“O'qidim” emas, “o'ynadim” deydi

Oilada yangi bo'g'in ulg'aymoqda: “bolamning bolasi!” Danagidan mag'zi shirin, deganlaridek, uning har bir harakati, qiliqlari, murg'ak qalbidan sizib chiquvchi gap-so'zlari boboga o'zgacha huzur bag'ishlaydi. U zurriyotining bekamu ko'st ulg'ayishini xohlaydi. Bor bisotini, butun borlig'ini unga bag'ishlashga tayyor. Axir ro'shnolik kunlari keldi, yurt mustaqil bo'ldi, qadriyatlar qaytdi. U o'zini mukammal tarbiya ko'rmagan, teran tahsil olmaganlikda ayblar edi, endi dunyo mezonlari darajasida o'qishi, o'rganishi, har jihatdan kamol topishi mumkin-da bolajon. Mana, tanishlarining bolalari nafaqat o'z yurtida, balki dunyoning eng nufuzli universitetlarida tahsil olayapti. Shunday o'ng'ay yo'llari paydo bo'libdiki, uyda o'tirib, istalgan o'quv yurtiga da'vogarlik qilish mumkin ekan.

Ana shunday shirin xayollar og'ushida bobo kunlarni sanab o'tkazadi, endi esini tanib borayotgan jigarporasiga mehr va umid bilan termiladi. Shukur, kunlar bolajonning borlig'ida qorishib, oy sayin ulg'ayib borayapti. Endi oyijonisining etagidan tutib, ko'cha-ko'yga chiqadigan bo'ldi.

Bobo vaqtni o'tkazmay, nabiraning kelajagi haqida faol qayg'urishni boshladi. Bir kuni bolachani yetaklab, shaxsiy kutubxonasi oldiga olib bordi. Kitoblarni olib, qo'liga berdi, kitob tutgan zurriyotini ko'rib, bir emas, o'n quvondi. “Mana, umr bo'yi yiqqan xazinamning egasi ham paydo bo'ldi!” Umrlik boyligini o'z qo'li bilan egasiga topshirayotganidan xursand bo'ldi.

Shukurki, esini tanib qolgan dilpora katta izdihomlarga ham aralasha boshladi. Oyisiga ergashib, to'yga ketibdi. Mayli-da, jamoatni ko'rsin, ko'zi ko'pchilikka o'rgansin. Yana boboning ko'z oldiga bugungi to'ylar manzarasi kelib, vahima bosdi. Yeru ko'kni titratadigan musiqa, mast xotinlarning baqir-chaqiri, behayo qiliqlar. Besh vaqt namozini kanda qilmaydigan kelin ham nega bugun qanot chiqarib qoldi? Ha, aytmoqchi, singlisining qizi uzatilayapti. Bormasa bo'lmaydigan ma'raka ekan. Bil'aks, uni “eldan chiqqan” deb malomat qilishlari bor gap. “Ishqilib, ko'zimning gavhari, ertamning egasi turtinmay-surinmay, chang-g'ubor qo'nmay, tozagina qaytib kelsin-da. Hozir shayton yo'rig'idagi odamlar ko'payib ketdi. Kommunistlar hamma eskilik qoldiqlariga qo'shib, shaytonni ham yo'q qilgan ekan-da. Yangi zamonda tomiriga suv yetdimi, urchib ketdi”, deb mulohaza qilar, kallasiga kelib qolgan fikrdan bezovtalansa-da, ko'z oldida ulg'ayayotgan, yangilanayotgan olamning bo'y-bastidan masrur bo'lib jilmayar edi. “Nima bo'lsa ham hammasi o'zimizniki, milliy”, deb qo'yardi.

Tun yarimlaganda, kelin to'ydan qaytdi. Nabira uyqusiragan, karaxt edi. Bobo sukut saqladi, o'zini tiydi. Bolachani ota-ona papalab yotoqqa olib kirib ketishdi. Boboni o'y bosdi: “Ajab zamon keldi. Hamma narsa yuzaga chiqdi. Biror narsada chegara-cheklov yo'q. Shu kunlarni orzu qilgan ekanmiz-da”.

Ertalab nabirani sog'inib qolgandek qizg'in quchog'iga oldi. Undagi o'zgarish ko'zga tashlanar darajada edi. Ma'sum nigohlari qotaygandek, behayolik nuqsi urgandek edi. Hamon kissasidan kecha olib kelgan shirinligini tashlamagan, zo'r berib uni so'rishga urinardi. Beparvo. Boboning ichidan nimadir uzilgandek bo'ldi. Bolachaning tarovatini yo'qotganini sezdi. Balki ulg'ayishning asoratidir. Paxtaning ichida parvarishlay olmaysan-ku. Ertami-kechmi, shu daryoga tomchi bo'lib qo'shiladi. Bu qonuniyat. Shunda bugungi daryolarning naqadar loyqa, hatto bo'tanaligi boboning ko'z oldiga kelib, yuragi gumirib ketdi. Tizzasida go'dak yayrab o'tirar, o'ziga qovushmagan shaxt bilan shirinlik so'rardi.

— Otajon, nima qildingiz to'yda? — bu so'zlar o'ktam yangradi, go'yo jigarporasini birinchi yutug'i bilan qutlamoqchi bo'ldi. Bolajon tamshanib oldi-da, boshini sarak-sarak qilib, u ham o'ktamlik bilan:

— O'ynadim, — dedi.

Bu iqror bolaning kechadan beri bobosiga aytib, maqtanmoqchi bo'lgan arzanda so'zi edi. Va kerilib qo'ydi bolacha. Bobo kalovlandi, ko'zini bir yumib ochdi. Shu lahzada dil ko'zgusida xojasi oldida likillab turgan, yuzini bo'yab, qoshiga o'sma tortgan sayoq masxaraboz erkak keldi. “Ah!” dedi. Bolacha choldan maqtov kutib, so'qtoylik bilan qarab turardi.

— Shunday qildingizmi? — o'lganining kunidan jilmaydi chol. “Nahot endi bundan keyingi avlodim kimlarningdir qarshisida dumini likillatadigan va shu amalidan mamnun bo'ladigan sulloh bo'lib ulg'aysa?!”

— Shokolad shirin ekanmi?

— He. Dasturxondan o'g'irlab oluvdim.

“Ol-a!” Mash'um bir kecha! Bir bokira qalbni qanchalik bulg'abdi. Qarang, “Kitob o'qidim” deb maqtanmaydi-ya, “O'ynadim” deb keriladi. Boboni xayol oldi. Kelin uzatgan piyolani nari-beri dasturxonga qo'yar ekan, dilbandiga razm soldi. U bobosining qalbidan kechayotgan bo'rondan zarra bexabar, endi barmoqlarini bukib o'ynardi.

Hakim SATTORIY