Bekobod yorug' o'zgarishlar jarayonida…
“Dolzarb 90 kun” loyihasi doirasida Bekobod tumanida o'tkaziladigan kitob taqdimotiga taklif etishganida xursand bo'ldik. Chunki dunyoda kitob taqdim etishdan ulug'roq, savobliroq ish bormi? Qolaversa, kitob bahona, kitobxonlar bilan so'zlashasiz, fikrlashasiz, ularni nimalar qiziqtirishini yaqindan bilib olasiz, ijodiy rejalaringizni shu fikr-mulohazalarga tayanib o'zgartirasiz, ularni kitob o'qishga qiziqtirish uchun hamma kuch-qudratingizni ishga solasiz. Donishmandlar bejiz aytishmagan: “Kitobni yoqib yuborish jinoyat, biroq undan-da og'ir jinoyat, bu kitob o'qimaslikdir”. Axir o'quvchi bor ekan, yozuvchi bor, o'quvchi yo'q ekan, demak, yozuvchining ham paytavasiga qurt tushadi.
Ulug' xoqon Husayn Boyqaro abadiyatga muhrlangan shoh asar “Xamsa” kulliyotini adabiyotimiz sultoni Alisher Navoiy tarixning oltin zarvaraqlariga bitib bo'lganlaridan so'ng, hazrat Navoiyni oq otga mindirib, o'zlari otning jilovidan ushlab, Hirot shahrini aylantirib chiqqan, yangi kitob bilan Movarounnahr elini muborakbod etgan, Navoiy hazratlariga yuksak ehtiromlarini shu yo'sinda ayon etgan ekan.
Shunday qilib, erta tongdan “qaydasan Bekobod” deya atoqli shoir, ustoz Abdusaid Ko'chimov, mashhur adabiyotshunos, professor Qozoqboy Yo'ldosh va kamina yo'lga otlandik. Yozuvchida nima ko'p — gap ko'p, gap xaltasi bo'shamaydi, biri olib biri qo'yadi, gohida bir-birini eshitmay gapiraveradi. Lekin yozuvchilar bilan suhbatning yaxshi tomoni — ular doimo yangi gap, yangi mavzu, hech kimning xayoliga kelmagan g'oyalar topadilar.
— Kitob odamlarning yo'lini yorituvchi mayoq. Bu mayoqning baland ko'tarilishi, kitob tarqatilishi, kitob targ'ib qilinishi yaxshilik alomati. Ko'p tumanlarga adabiy uchrashuvlarga boramiz. Bironta hokim dumini tutqazmaydi. Hokim u yoqda tursin, maktab direktori peshvoz chiqmaydi, bari osmonda, bari band, faqat biz laylak quvgan bekorchi… — deya biroz yozg'irgan bo'ldi Qozoqboy aka.
— Bugun biz boradigan maskanda olti yuzdan ziyod maktab o'quvchilari, o'qituvchilar ishtirok etishadi, ularga yuz donadan — olti yuz dona kitob tarqatiladi. Bekobodga yangi hokim kelganidan buyon tuman kutubxonalariga olti mingdan ziyod kitob kelibdi. Uch oy ichida bu yaxshi ko'rsatkich, katta qadam, zafarli yurish… — dedi Abdusaid aka.
— Ha, yangi hokim kelganiga uch oy bo'ldi, lekin ellik yildan buyon sudralib, orqaga tashlanib, amalga oshmay kelayotgan bir ulug' ish bajarilish arafasida turibdi. Bu ishning amalga oshayotgani butun bekobodliklarning kayfiyatini ko'tarib yubordi.
— Sirdaryo ustiga qurilayotgan ko'prikni aytyapsizmi?
— Ha, shunday. Bekobodliklarning yettita qishlog'i Sirdaryoning narigi sohilida yashar edi. Ular tuman markaziga kelishi uchun qariyb ellik chaqirim yo'l bosishardi. Agar sentyabr oyida ko'prik bitsa, ular bor-yo'g'i o'n chaqirim yo'l bosib tuman markaziga kelishadi, bozor-o'char qilishadi, yo'ldan, vaqtdan yutishadi, o'z tumanlariga yaqinlashishadi, — dedi Qozoqboy aka. — Bir paytlar Sirdaryoning bu sohilida yashaganman. Shu ko'prik yo'qligi uchun ko'p sarson bo'lganman. O'zim Guliston tumanida yashardim, ish joyim esa Bekobod tumanida edi. Ko'prik yo'qligi uchun har kuni qirq chaqirim yo'l bosib ovorai sarson bo'lardim.
— Ha, xabarim bor, Bekobod bugun tarixiy va yorug' o'zgarishlar jarayonida. Toshkent, Nurafshon, Piskent, Bo'ka orqali Bekobodga temir yo'l kirib kelmoqda. Hademay Bekobod tumanida “Yangi Bekobod Siti” qurilishi boshlanadi, — dedi Abdusaid aka.
— Yaqin-yaqingacha bu o'zgarishlar hatto tushimizga kirmasdi, hatto birovga aytsang ishonmasdi, xomxayolsan deb ustingdan kulardi, ammo bugun hammasi ko'z o'ngimizda amalga oshmoqda, yuz bermoqda, deyman hamrohlarimning gaplarini astoydil qo'llab-quvvatlab.
Mana shunday qizg'in suhbat bilan Bekobodga yetib olganimizni sezmay qolibmiz. Bekobod tuman markazi Zafar shaharchasida bizni mahalla faollari, o'qituvchilar, maktab o'quvchilari kutib turishar edi.
Ijodiy uchrashuvni tuman hokimi Zaynilobiddin Nizomiddinov ochib bergach, qizg'in ijodiy muhitga tushib qolganday bo'ldik. Biz kelishimizdan o'n kun oldin Abdusaid Ko'chimovning “Badihalar”, Qozoqboy Yo'ldoshevning “Ko'rkam so'z yog'dusi”, kaminaning “Oyga osilgan bayroq” kitoblarimiz o'quvchilarga tarqatilgan, ular she'rlarimizni yodlashgan, hikoya, maqolalarimizni o'qib, biz bilan qizg'in suhbatga, savol-javobga xo'b tayyorlanishgan ekan, xuddi eski qadrdonlardek, bir-birimiz bilan tezda chiqishib, qalban yaqin bo'lib, yuzma-yuz ko'rishganimizdan so'ng, ijodiy uchrashuv olovi tezda yuksakka ko'tarilib ketdi. Bekobodliklarning o'qimishli, ziyoli, kitobxon xalq ekanligi yaqqol bilindi-qoldi. Axir Bekobod ming yillardan buyon tarix sahifalarida yarq etib ko'rinib kelyapti-da. Ibn Arabshoh, Mirxond, Zahiriddin Muhammad Bobur kitoblarida Bekobod nomi bir necha bor ehtirom bilan yozilgan. Ming yillik tarixga ega maskanning farzandlari albatta o'qimishli, zukko va oqil bo'ladi-da.
Biz ham o'tirganlarning ko'pchiligi maktab o'qituvchilari, aziz ustozlar, tolibi ilmlar, o'quvchilar ekanligini inobatga olib, suhbat mavzuini avvalo muallimlarni ulug'lashdan boshladik.
— Dunyoda imoratlarning eng ulug'i maktab bo'lsa, kasblarning eng sharaflisi o'qituvchilik. Hatto Qahramon shoirimiz Abdulla Oripov sizlarga havas bilan, bejiz ushbu she'rini bitmagan edi:
Shoirga dedilar: — Siz baxtli inson,
Xalqingiz ardoqlar, hamma taniydi.
Shoir javob qildi: — Menda bir armon:
Muallim desalar meni, qaniydi!
Ha, sizning kasbingiz hatto ulug' shoirlar havas qiladigan kasb. Chunki siz aziz dilbandlarimizga, ko'z qarog'larimizga, jon-u jahonimiz bo'lgan farzandlarimizga ta'lim berasiz, qo'liga kitob tutasiz, kitobga bir umrlik oshno etasiz, kitobning nuru ziyosi bilan qalblarini yoritasiz. Kitob mayoq singari ularga bir umrlik yo'lchi yulduz bo'lib qoladi. Ona Sharqimizda ustozga azal-azaldan yuksak ehtirom ko'rsatilgan. Hatto otadan ulug'roq degan sifat berilgan. Hikoya qilinishicha, Imom Buxoriy hazratlari bir muddat Makkai mukarramada dars olganlar. Bir ziyoratchi Buxoroi sharifdagi ustozlaridan salom va maktub olib keladilar. Shunda Buxoriy ustozlarining yurtidan kelganini bilib, quchoq ochib ko'rishib, hurmat izhor qilganlar. So'ng salom xabarini eshitganlarida, Buxoroi sharif tomonga yuzlanib, salomga alik olib hurmat bajo keltirganlar. Keyin maktubni ikki qo'llab olib, ehtirom bilan xatni o'qiganlar. Qarang, azizlar, qanday ibratli voqea! Shogird nima uchun ustozga bu qadar yuksak ehtirom ko'rsatmoqda? Chunki ustoz, avvalo, shogirdga kitob o'qishni, kitobni sevishni, kitob bilan bir umr hamroh bo'lishni o'rgatgan. Kitob degani bu ilm degani, bu ma'rifat degani, bu yuksak odob-axloq degani. Shuning uchun kitoblar ichida eng azizi, eng ulug'i bo'lmish Qur'oni karimda “Ilm” so'zi sakkiz yuzu o'n bir joyda keladi. Qarang, bitta kitobda ilm so'zi 811 joyda keltirilyapti. Bu kitob o'qishning naqadar zarurligidan dalolat emasmi? Muhtaram Prezidentimiz oddiy va sodda qilib: “Bitta kitob o'qiydigan bola o'nta televizor ko'radigan bolani ergashtiradi”, deganlarida naqadar haq. Hatto amerikaliklar: “Kitob o'qimagan odamning murdadan farqi yo'q”, — deydilar. Bu gap qo'pol bo'lgani holda, o'zida haqiqatni mujassam etgan gapdir. Muhtaram Prezidentimizning kitob o'qishga da'vatlari, haqiqiy inson bo'l, degan oddiy va buyuk da'vatdir, chunki har bir insonning qadr-qiymati, ulug'ligi, dunyoqarashi, fikr doirasining katta-kichikligi faqat va faqat u o'qigan kitob bilan belgilanadi. Har birimizning uyimizda, xonadonimizda, farzandlarimiz oldida yuzlab kitoblar bo'lishi shart va majburiydir. Taraqqiyotga faqat va faqat kitob o'qish orqaligina erishiladi. Hurmatli bekobodliklarga bu yo'lda ulkan omadlar va zafarlar yor bo'lishini tilab qolamiz, — dedi adabiy uchrashuvda Abdusaid Ko'chimov.
— Men uchun bugun juda quvonchli va hayajonli kundir. Buning sababi ikkita. Birinchisi, bekobodliklarga begona emasman. Men yoshligimda ko'p yillar ushbu tumanda ishladim, mehnat qildim, osh-non yedim, do'st-yor orttirdim, o'sib ulg'aydim va bu zaminga muhabbatim bir umrlikdir. Bugun mana shu muhabbat bilan qarshingizda turibman. Ikkinchisi, qadrdonim, do'stim, o'zbek adabiyotining ulkan vakili Abdusaid Ko'chimning “Badihalar” kitobining taqdimotida qatnashyapman, — deya so'z oldi Qozoqboy Yo'ldoshev. — Lekin bugun Bekobod haddan ziyod o'zgarib ketibdi. Men yurgan kichik yo'laklar katta trassalarga aylanibdi, qirlar bog'-roqqa, o'tloqlar chamanzorga aylanibdi. Kichkina uylar o'rniga katta va go'zal imoratlar qurilibdi. Kechagina qurib yotgan tepaliklar o'zlashtirilib, intensiv olmazorlarga aylantirilibdi. Buning uchun otangizga balli deyman, aziz bekobodliklar! Sizlarga ofarin, sizlarga tashakkur! Endi ijodiy uchrashuvimizning o'ziga qaytadigan bo'lsak, Abdusaid Ko'chimov, bilaman, sizlarning sevimli yozuvchingiz. U kishi haqida ko'p va xo'b gapirish mumkin. Abdusaid Ko'chimov adabiyotga yangi bir oqim olib keldi. Bu yangi oqim shundan iboratki, avvallari ijod ahli bir-birlarini keyinroq, “o'lgandan keyin” e'tirof etar edi, tan olardi. Abdusaid aka shu ishni ijodkor hali tirikligida