomlashdi. Asli ajdodlari turkistonlik ekan. Tilini unutmabdi. Ko'zidagi mung-dardni ko'rib, ko'nglim buzildi.

— Yurtdosh, mabodo sizda Vatan tuprog'i topiladimi? — deb so'radi.

— Bor, — dedim va xaltachada olib borgan tuproqni ko'rsatdim.

— Agar imkoni bo'lsa, bir siqim bersangiz, qancha so'rasangiz beraman, — dedi shoshib.

— Yurt tuprog'i sotilmaydi, — dedim va bir siqim tuproq berdim. Tuproqni kaftlariga ohistagina olar ekan, bechora xuddi xazina topgandek quvonib ketdi. Qaytar kunimiz o'sha yigit yana meni izlab topdi:

— Rahmat, vatandosh, meni og'ir mushkulotdan xalos etdingiz. Bilasizmi, yoshi to'qsondan oshgan bobom bor. Anchadan buyon xasta edi. Bir kuni yoniga chaqirib, “yurtimning tuprog'idan topib kelmasang, sendan rozi emasman”, deb aytdi. O'sha siz in'om qilgan tuproqni olib bordim. Bechora bobom uni ko'zlariga surtdi, o'pdi, so'ngra… ko'ksiga bosib, tinchgina jon berdi.

Men yigitning so'zlarini tinglab, yuzimga fotiha tortdim va hech kimni Vatan tuprog'iga zor etmasin, deb iltijo qildim.

O'rolboy QOBIL,

O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi.

Qamashi