To'nglash
Temirpo'lat TILLAYEV
HIKOYa
Adog'i ko'rinmaydigan sovuq va izg'irin hamma narsani toshdek qotirgan, uy oldidagi tutning quchoqqa sig'mas tanasi yanada qorayib, ship-shiydam shox-shabbalari qirov bog'lab, diydirab turibdi; butun Elsaroy go'yo to'nglab yotardi.
Har yili tirama kelishi bilan yo'g'on navdalari — erkak qo'llari kesilib, ingichka, kalta bo'g'inli urg'ochi qo'llari — qiltiriq shoxchalar bir bog' qilib bog'lanib, pushtalar orasiga ko'miladigan toklar bu yil ko'milmay, qarovsiz qoldi.
Pajmurda va qovjiray boshlagan ko'kimtir, oqish qirov bosgan barglar bilan burkangan uzumzor aftoda bir ahvolda.
Qush uyqusi bo'lib qolgan kampir tahorat olish uchun tashqariga chiqqanida, endigina tog' boshi oqarib kelmoqda edi.
Fayzsiz bu manzaradan uning ta'bi tirriq bo'ldi.
Sirpanib ketishdan qo'rqqandek sekin oshxona tomon yurib borar ekan, uning xayoliga bundan bir necha kun burun sassiz sharpadek kelib, kun bo'yi o'tgan-ketgandan gurung qilgan Salim podachining miyig'ida kulib turgan chehrasi keldi.
Kecha podachini Elsaroyning qadim qabristoni — “O'tab bobo”ga qo'yib kelishdi; dunyo shunday: bevafo.
Kampirning xayoliga yana o'sha iztirobli o'y bostirib kirdi: “Endi go'ringni ham birovlar kavlashi aniq, nima bo'lsa ham yuvgichlar begona qo'llar bo'lmasin-da!”
Lekin o'tgan hafta qizlarini chaqirib, qayta-qayta tayinlagan gaplari kampirga biroz tasalli bergandek bo'ldi.
— Xadicha, mana bu momomdan qolgan minsagimni tanamni tutganga berasan, mana bu onamning bilaguzugi bilan nimchasini suv berganga ber, mana bu uch kiyimlik sherozi duxobani suv quyganga qo'y, mana bu o'zim to'qigan g'ajari bo'xchani o'zing ol, singillaringga o'rgatib turganing uchun!
Bu tayinlovlarga o'rganib qolgan Xadicha pinagini buzmay onasini tinchitdi:
— Xo'p, xo'p, xo'p, ena… Hamma gaplaringiz menga yod bo'lib ketgan, albatta, aytganingizdek qilaman…
Lekin kampir qizining bu gapidan tasalli topmadi. Endi jiddiyroq ohangda gapira boshladi:
— Tanamni Hidoyat tutsin: o'likdan qo'rqmaydi, Gulandom suvni uzatsin. Ha, deb turmasang, uning labidan uchuq chiqadi. Zulayho qo'rqmaydi, ammangniyam u yuvgandi, yuvish uning qo'lidan keladi. Sen, mayli, yoshing ulardan katta, har qalay, uchala singlingga o'rgatib tur!
— Xo'p, xo'p, xo'p, ena, xo'p dedim-ku!…
Lekin kampir uning gapiga zarra e'tibor bermay, aytarini pishiq-puxta qildi:
— Ukangni bilaman, bunday narsalarga umuman ishonmaydi. O'zi-ku, joyi-rastonimni kovlagani “O'tab bobo”ga Boyi bilan Faxriddinga qo'shib Safarni ham yuborsa, olam guliston bo'lardi; begonalarga ishonmay. Axir ular mening jonday nevaralarim… Lahadni birpasda qazib tashlashadi.
Lekin ukang bunday qilmaydi: qaysarning qaysari! Axir, o'zing bilasan, yaqin orada o'tganlarning hammasining qabrlarini shu uchala aka-ukalar qazigan edi. Endi ularga “go'r kovlatish” shart emas emish.
Endi, nima emish, “O'tab bobo”da qabr qaziydigan alohida “go'r kovlarlar” bor emish-a?!
“Axir ular menga g'irt begona-ku?!” — desam, ukang kuladi.
Nima emish, marhumning qabrini endi qarindoshlari — ichi achirlari qazishi shart emas emish.
Hali bu ukang, bir kunim – zo'r kunimda, meni begonalarga yuvdirishdan ham toymaydi.
— Endi, ena, zamon o'zgaryapti. Bunday irim-sirimlarning allaqachon vaqti o'tgan… Kim qabr qaziydi, kim yuvadi, nima farqi bor?!
— Unday dema, bolam… Senday katta bir maktabning direktoriga yarashmaydi bu gap… Ota-bobolar udumini oyoq osti qilma. Mana, kechadan oldingi kuni men bilan kun bo'yi gurung qilgan Salim podachi bugun yo'q. Eshitdim, uning qabrini ham “anavilar” qazibdi. Yuvganlarni ham o'z suyagidan deyishmayapti…
Ha-ya, Xadicha, esimdan chiqay debdi, tog'amning o'lganiga o'n yildan oshdi. Boshqa mahramim qolmadi hisob…Tog'amning o'g'illarining ichida cho'poni Elmurod durusti, qolganlari ukangga o'xshaydi, hammasi parangi, Xudo deganingga ishonmaydi. Tog'amning katta o'g'li Imomquli ust-boshim kir bo'ladi deb azalarga — qabr boshiga ham bormas emish… Meni Elmurod qo'ysin…
— Xo'p, xo'p, ena, hammasi aytganingizday bo'ladi…
Ertasiga qishloqning tonggi sukunatini avval erkak kishining do'rillagan bo'g'iq o'kirigi, keyin ayollarning uzun-qisqa chuvvos solishi tutdi.
— Enajonim, birpasillik mehmonim, enam, endi sizni qaydan ko'ramaaan, enaaaaa?!
— Enajonim, mushtiparim, dardkashginaaaaam, enajonimov!
Hovli orqasidagi yalanglikni to'ldirib turgan tumonat odamlarni yorib, uchta qora kiyimdagi ayol kirib kelishdi. Janozaga kelganlar orasida shivir-shivir boshlandi:
— Yuvgichlar! Momoning shahardagi o'g'li yuborgan bo'lsa kerak!
Qishloq bir necha kundan beri sovuq va rutubatdan to'nglab yotardi…