O'zimiz aybdor…
Dunyoda taraqqiy etgan davlatlarda fan-texnika rivoji, ijtimoiy tartib-qoidalar, aholi salomatligi va farovonligi takomillashib borishi bilan bir qatorda milliy tilning mamlakat hududidagi amal qilish darajasiga katta e'tibor qaratilgan. Bizda ham ayni mana shunday yo'l tutishimizga ehtiyoj bor. Afsuski, biz tilimizni, imlomizni na so'zlashuvda, na yozishda hurmat qilishni joyiga qo'ya olayapmiz. Hatto bog'chalardan tortib, maktablar, oliy ta'lim muassasalarida so'zlashuvdagi “ko'cha so'zlari” hech bir moneliksiz ishlatiladi. Yurtimizga kelgan sayyohlar ko'chalarimizdagi peshlavhalardagi ajnabiy yozuvlardan, pala-partish va xato yozilgan matnlardan hayratda bo'lsalar, ajab emas!
Shunday ekan, ona tilimizga hurmat bilan qarash, uni e'zozlash, avvalo, o'zimizdan boshlanishi kerak. Ana shundagina boshqalar ham o'zbek tiliga, davlat tiliga munosabatlarini o'zgartirishgan bo'lisharmidi?
Tunov kuni “Yuksalish” harakati qabulxonasiga qo'ng'iroq qildik. Assalomu alaykum, degan salomimizga u yerda go'shakni ko'targan qiz:
— Allo, zdravstvuyte, — deb javob berdi.
— Kechirasiz, o'zbekcha so'zlasha olasizmi? – dedik. U:
— Ha, bemalol, — deb javob qaytardi.
Qarang, o'zbek qizi ekan. Lekin hatto salomlashishda ham xorijiy tilda muloqotga kirishishga o'rganib qolishgan.
“Yuksalish” harakatining qabulxonasida tilga, davlat tiliga munosabat shunday bo'lgach, biz na qilaylik?!
So'ngra: “Ona tilimizga munosabat boshqa joylarda qanday ekan?” deb yana bir qancha idoralarga qo'ng'iroq qilib ko'rdik.
Fuqarolar eng ko'p murojaat qiladigan, hamma ham bog'lanib so'zlashishi mumkin bo'lgan soha sifatida bank sohasini tanladik. Milliy bank matbuot xizmati bilan bog'lansak, u yerda ham bizning o'zbekcha salomimizga:
— Zdravstvuyte, — deb javob qaytarishdi…
Bu bir bank, ehtimol, go'shakni hali o'zbek tilini bilmaydigan biror yangi xodim ko'targandir deya yaxshi gumonda bo'ldik. Lekin bank nomida “Milliy” atamasi borligini o'ylasak…
Shundan keyin Davlat xizmatlari markazi, Markaziy bank kabi bir qancha idoralarga ham sim qoqib ko'rdik. Ularda ham shu ahvol: salom-alik rus tilida boshlandi…
Ahvolimiz… Aslida bu narsalarga o'zimiz aybdormiz.
Yurtimizda davlat tili o'zbek tili ekanligi qonun yo'li bilan belgilab qo'yilgan. Ammo biz ko'p millatli va bag'rikeng xalqmiz. Shu bois boshqa tillarda, jumladan, “rus tilida gapirish, so'zlashish, salomlashish mumkin emas” degan fikrni ilgari surmoqchi emasmiz. Lekin davlat idoralarida hech bo'lmaganda oddiy salomlashish madaniyatini, avvalo, o'zbek tilida, davlat tilida kengroq qo'llay bilishimiz joiz demoqchimiz, xolos. Axir yurtimiz O'zbekiston deya atalur!
Qo'yingki, “Assalomu alaykum, eshitaman sizni”, degandan so'ng, murojaatga qarab, boshqa tilda ham salom berilsa, har tomonlama to'g'ri bo'lmaydimi?
O'ylab ko'ring, nima uchun odamlar qaysi yurtga borishsa, avvalo, o'sha yerning 4-5 ta eng muhim so'zlarini o'rganib olishadi? Jumladan, salomlashishni. Bizda esa 40-50 yildan buyon shu yurtning noni-tuzini yeb, havosidan bahramand bo'lib yashayotganlarning ba'zilari hatto birgina “Assalomu alaykum” deyilsa, “Va alaykum assalom” deb alik olishga og'rinadi. Shu ham insofdanmi?!
“Hurriyat” davlat tiliga oid qonun, qaror va boshqa hujjatlar ijrosi holati yuzasidan shu kabi ijtimoiy o'rganishlarni kelgusida yana davom ettiradi.
Gulnora ShERMATOVA,
jurnalist.