Qutlug' qo'l
yoki mehnatdan saodat topgan yangiqo'rg'onlik Hoshimxon NAJMIDDINOVni yod etib
Namangan ahli ichida do'stlariga oqibatli, kasbiga muhabbatli, ustozlariga sadoqatli, shogirdlariga mehribon, bergan kuniga shukur qiladigan va yana eng muhimi, ota-onalarining xizmatlarini qilib, duolarini olgan qadrdonlarim ko'p. Ana shunday fazilatli insonlardan biri Ikromxon aka Najmiddinovdir. “Hayot ustozimsiz”, – deb o'zlariga ham aytib yuraman. Keyingi yillarda Namangan diyoriga borsam, albatta, huzuriga kirib, duo olishga odatlanganman. Goh-gohida uzoqroq suhbatlashib ham qolamiz.
Tabiatim shunday, ota-onasini tez-tez eslaydigan, ular haqida ibratli hikoyalar gapirib yuradigan insonlarga talpinaveraman. Ko'zi tirikligida xizmatlarini qilib, ota-onasining duosini olgan kishilar haqida yozsam, rohatlanaman, xayrli ish qildim deb quvonaman. Ikromxon aka tuman, viloyat hokimi, vazir va boshqa yuqori idoralarda mas'uliyatli lavozimlarda ishlaganida ham, bugun Respublika “Nuroniy” jamg'armasi viloyat bo'limi raisi, Oliy Majlis Senati a'zosi bo'lsa ham hecham o'zgarmadi. Ikromxon aka qanday otaning farzandi ekan-a, deya ko'nglimdan o'tkazib yurardim. Shubham yo'q edi, elu yurtimizga, Vatanimizga, Prezidentimizga sidqi ixlosda ilg'or bo'lgan Ikromxon aka ulug' insonlar zurriyoti ekani haqida tafakkur qilardim.
Yaxshi niyatli insonlarni Allohning o'zi bir-biriga dilkash qilib qo'yar ekan.
O'tgan hafta yana Namanganga yo'lim tushdi. Yo'qlab kirsam, qalingina albomni varaqlab o'tirgan ekan. Unga sarg'ayib ketgan gazetalarda bosilgan maqolalar yopishtirilgan ekan.
— Otam rahmatli o'zi haqida chiqqan maqolalarni shunday asrab yurardi, – deb u menga albomni uzatdi.
Albomda ellik-oltmish yil ilgari chiqqan maqolalar ham bor ekan. Jurnalist kasbi nonini yeb yurgan ijodkor sifatida yozgan maqolalarimni qahramonlarim shunday avaylab-asrashini ko'z o'ngimga keltirib, xursand bo'lib ketdim.
— Ikromxon aka, otangiz haqida har qancha yozsa arziydigan inson ekan, — dedim.
Alloh ko'nglimga solibdi-da, hamsuhbatim ham xursandchiligini yashira olmadi.
— Hayot bo'lganida, Hoshimxon otam rahmatli shu oyning oxirida yuz yoshga kirar edi. Shu sababdan esdaliklarini o'qib, rasmlarini tomosha qilib o'tirgandim…
— Doim ota-onangiz haqiga ehson qilib yuradigan kishi ekaningizni yaxshi bilaman. O'tganlarni, ayniqsa, ota-onani tirikligida xizmatida bo'lish, duosini olish, o'tganlaridan so'ng doimo eslash, xotirlab turish, haqlariga duo qilish qobil farzandlar uchun vojib amaldir. Bu tabarruk qoidalarni Ikromxon aka va u kishining yaqinlari juda yaxshi bilishadi, albatta.
— Shu kunlarda aziz ota-onamizni yod etib, ularni yaxshi biladigan do'stu birodarlarni taklif qilishni o'ylab o'tirgan edim. Yaxshi bo'ldi kelganingiz, siz ham xonadonimizga albatta, keling. Haqlariga duo qilib, yod etsak, ruhlari shod bo'lar edi, – dedi Ikromxon Najmiddinov.
…O'n to'rtinchi iyul. Dushanba. Kunlarning xayrlisi. Yangiqo'rg'onning Iskovot qishlog'i “Bunyodkor” mahalla fuqarolar yig'ini hududidagi Ulug' chinor ko'chasi. Peshtoqiga zarhal harflar bilan “Bu xonadonda I darajali “Mehnat faxriysi” Ikromxon Najmiddinov istiqomat qiladi” deb yozilgan darvozadan ichkariga kirdik. Hovlidagi turli xil mevali, manzarali daraxtlar, gullarning alvon ranglaridan bahra olasan kishi. Bu qishloqning havosi Namangan shahrinikiga nisbatan salqinroq va musafforoq ekan. Yozning chillasida poytaxtning dim, issiq va chang havosidan bezib yurganingda, bunday joyga kelishning o'zi bir ne'mat bo'ldi.
Ikromxon aka, kelaveringlar, deb hovli etagidagi soyabonli ayvonga taklif qildi. O'tgan ota-onasini eslab ehson dasturxoni yozibdi. So'rida o'tirgan o'ttiz besh yoshlar chamasidagi qori domla Iskovot jome masjidi imomi Nizomiddin Ubaydullayev ekan. U: “Shomga yaqin qoldi, men chiqay”, deb bir kalima Qur'on oyatlaridan tilovat qildi. Ha, o'tganlar ruhini duolar bilan shod etish tiriklarga hadya bergan bilan barobardir. Shom kirib, qorong'i tusha boshlagach, bir-biriga navbat bermay sayrayotgan qushlarning ovozi ham tindi. Kuzatishimcha, sayroqi qushlar ham fayzli, farishtali xonadonlarni makon tutar ekan.
— Ota-bobolarning ibratli ishlari bilan zurriyotlarini tanitish uchun ularni gazeta, kitoblarga yozish kerak, – dedi Ikromxon aka. — Xotiralar tarixni yaqinlashtiradi. Qarindosh-urug'lar o'rtasidagi birodarlik aloqalarini mustahkamlaydi. Kelgusi avlodlarga ota-bobolari qanday insonlar bo'lgani haqida ma'lumot beradi. Avvalo, shunday ota-onaning zurriyoti bo'lib dunyoga kelganim uchun Allohga shukur deyman. Hoshimxon otam rahmatli o'n yetti yoshida akasi Eshondadaxondan bir oy keyin Ikkinchi jahon urushiga jo'natilgan ekan. Ukrainaning Melitopol shahrida nemis-fashistlarga qarshi jangda qo'lidan og'ir yaralanadi. Tibbiy harbiy komissiya jang qilish qobiliyatini yo'qotganligi uchun uyiga qaytarish haqida qaror qilishadi. Otam “jangni davom ettiraveray” deb komandiridan iltimos qiladi. Ularning suhbatini tinglab turgan tatar millatiga mansub vrach kampir uni chetga chaqirib: “O'g'lim, judayam yosh ekansan, men Namanganda bo'lganman, o'rik, jiyda, yong'oq, mayizlari juda shirin bo'ladi. Ona yurtingga qayt, sog'ayib ketib mehnat qilsang aslo kam bo'lmaysan. Ammo qo'lingdagi jarohat bilan u tuzalgandan keyin ham jang qilishingga, xizmatda bo'lishingga ruxsat berolmaymiz.
Shu tariqa otamiz urushdan qaytishga majbur bo'ladi. Qishloqqa qaytsa, qarindosh-urug'lar yig'ilib, akasi Eshondadaxon urushda qahramonlarcha halok bo'lgani haqidagi qoraxatni olishib: “Bir o'g'limizdan ayrildik, ikkinchisi urushdan eson-omon qaytsin”, deya Allohdan so'rab mushkulkushod qilishayotgan ekan.
Akasidan ayrilgani dardi ketmay turib, kelganidan uch kun keyin onasi vafot etadi. Ertasiga beshikdagi singlisi olamdan o'tadi. Qayg'u va kulfat bir keldi, qator-qator keldi. Oradan yana uch kun o'tib, qumg'onda choy qaynatib o'tirgan otasi “boshim og'riyapti” deb, peshinga borib, u ham jon taslim qiladi. Oradan bir necha kun o'tib, tog'asi ham olamdan o'tadi. O'n kunda shuncha jigaridan ayriladi.
Ikromxon akadan otasining boshiga tushgan o'sha musibatlar haqida eshityapman-u, beixtiyor Abdulla Oripovning “Munojotni tinglab” she'ridagi misralar yodimga tushdi:
Eshilib, to'lg'anib ingranadi kuy,
Asrlar g'amini so'ylar munojot,
Kuyi shunday bo'lsa, g'amning o'ziga
Qanday chiday olgan ekan odamzod!
Yaxshiyam Kotibxon tog'asi bor ekan, otamga namoz o'qishni, tilovat qilishni o'rgatib, “Arvohlarning qorni och bo'ladi, duo qilsang, ketadi”, deb aytgan ekan.
Onadan ham, otadan ham bevaqt yetim qolgan ikki ukasi, bir singlisi Hoshimxon ota qaramog'ida qoladi. Xudo rahmat qilsin, xo'jalik brigada boshlig'i Yo'ldoshali Qirg'izboyev otalarcha mehribonlik ko'rsatadi. Brigadasiga tabelchi qilib olib, hisob-kitob ishlarini o'rgatadi. Oradan bir-ikki yil o'tib, ustozi Yo'ldoshali brigadirning tavsiyasi bilan Kandabuloqdagi rejalari bajarilmaydigan og'ir brigadaga boshliq bo'ladi. Hoshimxon Najmiddinovning qo'li qutlug', qadami xosiyatli kelib, bir yildayoq paxta hosildorligi ikki baravarga oshadi.
Shunday qilib salkam ellik yil davomida eng og'ir brigadalarni boshqarib, hayron qoladigan mo''jizaviy natijalarga erishadi. Yerga jon bilan quvvat kiritishga qodir bo'lgan afsonaviy brigadirga aylanadi. Ko'ksini o'sha davrning orden-medallari bilan bezaydi.
Paxtachilikning shonli tarixida dehqonchilik pirlari bo'lgan o'nlab insonlarni bilaman. Masalan, Sharof Rashidov va Botirali Hakimovning otalari ham Hoshimxon Najmiddinov kabi qutlug' qo'lli, olovqalbli brigada boshliqlari bo'lgan.
Qadami tekkan yer borki, baraka yog'iladigan, shunday nazarkarda dehqonlar haqida yozmoqchi bo'lsam, satrlar quyilib kelaveradi.
Hoshimxon Najmiddinov to'g'ri so'z, ishning ko'zini biladigan, haqiqat uchun hech kimni ayab o'tirmaydigan, tartib-intizomni mahkam ushlaydigan tabiatli, mehnat uchun tug'ilgan inson bo'lgan ekan.
Yo'qdan bor qilish kerak, borini hamma ham qilaveradi degan shiorga amal qilib yashagan ekan. Yana bir qiziq fe'li – amaldan qochib yurgan. Bir safar kolxozga rais qilib saylashadi. U paytlari tumanni raykomning birinchi kotibi boshqarardi. Otni minib olib, to'g'ri raykomning uyiga boradi. Chaqirsa, chiqavermaydi. Otni bog'lab qo'yib, eshigining tagida kutib o'tiradi. Ancha vaqtdan keyin raykom chiqib: “Biror muammongiz bormi?” deb so'raydi. “Rais bo'lmoqchi emasman. Falonchi rais qamaldi, pistonchi raisning ishi tergovda, men ham qamalib ketsam, yetim ukalarimning taqdiri nima bo'ladi? Ikkita ukamni uylashim, singlimni uzatishim kerak”, deb dangal aytgan ekan.
Raykom kotibi: “Qiziq odam ekansiz, odamlar rais bo'lay deb ortimdan chopib yursa-yu, siz bo'lsangiz unamaysiz-a? Mayli, brigadirlik qilib yuravering”, deydi raykom kotibi.
— Dadamdan bir kuni: “Doim dalada bo'lasiz, o'rtoqlaringizga o'xshab dam olishlarga borib, maza qilib yursangiz bo'lmaydimi?” deb so'radim, — deya yodga oldi Ikromxon aka. — “Urushda yurganimda Allohga iltijo qilib, agar urushdan eson-omon qaytsam, faqat mehnat qilaman, deb o'zimga o'zim so'z berganman. Biror marta so'zimdan qaytganimni ko'rganmisan, o'g'lim? Men dalada ishlasam dam olaman”, dedi otam rahmatli. Bu savolni keyin yana qaytarishga botina olmaganman.
Dadamning shu gaplarini eslasam, ko'zimga yosh kelaveradi. Yaratgan Egam unga tinimsiz mehnat qilib, odamlarga yaxshilik qilib, mehr-muruvvat ulashib, rohat oladigan qalb ato etgan ekan, – dedi Ikromxon aka.
Suhbat mavzusi aylanib-ulgurib ma'naviyat, kitobxonlik mavzusiga kelib qoldi. Shunda:
— Jurnalistlardan, yozuvchi-shoirlardan do'stlaringiz ko'p, ish stolingizda doimo gazeta-jurnal, kitob bo'ladi, – deb Ikromxon akadan so'radim.
— Gazetaga, kitobga mehr dadamdan o'tgan bo'lsa kerak, – dedi u. — Respublika, viloyat va rayon gazetalarini har kuni o'qirdi. Moskvaning “Vremya”, O'zbekistonning “Axborot” ko'rsatuvini ko'rmasdan uxlamas edilar. Ziyoli inson bo'lgan.
Rahmatli Muzayyamxon onam dadamning roziligi uchun ahli ayollik vazifalarini bekami ko'st bajarib o'tdi. Qishlog'imizdagi hamma mahallalarda ayollar onamdan maslahat so'rashardi, to'ylarni boshqarardi. Teng-tengi bilan degan naqlni hayotga tatbiq etardi…
Ikromxon akaning oz-moz tomog'i og'ribdi, shekilli, “sut qaynatib kelinglar”, deb buyurdi. “Siz ham ichasizmi?” deb mendan so'radi.
Takallufni qaytarib o'tirmadim. Ustoz bilan bir kosadan issiq sut ichdik. Shunda, eh, mana haqiqiy sut qanday bo'ladi devordim o'ziyam. Biz Toshkentda bir litrini 15-20 mingga sotib olayotgan sut qaerda-yu, xonadondagi chinakam tabiiy sut qaerda. Nimasini aytamiz, biz shaharda ichayotgan sutning faqat rangi sutga o'xshaydi, lekin necha bor qayta ishlanaverib suvdek bo'lib qolgan bo'ladi-da.
— 1974 yildan beri xonadonimizda mol, qo'y, parranda boqamiz. Birovning molining sutini ichmaymiz. Qatiq, qaymoq, sariyog', tuxum sotib olmaymiz. Ekologik toza mahsulot iste'mol qilamiz, – dedi xonadon sohibi.
Shu payt katta darvoza ro'parasidagi so'rida o'tirgandik, ko'rinishidan Najmiddinovlarga o'xshab ketadigan kishi kirib keldi. Bo'lmasa, suhbatimiz yanada cho'g' olib, Ikromxon aka bilan chorvachilik mahsulotlarining sifatiyu, muammolarigacha davom etishi aniq edi.
— Ukam Tohir. Kelgusi yili yetmishga kiradi. Umr bo'yi g'aznachi bo'lib ishladi.
Yangiqo'rg'ondan ajoyib taassurotlar bilan qaytishda Chortoqqa — hamkasbim, taniqli yozuvchi Rustam Ummatovni yo'qlab bordim. Hoshimxon ota haqida xotira yozayotganimni aytdim.
— Juda yaxshi, xayrli ish– dedi Rustam aka. — Hoshimxon otaning Usmon degan o'g'li ham bo'lgan, shu haqda ham yozib ketsangiz, — dedi u. — Juda dasturxoni ochiq, ijod ahliga mehri baland inson bo'lgan. Usmonxon aka o'zi yaxshi ko'radigan narsalarni boshqalarga ham ilinadigan kishi edi. Bir gal radiodan intervyu olish uchun uning huzuriga borsam, har bir qavatiga qaymoq, qo'y yog'i bilan qiyma yoyilgan issiq qatlama pishirtirgan ekan. O'shanda Iskovot, avvalgi “Pobeda” xo'jaligidagi bog'da bir tupidan 2 tonna 800 kilogramm hosil olingan uydek keladigan olma daraxtini ko'rsatgan edi. Haligacha esimda, halim, mehmondo'st, yuzidan nur yog'ilib turardi…
Hoshimxon Najmiddinov sulolasi haqida o'ylab turib, O'zbekiston Qahramoni, Xalq shoiri Erkin Vohidovning “Qo'llar” qasidasidagi quyidagi misralar ham yodga tushdi. Ulug' shoir Hoshimxon Najmiddinov kabi qutlug' qo'lli fazilat egalarini madh etganga o'xshaydi:
Taningda kamtarin a'zo
Bu qo'llardir, bu qo'llardir,
Mudom mehnat uchun paydo
Bu qo'llardir, bu qo'llardir.
Jahonda toki bunyodsen,
Ki nomi odamizodsen,
Yurakdek tinmagan aslo
Bu qo'llardir, bu qo'llardir.
Dilmurod QIRG'IZBOYEV,
O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi.