“Muallim desalar meni, qaniydi…”

yoxud o'qituvchilik kasbidan saodat topgan jiydakapalik Habibullo HAYDAROV haqida muxtasar hikoya

To'raqo'rg'onda turli lavozimlarda ishlagan Habibullo Hojimatov degan uzoq yillik qadrdonimiz bor. Yoshi yetmishdan oshgan bo'lsa-da, olimlar ilmini amaliyotga joriy qiladigan urug'chilik tajriba dargohiga rahbar.

U kishi bilan To'raqo'rg'ondan borib Namangan shahriga kiraverishda, yo'l bo'yidagi idorasida uchrashishga kelishgan edik.

U yerda yoshlari elliklar chamasidagi, ko'z qarashlaridan rahbarlik nafasi sezilib turgan kishi ham Habibullo akani kutayotgan ekan.

U salom-alikdan so'ng, Habibullo aka ertalab doktorga ko'rinib, hademay kelib qolishini aytdi.

— Ko'zimga issiq ko'rinyapsiz, qaerdadir uchrashgan bo'lsak kerak-a, – dedim yangi tanishimga.

— Men ham sizni taniganday bo'lib turibman, Nosir Otaxonov haqida kitob yozgansiz-a? Ustozning dala shiyponida bir marta ko'rishgandim, shekilli?

Qoyil! Ayrim kishilarda xotira – eslab qolish qobiliyati juda kuchli bo'ladi. Bu kishi “Chinor shoxidagi sinchalak” kitobim qahramoni, fozillarga xos hayot kechirib, o'zidan go'zal xotiralar qoldirib ketgan olim Nosir Otaxonovning shogirdi Oybek Haydarov ekan. Kitobda ustozi bilan Shahrisabzdagi “Oqsaroy” maydonida tushgan rasmi ham bor ekan.

Tasodifiy uchrashuv bo'lsa-da, suhbatimiz darrov qovushib ketdi. Nosir Otaxonovni esladik. Oybekning o'zi ham urug'chilik sohasi ilm ahllaridan ekan. Ta'biga ma'qulroq gaplar aytdim, shekilli, tezda do'stlashib qoldik. Do'st tutinish ham tiriklikning fazilati axir!

Oybekning aytishicha, otasi Habibullo Haydarov ham gazetaga, kitobga mehri juda baland kishi. Kitobimni o'qiganida “shu kitobni yozgan kishi bilan bir uchrashsam, yaxshi bo'lardi” deb niyat qilibdi. O'ziyam o'n bir yilcha avval chiqqan kitobchamning keksa muxlisi bilan ko'rishib suhbatlashish ruhiyatimga qanchalar quvvat berishini tasavvur qilib, zavqlanib ketdim.

Oybek Haydarovga yanagi safar Namanganga kelganimda, albatta, otasi bilan uchrashishga va'da berdim…

Xullas, o'tgan hafta Namangan viloyati hokimining taklifiga ko'ra 64-xalqaro gullar festivali ochilishi marosimida ishtirok etdim. Bu haqda gazetamizda maqola ham berildi.

Ushbu safar kunlari Habibullo Haydarov bilan uchrashish maqsadida Namangan shahridan Uychining Jiydakapa qishlog'i tomon yo'lga chiqdik. Hamrohim Ro'zimuhammad inson ruhiyatini yaxshi tushunadigan, dilkash inson ekan. “Qumtepa” mahalla fuqarolar yig'inidagi Namangan ko'chasida istiqomat qiluvchi Haydarovlar xonadonidamiz.

— Xayriyat, domla uyga kelibdi, — dedi Ro'zimuhammad ochiq darvozadan ko'rinib turgan, hovlining etak tomonidagi qora “Tracker”ga ishora qilib. —Habibullo aka yetmish besh yoshga kirayotgan bo'lsa-da, juda g'ayratli. Tinim bilmaydi. Ertalab sizning borishingizni aytgani qo'ng'iroq qilganimda, asalarilaridan xabar olgani dalasiga ketgan ekan.

* * *

— Bugun omadli kun ekan, yuzidan nur yog'ilib turgan inson bilan ko'rishish nasib etdi, — deyman Habibullo akaga. Nazarimda, soch-soqoliga oq tushgan bu nuroniy bilan avval ham ko'rishgandekman. “Yaxshilikni ochiq chehralilardan kuting” degan muborak hadisi sharif yodimga tushib, ko'nglim yanada kengayib ketgandek bo'ldi.

