Газетанинг ҳалол нони
Фахр билан айта оламанки, бугунги ўзбек журналистикасининг ривожида отам – Эркин Самандарнинг муносиб ҳиссаси, ўрни бор. Журналистнинг нигоҳи ҳам, қалами ҳам ўткир бўлиши лозимлигини, у эртани кўра олиши, жамиятнинг дарди билан яшаши зарурлигини мен отам тимсолида кўрганман.
1977 йилда отамни “Хоразм ҳақиқати” газетасининг бош муҳаррири лавозимига ишга таклиф қилишди. Биз Хоразмга кўчиб келдик. Отам вилоят газетасининг нуфузини янада ошириш, одамларнинг дарду ташвишларини, муаммоларини олиб чиқиб, масъулларнинг эътиборини шунга қаратиш, уларнинг ечимини топиш, газетанинг ўқишли бўлишига эришиш борасида ўзларини аямай ишладилар.
Ўша пайтда “Хоразм ҳақиқати” газетаси даврнинг ижтимоий муаммоларини бонг уриб кўтарувчи мақолалари билан халқимизнинг орасига чуқур кириб борди. Орол муаммоси бутун дунёнинг эътиборини тортаётган, унинг ҳудудида яшовчи аҳолининг саломатлигини муҳофаза қилиш кун тартибига чиққан бир даврда воҳа табиатининг кескин ёмонлашуви ва унинг салбий оқибатлари ҳақидаги чиқишлар сабабли газета халқчиллик касб этди. Воҳада азим гужум дарахтларига қурт тушиб, уларнинг ёппасига қуриётгани, тўқайзорларнинг йўқолиб бораётгани ҳақида отам бизга ҳам гапириб берардилар. Ва: “Буларни ёзмасак бўлмайди, газетага бермасак бўлмайди”, дердилар куйиниб. Одамларда ҳам газета билан ҳамнафас бўлиб яшаш кайфияти пайдо бўлган эди.
Газета жуда катта ижтимоий минбар эди! Бу минбарда туриб муносиб сўз айтиш, халқнинг дилидан жой олиш эса, табиийки, журналистнинг фидойи жони, бедор юраги эвазига бўларди. “Биз газетанинг нонини еб катта бўлганмиз!” дейман ҳар гал ифтихор билан! Бу ноннинг таъми жуда ширин эди! Отамнинг ўнлаб шогирдлари, меҳр ва эътибор билан парвариш қилган ниҳоллари бугун кўркам дарахтлар бўлиб, салқин соялар бериб, соҳа ривожида ўз ўринларига эга бўлдилар. Солияжон Раҳимберганова, Сотим Аваз, Дилбар Бекжонова, Жуманазар Юсупов, Феруза Тангриберганова, Отабек Исмоилов… Уларнинг нигоҳларида бугун отамни кўргандай бўламан. Қаерда кўришиб қолсак, мавзу, албатта, отамдан бошланиб, отамда тугайди. Улар бугун мен учун жуда қадрли инсонлардир. Чунки улар отам билан кўришган, улардан озми-кўпми нимадир ўрганган шогирдларидир.
Газета саҳифаларида ўз даврида “Сўз — ташаббускорларга!”, “Кўчат экинг — боғ қилинг”, “Бир хат изидан”, “Одоб, ахлоқ, оила”, “Мавзуга қайтиб”, “Дала шийпонларида аҳвол қандай?”, “Хатлардан сатрлар”, “Театр ҳаётидан”, “Маориф хабарлари” каби турли рукнлар остида берилган мақолалар ўзининг таъсирчанлиги, ҳаётийлиги билан ўқувчилар эътиборини жалб этди. “Жайхун узра нур”, “Табиат ва инсон”, “Маънавият”, “Ёшлик”, “Қизлар клуби эшитади”, “Адабиёт ва санъат” каби саҳифалар эса аҳоли билан таҳририят ўртасида ишончли кўприк вазифасини ўтаган эди. Газета деярли 60 минг нусхада чоп этиларди. Вилоятнинг чекка ҳудудларидан кишилар муҳаррирнинг ўзини кўриб гаплашиш, дардини айтиш учун келарди. Отам уларни жон-дили билан эшитиб, айрим муаммоларни шу ернинг ўзида ҳал қилсалар, айримларини газета саҳифаларида ёритиб, раҳбарларнинг диққатини қаратар, кенг жамоатчиликни мулоҳазага чорлардилар. Почта орқали келадиган хатларнинг саноғи йўқ эди. Баъзан отамнинг ишхоналарига борганимда, йўлаклардан ўтиб бораётиб, бўлимларнинг очиқ турган эшикларидан ерда даста-даста бўлиб тахланиб турган хатларни кўрардим. Уларнинг ҳаммасига жавоб ҳам юбориларди. Эсимда, айниқса, газета чиқадиган куни жуда кеч, ҳорғин кириб келардилар. У вақтда газета ҳафтасига беш кун чоп этиларди.
Ўша пайтлардаги тартиб-қоидага кўра, раҳбарлар баҳорда ерга уруғ қадаш, кузда пахта-йиғим терими даврида туманларга, колхозларга вакил қилиб бириктирилардилар. Шундай мавсумларда отамни жуда кам кўрардик. Бизлар ухлагандан кейин ярим тунда келиб, биз уйғонмасимиздан саҳар туриб кетардилар. Газета чиқадиган кунлари ҳам отам кечки овқатдан кейин яна ишга кетардилар. Бирон ҳарфда хато ўтиб кетмасин, дердилар.
Ташаббус бор жойда, янги ғоялар туғилган пайтда, уни хушламайдиганлар ҳам бўлади, албатта. Бу ҳамма жамоада учрайдиган ҳолат деб биламан. Редакция ҳам бундан холи эмас эди. Туманларга чиқиб, танқидий материал, фельетон ёзиш билан мутасаддиларга таҳдид қилиб, тамагирлик билан шуғулланган баъзи “курмак”ларни отам ҳалол ишлашга, қаламни ҳаромга аралаштирмасликка даъват қилдилар. Бундай талабчанлик, аёнки, ўша кимсаларнинг норозилигини келтириб чиқарди. Отамга нисбатан турли бўҳтонлар уюштириш, “юмалоқ хат”лар ёзиш пайига тушдилар. Лекин эгилган ҳақиқат асло синмади. Ундай кимсаларни ҳаётнинг ўзи жой-жойига қўйди. “Отамга мактублар” деб номланган туркум шеърларим орасида шундай ёзганларим:
Ё Раб, пойингизда бир даста ёлғон
Лат еган илондек тўлғониб ётар.
Иймонингиз ўқдир, унинг зарбидан
Тўлғониб-тўлғониб, охир тош қотар.
Сиз эса илдам кетаверасиз,
Пойингизда ётган тошларни тепиб…
Ёки:
Карвон кетиб борар қўнғироқ чалиб,
Ҳуриган итларнинг мадори кетган.
Қанча уринмасин, охир кўрдилар,
Эътиқод барибир манзилга етган.
Карвон кетиб борар, дилга хуш ёқар
Гўдак кулгисидай қўнғироқлари.
Ундан ҳам хуш ёқар мағлуб итларнинг
Кўксини минг тилиб чеккан оҳлари…
…Отам 80 ёшдан ўтган пайтлар эди. Бир гал суҳбатимиз орасида “Ота, сизга ёмонлик истаганларнинг ҳаммасининг ҳоли не кечганлигини кўришингиз учун ҳам Худо сизга узоқ ёш берган”, дедим. “Ҳа, қизим, кўрдим, кўряпман… Ҳаётий хулосам шуки, ёмонларга қайтариб тош отишнинг сира кераги йўқ. Уларга у тош бошқа ердан келади. Мен шунга амал қилдим”, дедилар… Эндиликда “Хоразм ҳақиқати” газетасини ҳар гал қўлимга олганимда, саҳифалар аро отамнинг ўйчан, сокин нигоҳлари боқиб тургандай бўлаверади…
Ўша йиллари вилоятда уларнинг ташаббуслари билан бирин-кетин ташкил қилинган боғларни бунёд қилиш пайтларида ҳам отамни соғиниб кутардик. Улар давлат ишида хизмат қилиш билан бирга, жамият ҳаётида ҳам жуда фаол эдилар. Ижодий учрашувлар, хизмат сафарлари билан бир қаторда, ўтган улуғ шоирларнинг қабрларини ободонлаштириш, уй-музейларини бунёд этиш, улар номи билан боғ яратиш каби эзгу ўй-хаёллар билан яшардилар ва буларнинг уддасидан ҳам чиқардилар. Ўзлари баҳорда туғилганлари учунми, табиатни, дов-дарахтларни, гулларни жуда яхши кўрардилар. Боғ яратишга бўлган иштиёқлари, рағбатлари уларнинг табиати билан ҳам боғлиқ, назаримда. Бу борадаги ишларнинг тимсоли вилоятимизнинг қатор туманларида яратилган боғлар бўлди. Хонқада Алишер Навоий, Хивада Огаҳий ҳамда Беруний, Янгиариқда Аваз Ўтар, Шовотда Комилжон Отаниёзов, Янгибозорда Абдулла Қодирий номидаги боғлар… Воҳамизнинг деярли барча туманларида отамнинг ташаббуслари билан ташкил этилган боғлар маънавият боғлари, адабиёт боғлари ўлароқ бунёд бўлди. Уларда жамият ҳаётидаги барча соҳаларга дахлдорлик ҳисси жуда кучли эди. Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси Баҳодир Бобожоновнинг хотирлашича, Мираҳад Мирқосимов вилоят партия комитетининг биринчи котиби бўлган даврда Тупроққалъа ҳудудида қурилиши мўлжалланган атом электростанцияси отамнинг шахсий ва қатъий қаршилиги туфайли тўхтатилган экан…
1990 йилнинг декабрида падарибузрукворим Вазирлар Маҳкамаси Раисининг ўринбосари вазифасига тайинланди. Хоразмда бошланган хайрли ташаббус давом этиб, Наманганда Машраб, Андижонда Бобур, Нодира номидаги боғлар бу эзгу ишларнинг давоми бўлди. Бир сафар Тошкентга борганимда, отам билан бирга Миллий боққа сайрга чиқдик. 1991 йилда Алишер Навоий таваллудининг 550 йиллиги муносабати билан қурилган ҳайкал пойида туриб, бу муҳташам мажмуанинг барпо этилиши пайтида кечган қизғин меҳнат жараёни ҳақида завқланиб гапирдилар… Кўркам хиёбонни кўриб фахрландилар… Халқимизда “Яхшидан боғ қолади”, деган ҳикматли нақл бор. Дарҳақиқат, меҳр ила барпо этилган бу боғларнинг ҳар бир япроғи бугун отамнинг ҳаққига дуо қилаётган бўлса, не ажаб…
Сайёра САМАНДАР,
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси.