Umr ziynati
yoxud uch asr bilan yuzlashgan momo
Odam bolasi dunyoga bir marta keladi, faqat bir marta… Ana shu bir marta zamirida ming bitta hikmat bor. Buni bilgan — biladi, bilmagan — yo'q…
Qur'oni karimning “Ankabut” (“O'rgimchak”) surasi 62-oyatida aytiladiki: “Alloh bandalaridan O'zi xohlagan kishilarning rizqini keng qilur va (O'zi xohlagan kishilarning rizqini) tang qilur. Albatta, Alloh barcha narsani bilguvchidir”. Alloh bergan umrga, rizqu ro'zga rozi bo'lib, boriga shukr, yo'g'iga sabr-qanoat qilib va, albatta, Allohning buyukligiga iymon keltirib yashayotgan odamlar naqadar baxtli! Chin mo'min-musulmon kishi o'zi shunaqa bo'ladi: Allohdan qo'rqadi, birovning haqini yemaydi, halol mehnat qiladi. Biroq ming afsus-nadomatlar bo'lsinki, Allohni tanimaydigan, bilmaydigan, jaholat botqog'iga botgan, kufrga berilgan kimsalar ham borki… Qo'ying, ular haqida gaplashmaylik, kayfiyatni buzmaylik. Ularga Allohning o'zi kifoya qilsin.
Boshqalarni bilmadim-u, menda qiziq bir odat bor. Yoshi ulug' kishilar bilan suhbatlashsam, ibratli hikoyalarini eshitsam, duolarini olsam, o'zimni qushday yengil sezaman, kayfiyatim ko'tariladi, ishlarim yurishadi. Yaqinda ana shunday quvonchli voqea yuz berdi: yer yuzidagi eng yoshi ulug' ayol — 130 yoshni, ha-ha, roppa-rosa 130 yoshni qarshi olgan buvaydalik Huvaydo momo bilan uchrashdim.
Biz Buvayda tuman hokimligi Oila va xotin-qizlar bo'limi boshlig'i Kommunaxon Mirsaidova hamda “Qoraqum” va “Bachqir” mahalla fuqarolar yig'inlari faoli Sadoqatxon Dehqonova hamrohligida Huvaydo momo yashaydigan (Qoraqum qishlog'i, Zamondoshlar ko'chasi, 44-uy) xonadonga kirib bordik. Bizni momoning kenja o'g'illari To'raqul aka (62 yosh) ochiq chehra bilan kutib oldi.
Uzun-qisqa bo'lib ichkariga kirdik. Darvozaxonadan o'tib, 5-6 qadam yurganimizdan keyin o'ngga burildik.
— Yuringlar, yuraveringlar, — deya yo'l boshladi To'raqul aka. — Keldi-ketdilar ko'payib ketgandan keyin buvimlar uchun hovlining bir chetiga alohida uy-joy qurdik.
(Eslatib o'tamiz: Farg'ona vodiysi qishloqlarida azal-azaldan o'g'il-qizlar onalarini “buvi”, onalarining onalarini esa “ena” deyishgan. Hozir ham ko'p joylarda shunaqa deyishadi. “Buving o'rgilsin”, “enang aylansin” degan so'zlar ham qadim-qadimdan qolgan).
Momo uchun qurilgan uy. Oddiy uy-joy. Kirish qismi dahliz bo'lib, dahlizga 5-6 kishilik divan-kreslo, stol-stullar qo'yilgan. Polga yo'l-yo'l palos to'shalgan. Xona yorug' va shinam. Ziyoratga kelganlar avval shu yerda bir oz nafasni rostlab, bir piyola choy ichib, momoning o'g'il-qizlaridan (ular kunda va kunora shu yerdalar) momo haqidagi qiziqarli voqea-hodisalarni eshitib, tinglab, keyin ichkariga — momo huzuriga kiradilar (aytib qo'yay, keyingi bir-ikki yil ichida momoning quloqlari sal og'irlashib qolgan: sekin gapirsangiz, yaxshi eshitmaydilar. Qattiqroq gapiray desangiz, noqulay… Shuning uchun momoni kamroq gapga solib, ko'proq duolarini olish kerak). Axir ziyoratga borishdan asosiy maqsad-muddao ham shu — duo olish emasmi? Xuddi shunday! Ha, duoda gap ko'p. Duo olgan odam hech qachon kam bo'lmaydi. Ayniqsa, Alloh taolo marhamati ila ulug' yoshlarga yetgan, ko'pni ko'rgan, ta'bir joiz bo'lsa, o'zidan uzoqlashib, Allohga yaqinlashib qolgan tabarruk otaxon va onaxonlarning duolari ijobat bo'lgay, inshoolloh!
…Ichkariga kirdik, momo bilan ko'rishdik. Momo bir oz horg'in, toliqqanday ko'rindi. O'zimcha o'yladim: keldi-ketdi ko'p bo'lgandan keyin shu-da! Odam toliqadi, charchaydi. Ammo momoning rang-ro'ylari, yuzlari toza, tiniq va beg'ubor. Ko'zlari sal xiralashib qolgan bo'lsa-da, so'zlari aniq-tiniq. Yuz-ko'zlaridan go'yo ilohiy nurlar yog'ilib turganday tuyuldi.
Lekin bu kunlarga yetganlar bor, yetmaganlar bor. Butun yer yuzidagi, dunyodagi yoshi eng ulug' ayol — Huvaydo momo bilan yuzma-yuz uchrashish, ikki og'iz suhbatlashish, duolarini olish nasib etdi.
Momo asta va ohista duoga qo'l ocharkan, har doim: “Bismillahi rohmanir rohim! — deb boshlaydilar. — Qani, iloho omin, tani sihatlik, tinchlik, xotirjamlik bo'lsin! Tan-jonlaring eson bo'lsin! Yuzlaring hamisha yorug' bo'lsin, bolajonlarim! Meni yo'qlab kepsizlar, sizlarni Alloh rozi bo'lsin! Mening yoshimga yetib, mendan ham o'zib, ko'p-ko'p yashanglar…”
Momo to'xtab-to'xtab, nafasini rostlab-rostlab uzoq duo qildi. Yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilaydi.
Momo duo qilganda butun jismu joningiz, vujudingiz quloqqa aylanadi. Momoning duolarida bir ajib sehr va mehr borligini ich-ichingizdan his qilasiz, qalbingiz yumshaydi, nurga to'ladi, to'lqinlanib, hayajonlanib ketasiz. Ko'zlaringizga beixtiyor yosh quyiladi…
Genetik olimlarning ta'kidlashicha: “Uzoq umr ko'ruvchilarda nasl qoldirish davri uzoqqa cho'ziladi”. Bu gapda jon bor. Savol tug'iladi. Xo'sh, gen, genetika nima o'zi? Hozirgi zamon genetikasi qanday ilmiy asoslarga ega?
Ma'lumotlarga ko'ra, gen (yunoncha “genos” — urug', kelib chiqish) — irsiyatning elementar va struktura birligi. Irsiy belgilarning ota-onadan avlodlarga o'tishida ma'lum bir irsiy asos borligi haqida qadimda Demokrit (qadimgi yunon faylasufi), Gippokrat (qadimgi yunon mutafakkiri, antik meditsina asoschisi) va boshqa ko'pdan-ko'p olimlar tomonidan tahliliy va taxminiy fikrlar aytilgan. Biroq chex olimi G.Mendel 1865 yilda irsiy elementar faktorlar borligini isbotlab berdi. Mendel genni dominant (boshqa genlarga tobe bo'lmagan) va resessiv (inkor etiluvchi) genlarga bo'ldi. 1909 yilda daniyalik olim V.Iogansen bu irsiy asosni “gen” deb atashni tavsiya etdi.
Hozirgi zamon genetikasi esa har qanday tirik organizmdagi belgi va sifatlar, fiziologik va biokimyoviy reaksiyalar shu organizmdagi mavjud genlar nazoratida bo'lishini isbotlagan. Demak, nafaqat uzoq umr ko'rish, sog'lom turmush kechirish, balki turli xil irsiy kasalliklarning kelib chiqishi ham ko'pincha genlarga bog'liq. Demak, genda, genlarda gap ko'p. Bundan kelib chiqadigan xulosa shuki, o'g'il uylantirish, qiz chiqarish, quda-anda bo'lish arafasida turgan ota-onalar bo'lajak kelin-kuyovlarning yetti pushtini so'rab-surishtirsalar, foydadan xoli bo'lmas.
Mavzudan chetga chiqmagan holda endi quyidagi fakt va raqamlarga e'tibor qaratamiz.
Ma'lumotlarga ko'ra, Huvaydo momo Umarova 1895 yil 1 yanvar sanasida hozir yashab turgan Buvayda tumanining Qoraqum qishlog'ida tavallud topgan. Momoning otasi Toshmatjon Qodirov (1869-1942) hunarmand usta — tandirchi bo'lgan. Onasi Oliyaxon Qodirova (1876-1961) esa jamoa xo'jaligi a'zosi — kolxozchi bo'lgan. Buni qarangki, kimga erta, kimga kech deganlaridek, Oliyaxon 19 yoshida, uning qizi — uch asr bilan yuzlashgan hikoyamiz qahramoni Huvaydo momo esa 40 yoshida farzand ko'rishgan: Hoshimjon Umarov (1835-2013) tug'ilgan.
Yana bir fakt. Huvaydo momoning tog'alari mulla Qodir bobo 130 yil, ammalari Saydiniso momo esa 125 yil umr ko'rishgan ekan. Bunisiga nima deysiz? Uzoq umr ko'rish ularning qonida bor, desak, aslo mubolag'a bo'lmas!
Davom etamiz. Huvaydo momo turmush o'rtog'i Umirali Umarov (1891-1971) dan 3 o'g'il, 4 qiz ko'rdi. Ayni kunlarda ularning qizlari — Sanobarxon Bozorova (1942), Sadbaroy Toshtanova (1947), Rahbaroy Islomova (1952), Sharofatxon Ahmedova (1961) va o'g'illari — Abduqosim Umarov (1949) hamda To'raqul Umarov (1963) lardan baxtli-saodatli odam yo'q dunyoda. Chunki Allohga ming qatla shukurki, ularning tabarruk va duogo'y onalari bor. Onalarining 242 nafar nevara, chevara, evara, kabira, abira va 5 nafar “begona”lari ham bor. Bundan ortiq baxt bormi?!
Huvaydo momoning fayzli xonadonidan bir olam taassurotlar bilan qaytar ekanmiz, kenja o'g'il To'raqul aka bir gapni aytib qoldi.
— Yaxshiyamki, buvimlar bor, — deydi u ma'yus ohangda. — Buvimlar bo'lmasa, bizni yo'qlab kim ham kelardi…
— Unday demang, aka, — dedik biz. — Bu xonadondan odamlarning oyog'i hech qachon uzilmaydi. Axir uzoq umr ko'ruvchilar xonadoni bu! Momoning tog'alari, ammalari 125-130 yil umr ko'rishganligini eshitdik, bildik. Shunday ekan, demak, bu an'ana hali uzoq davom etadi. Demak, bu fayzli xonadonning chirog'i abadul-abad o'chmagay, inshoolloh! Keldi-ketdilar davom etaveradi…
Qurbon Ali TO'RAQULOV,
jurnalist.