Namanganda yoshi kattaroq kishilar yalangbosh yurishmaydi. Erkaklarning boshida do'ppi, ayollari ro'molda. Tibbiy tadqiqotlarga ko'ra, boshida kiyimi borlardan ko'ra, yalangbosh yurganlar bosh bilan bog'liq bemorliklarga ko'proq duchor bo'lar ekan. Milliy do'ppimiz kishilarni salobatli va fayzli qilib ko'rsatadi.

Ustoz-muallimga yarashib turgan bosh kiyimni ko'rib, xayoldan o'tdi bu gaplar. Eng muhimi, yorug' yuz bilan suhbat qurmoq, suhbatlarda yaxshilik va odamiylik xislatlarining ustun bo'lishi — asosiy ma'ni.

Suhbat avvalida:

— Qishlog'ingizda jiyda ko'pligi uchun nomi “Jiydakapa” deyilgan bo'lsa kerak-a? — deya qiziqdim.

— Bu nom to'rt yuz yillik tarixga ega, — dedi Habibullo aka. — Aytishlaricha, bir paytlar daryo bo'ylarida yovvoyi jiydalar ko'p bo'lgan ekan. Odamlar jiydadan qurilgan kapalarda yashab, dehqonchilik qilishgan. Hozir ham biz tomonlarda jiyda daraxtlari ko'p.

— O'quvchilarimdan biri anchadan beri choyga taklif qilib yuruvdi, xo'p desangiz, sizning bahonangizda o'sha yoqqa borsak, — dedi Habibullo aka.

Qo'shni Norin tumanidagi Jo'ja qishlog'ida dala hovliga o'xshaydigan mo''jazgina joyda polvonkelbat bir kishi bizni kutib oldi. U — Mashrabboy Komilov — “Qobiljon Mushtariy” fermer xo'jaligining rahbari.

— Namanganda Mashrab ismli kishilar ko'p bo'ladi-a! — deb unga yuzlandim.

— Tug'ilishimdan ikki kun avval onamning qornida yig'labman, shuning uchun Mashrab deb ism qo'yishgan ekan, — dedi mezbon.

— Mashrabboy o'quvchiligidan adabiyotga, she'riyatga, sportga qiziqqan, — dedi Habibullo aka.

Baribir, sokin joyda ijodkorga mehri bor insonlar bilan davra qilishning gashti bo'lakcha. Shaharning chang va shovqin-suronidan bezigan dillarga Norin va Qoradaryo tomonlardan esayotgan shabada cheksiz orom beradi.

Habibullo aka Namangan davlat pedagogika institutining jismoniy tarbiya va sport fakultetini bitiriboq, tug'ilib o'sgan Jiydakapa qishlog'idagi qurilish texnikumida ish boshlaydi. Jismoniy tarbiya va sport sohasida shu o'quv dargohida salkam qirq yil dars beradi. O'quvchilarda o'smirlik chog'laridayoq sportga muhabbatni uyg'otish, ularning vujudiga sog'lomlik, qaddiga qomat, bilagiga quvvat beradigan fandan dars berish ham katta ahamiyatli ish ekan. Ayniqsa, yigitlarning haqiqiy erkak bo'lib shakllanishida sportning roli katta. Habibullo aka ham o'zining yoshlik g'ayratini, kuch-quvvatini, bilim-zehnini sarf etib “Haydarov domla” degan nomga erishgan saodatli insonlardan biri.

Beixtiyor xayolim uzoqlarga ketdi. O'sha yillari muallimlik kasbiga sodiq qolish hammaga ham nasib etmadi. Ko'p o'qituvchilar kasb zahmatlariga, maoshlar kamligiga sabr-qanoat qilolmadi. Avvaliga erkak o'qituvchilar, ortlaridan ayol muallimalar tirikchilik ilinjida o'zlarini bir bozordan ming bozorga urishdi. Guldek kasbini tashlashga majbur bo'lishdi. Tarbiyat va ma'rifatning mashaqqatli ko'chalari ularga torlik qildi. Bozor deb atalmish talato'p ichida o'zligidan, ba'zan g'urur-oridan ayrilishga rozi bo'lishdi. Yopirilib kelgan G'arb madaniyati to'fonida o'qituvchi kimligini, adab nimaligini anglamay ulg'ayayotgan bolalarning tarbiyasizligi, ota-onalarning “bolaparvar”ligi o'qituvchilar asablarini qaqshatdi, ruhiyatlarini sindirdi. “Bor-e” deyishdi, qo'l siltab, boshqa tirikchilikning boshini tutishdi. Rizq izlab necha yuzlab, minglab muallimlar russiya tomonlarga, chet ellarga ketib qolishdi.