e'tirof etish g'oyasini ilgari surdi va shu yo'lda ijod qilmoqda. Biz sizga taqdim etayotgan “Badihalar”ning asosida shu g'oya yotadi va badihalarda tilga olingan qahramonlarning, yozuvchi-shoirlarning ko'pchiligi hozir hayot va jo'shqin ijod qilmoqda. Bu fazilat yozuvchining bag'ri kengligidan, insonparvarligidan, hayotni teran anglashidan dalolat beradi. Abdusaid aka shu bilan birga so'zga nihoyatda katta ehtirom bilan yondashadi. So'zni hurmat qiladi. So'zni huda-behuda ishlatavermaydi. Katta-katta voqealarni iloji bo'lsa bitta satrda bayon qiladi. Fikr tuyg'uga yo'g'rilib, tuyg'uda fikr uchqunlanganda o'qishli she'r dunyoga keladi. Abdusaid Ko'chimovning o'ziga xos shoirona nigohi, bir umr yurakka mixday qadalib qolguvchi satrlari bor. U olamu odamdagi hech kim payqamagan jihatlarni ko'rishga intiladi va ko'rganlarini hech kim qo'llamagan so'zlar yordamida ifoda etadi. Masalan: “Kecha-kunduz g'amga botar g'am”. Qanday go'zal tasvir. Dramatik holat. Bunday satrlarni yozmoq uchun juda katta mahorat, katta qalb kerak. Ya'ni katta voqeani aniq, teran, qisqa satrlarda ifoda etish uchun katta iste'dod kerak ijodkorga. Ko'rinishidan osonlik bilan bitilgan bu she'rlar qattiq mehnat natijasi o'laroq dunyoga kelgan. Qisqa yozish uchun hamisha ko'proq mehnat talab etiladi. Zero, qisqa she'rda ko'p narsa aytilmagani holda juda ko'p ma'nolarga ishora qiladi. “Oqishni o'rgatma ariqqa, Suzishni o'rgatma baliqqa” tarzidagi olti so'zdan iborat bo'lgan she'rdan kelib chiqadigan ma'no sanog'ini tasavvur qilish qiyin. Abdusaid Ko'chimovning yana bir she'ri to'rttagina so'zdan tashkil topgan va uning teng yarmi takror ishlatilgan: “Dedi-dedi, Uni yedi”.
Professor Qozoqboy Yo'ldoshevning samimiy va oqilona so'zlari zalda o'tirgan yurtdoshlarimizning olqishiga sazovor bo'ldi. Suhbat davomida kaminaga so'z berildi. Men ancha vaqtdan buyon chiqmay yotgan, 95 yillik tarixga ega “Yangi Bekobod” tuman gazetasining nashr etilishi yana yo'lga qo'yilganidan mamnunligimni izhor etdim. “Tuman gazetasi ko'pgina yosh ijodkorlarning parvoz etishi uchun birinchi qoya xizmatini o'taydi. Qolaversa, gazeta tumandagi g'oyaviy, siyosiy minbar. Tuman gazetalari chiqmasligi tuman madaniyatiga, ma'naviyatiga urilgan zarba, tuman odamlarining ovozini, so'zini eshitmaslikdir. “Yangi Bekobod” gazetasi nashr etilayotgani, nashr etilishi yo'lga qo'yilgani bilan barcha bekobodliklarni ikki qo'limni ko'tarib muborakbod etaman” deya fikrimni qisqacha bayon etgan bo'ldim.
“Dolzarb 90 kun” doirasidagi ijodiy uchrashuv tobora qizigandan-qizidi. O'nga yaqin yosh ijodkorlar o'z she'rlarini o'qishdi, yozgan hikoya va maqolalarini davra ahliga tanishtirdi, adabiyotga, she'riyatga, ijodga daxldor savollar berishdi, fikr-mulohazalar almashindi. Ayniqsa, tumandagi 2-maktabning 10-sinf o'quvchisi Jasmina Ismoiljonovaning “Vatan” haqidagi she'ri davra ahlini bir qalqitdi. Sababi, she'r juda ta'sirli edi. Hatto she'rni o'qiyotganda Jasminaning o'zi yig'lab yubordi. Ko'pchilikning talab va istaklariga binoan Jasminaning she'rlari “Sharq yulduzi” jurnalida chop etiladigan bo'ldi. Shundan so'ng mehnat faxriysi, ustoz Abdusamad Jumaboyev, tumandagi 37-maktab, 11-sinf o'quvchisi, havaskor shoira Jamila Mansurova, O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi a'zosi, shoir Nurali Jalil, mehnat faxriysi, shoir Muhiddin Mahkam, tumandagi 48-maktab ona tili va adabiyot o'qituvchisi Dildora Ko'chimova, tuman Maktabgacha va maktab ta'limi bo'limi mudirasi Nodira Do'smatova, shoira Inobat Sulton so'zga chiqib, mehmonlarni o'z ijodlaridan bahramand etdilar, sovg'a etilgan kitoblar uchun minnatdorchilik izhor etishdi.
Butun uchrashuv davomida biz bilan birga bo'lgan tuman hokimi Z.Nizomiddinov ham ijodiy uchrashuvdan mamnun ekanligini bayon etdi:
— Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev mutolaa haqida fikr bildirib, jumladan, shunday degan edilar: “…hammamiz uchun ayni paytda juda muhim ahamiyatga ega bo'lgan masala, ya'ni kitobxonlikni keng yoyish va yoshlarimizning kitobga bo'lgan muhabbatini, ularning ma'naviy immunitetini yanada oshirishga qaratilgan ishlarimizni yangi bosqichga olib chiqish vazifasi turibdi”. Shu ma'noda bugungi ijodiy uchrashuvdan juda mamnunman. Bugun tumanimizdagi oltita maktabga yuz donadan kitob tarqatmoqdamiz. Kitob mualliflarining o'zlari ishtirok etib, dastxat qo'ygan holda yuraklarining qoni bilan yozilgan kitoblarini taqdim etmoqda. Yil so'ngigacha maktablarimizga bir necha ming donadan ortiq kitoblarni hadya etamiz. Ular nafaqat badiiy, balki qiziqarli ilmiy-ommabop, fan, texnika, biznes, liderlik, shaxs, sun'iy intellekt haqidagi zamonaviy kitoblardir. Chunki taraqqiyotning yagona yo'li kitob o'qishda, o'qib o'rganishda, intilishda va yuksak cho'qqilarni ko'zlashdadir. Sohibqiron Amir Temur bobomiz ham bejizga “Kitob — barcha bunyodkorlik, yaratuvchilik va aql-idrokning, ilmu donishning asosidir. Hayotni o'rgatuvchi murabbiydir” demaganlar. Men bugun tumanimiz ijodkorlarining intilishlari, ko'zlari yonib turganini, she'rlarini zavq-shavq bilan o'qib berayotganlarini ko'rib, nihoyatda quvonib turibman. Qo'shni tumanimizda tug'ilib o'sgan, O'zbekiston xalq shoiri Halima Xudoyberdiyevani 9-sinfda, paxta dalalarida paxta terib yurganida kashf etishgan. Yozuvchilar paxta dalalarida xuddi bugungidek ijodiy uchrashuv o'tkazishayotganda Halima opa she'r o'qib berganlar. Yozuvchilarning, Sharof otaning, Zulfiya opaning nazarlariga tushib, adabiyotdagi katta shon-shuhrat cho'qqilariga dastlabki qadamlarini tashlaganlar. Ajab emaski, bizning tuman yoshlari orasidan ham Halima opadek olovqalb ijodkorlar yetishib chiqsa! Ishonamanki, ularning ruhini ko'tarsak, ularni qo'llab-quvvatlasak, ma'naviy-moddiy madad bo'lsak, kelajakda ular zabardast ijodkorlar bo'lib yetishadi. Bir kishidan “Inson kitob o'qib baxtli bo'la oladimi?” deya so'rashganda, “Kitob o'qishning o'zi baxt!” deb javob bergan ekan. Bugungi tadbir ishtirokchilariga, barcha-barchaga baxt tilaymiz, hammangizga omad va zafarlar yor bo'lsin! Bugungi tarixiy kun uchun aziz mehmonlarimizga yana bir bor tashakkur, sog' bo'lsinlar, ular maktablarimizga, mahallalarimizga, paxta dalalarimizga, mehnatkash va dono bekobodliklarning oldiga yana keladilar deya umid bildirib qolamiz.
Shundan so'ng adabiy kecha kuy va qo'shiqlarga ulanib ketdi. Taniqli xonandalar o'zlarining jozibador qo'shiqlari bilan barchani xushnud etdi.
Bekoboddagi ma'naviy-ma'rifiy uchrashuvlardan zavq olib, ko'ngillarimiz to'lib bir olam taassurotlar bilan qaytdik. Yurtimizda kitob bayramlari har kun bo'laversin!
Muhammad ISMOIL,
O'zbekiston Yozuvchilar
uyushmasi a'zosi,
Xalqaro Rabindranat Tagor
mukofoti sovrindori.