Bugun o'qituvchilar zamoni keldi. ­Shavkat Mirziyoyev o'qituvchilik kasbining qadr-qimmatini, nufuzini, oylik maoshlarini keskin oshirdi. Qancha vaqtlar ko'cha supurishga ham, turli dala yumushlari — paxta yig'im-terimi-yu, g'o'zani chopiq, yagana qilish bo'ladimi yoxud boshqa ishmi, bariga o'qituvchilar balogardon bo'ldi. Ulardan maktab, dars, ilm so'ralmay qolgan edi. Tayyor mardikor vazifasini o'qituvchilar bajarishga majbur bo'lishdi.

Xayriyat, davr o'zgardi. Bugun o'qituvchi — chinakam ustoz. Kasbini mukammal egallagan ilg'or muallimlar bugunga kelib ancha yuqori oylik maosh oladigan bo'lishdi.

— O'ylanib qoldingiz, choyingizni yangilab beray, sovib qolgandir, — deb Ro'zimuhammad piyolaga qo'l uzatdi…

* * *

Habibullo akadan ota-onasi haqida gapirib berishini so'radim.

— Dadam rahmatli Haydarali Sharipovning asli kasbi hosilot bo'lgan. Paxtachilik brigadasiga, jamoa xo'jaligiga rahbarlik qilgan. Esimni taniganimda, chorvachilik fermasiga mudir edi. Kam gapirar, ko'p ishlar edi. Qushlar tinsa tinardi, otam tinmasdi. Harom luqma yemagin, harom boylik odamgarchilikdan chiqaradi, kibr otiga mindiradi, odamni odamiylikdan ayirib, tamom qiladi, derdilar. Hamisha uch narsadan uzoq yurish kerak deb o'git bergan: “Nasha chekmagin, bangi bo'lasan, bangi degani bandi degani, buzuqilar yo'lidan yurmagin va aroq ichmagin”, der edilar…

Dadamning gaplariga amal qilib kam bo'lmadim. Farzandu nabiralarimga ham ularning nasihatlarini aytaman. Ibratli hikoyalaridan gapirib beraman.

Xayriniso onam rahmatli juda zukko, mehribon ona bo'lganlar. Pokiza, saranjom-sarishta uy tutardi. O'n bir farzandni oq yuvib, oq taragan oqila ayol edi. Xalq og'zaki ijodini yaxshi ko'rardi. “Alpomish”, “Go'ro'g'li” dostonlarini yoddan bilardi. Kechalari doston tinglab, onamning qo'ynida uxlab qolardik. Yuzlab maqollarni bilardi. So'zlaganida maqol qo'shib, ta'sirli qilib gapirardi.

* * *

— Jiyan tog'asiga tortar ekan, — dedi Habibullo aka suhbatni davom ettirib. — Tog'alarim chavandoz bo'lishgan. O'g'illarim ham ot minib, uloq chopib katta bo'lishdi. Endi nabiralarim ot choptirishmoqda.

— Uchrashuvimizdan avval o'g'lingiz Oybekdan siz haqingizda so'raganimda, dadam so'zining ustida turadigan, qat'iyatli, farzand tarbiyasiga judayam e'tiborli, ma'rifatli inson deya ta'rif berdi.

— Bu fazilatlar menga ota-onamizdan meros. Yana bir hayotda ko'rganim bor. Institutni bitirib, oliy ma'lumot olgach, Germaniyada harbiyda xizmat qilganman. O'shanda nemislardan ko'p narsalarni o'rganganman. Garnizonimiz Sharqiy Berlinning Shonvald (ma'nosi go'zal o'rmon) qishlog'ida joylashgandi. Hamma ishni o'z vaqtida qiladigan qat'iyatli kishilarga “nemis bo'lib ket-ey!” degan ta'rif bejizga aytilmagan ekan.

Germaniyadagi bir yillik zobitlik harbiy xizmatim davrida o'g'il farzandim tug'ilganligi xabari bordi. Xat yozib, ismini Ulug'bek qo'yishlarini bildirdim. Texnikumda Ulug'bek va Oybek degan aka-ukalar bilan birga o'qiganmiz. Ular bir-biri bilan juda inoq, tartibli va yaxshi o'qishardi. Hamma ularga havas qilardi. Yoshligimda ikkita o'g'il ko'rsam, ismlarini Ulug'bek, Oybek qo'yishni ko'nglimga tugib qo'ygandim. Alloh ikkita o'g'il berdi, niyatim ushaldi. O'shalardek inoq bo'lib voyaga yetishdi. Ammo Ulug'begimizning umri qisqa ekan. Yigirma to'qqiz yoshida — ayni kuchga to'lib, gullagan chog'ida olamdan o'tib qoldi. Farzand dog'ini farzandidan ayrilganlar biladi. Uch norasida qo'limizda qoldi. Otasi yo'qligini bildirmaslik uchun boshqalardan kam qilmay o'qitdik, uyli-joyli qildik, ularning baxtu kamolini ko'rib yuribmiz. Alloh rahmat qilsin, kelinimiz — Ulug'bekning turmush o'rtog'i ham to'rt yil avval olamdan o'tdi.

Nabiralarimiz, ayniqsa, Jahongir ko'ngli toza yigit bo'lib ulg'aydi. Institutni bitirib, ilmiy tajriba dargohida ishlamoqda.

Ota-onasining duolarini olgan, ko'ngli ochiq, ziyoli insonlar bilan dardlashsam, xuddi yaxshi kitob o'qiganday ma'naviy orom olaman. Habibullo hoji bilan bir gaplashgan kishi, yana ko'rishsam der ekan.

— Nuroniy-mo'ysafid bo'lib hayot kechirishingizda ahli ayolingizning xizmati katta bo'lsa kerak?

— Dilorom opangiz bilan qirq besh yil birga yashagan edik. Xudo rahmat qilsin, qo'li yengil doya-hamshira bo'lgan. Tumanimizdagi yuzlab onalar o'z chaqaloqlarini sog'-salomat qo'liga olishida ayolimning xizmatlari singgan. O'zi ham, so'zi ham go'zal ayol edi, — dedi Habibullo aka.

Habibullo akaning qo'l telefoni tez-tez jiringlab qoldi. Uning aytishicha, internatda birga o'qigan sinfdoshlari Chortoqda yig'ilishibdi, shunga taklif qilishayotgan ekan.

— Kerakli ma'lumotlarni oldim-ku, yana biror savol tug'ilsa, qo'ng'iroq qilarman, do'stlaringiz kutib qolishmasin, — deb Habibullo aka bilan xayrlashdim.

Undan sodiq do'stlari haqida so'ragandim, u chortoqlik qadrdoni Obidjon Toshboyevning telefon raqamini berdi.

Obidjon aka bilan bog'landim.

“Yashang, yaxshi, ezgu ishga qo'l uribsiz. Do'stim kitobni, adabiyotni yaxshi ko'radigan qalbi go'zal, dono inson. O'tgan yili Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Namanganga kelganida, Habibullo Haydarov bilan ham uchrashgan edi. Rasmini ko'rdingizmi? Agar o'qigan bo'lsangiz, Parda Tursunning “O'qituvchi” romani bor. Hamyurt yozuvchimiz xuddi Habibullo Haydarov haqida yozganga o'xshaydi”.

Bunday beg'ubor ta'rifdan xursand bo'lmasdan iloj yo'q. Chindan ham Habibullo Haydarovga berilgan eng munosib baho…

U millatimizning fidoyi kishisi. Haqiqiy ziyoli, kamtarin va samimiy. Ustoz, muallim. O'zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Abdulla Oripov yozganidek:

Shoirga dedilar:

– Siz baxtli inson,

Xalqingiz ardoqlar,

hamma taniydi.

Shoir javob qildi:

– Menda bir armon:

Muallim desalar meni, qaniydi!

Dilmurod QIRG'IZBOYEV,

O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi.