Ustozga ehtirom
Haq yo'linda kim sanga bir harf o'qutmish ranj ila,
Aylamak bo'lmas ado oning haqin yuz ganj ila.
Hazrat Navoiyning bu so'zlarida hech qanday mubolag'a yo'q. Darhaqiqat, ustozlarning shogirdlar oldidagi haqi beqiyos. Inson kim bo'lishidan qat'i nazar, qaysi soha vakili bo'lmasin, bilim olish uchun ustozga muhtoj.
Ustozga hurmat, ehtirom tushunchasi yuksak milliy qadriyatlarimizdan hisoblanib, bunda asrlar davomida shakllangan tartib-qoidalarga amal qilib kelinadi. Azaldan xalqimizda ota o'z o'g'lini ustozga shogirdlikka berarkan, “Eti sizniki, suyagi bizniki”, deya lutf qilgan. Bu bilan ustozga o'g'lining kelajak taqdirini bus-butun ishonib topshirayotganini bildirgan.
Ajdodlarimiz ustoz va muallimlarning haqqini yaxshi bilganlar, ularning qadri nechog'liq baland ekanligini yaxshi his etib, shunga ko'ra muomala qilganlar.
Ulug' muhaddis, hofiz Shayx Aydarus ibn Umar al-Hazramiy: “Kimga Alloh taolo ustozlardan ta'lim olish ne'matini nasib etsa, unga ularni doimo yodda tutish, ularning fazilatlari va foydalarini ommaga yetkazish, haqlariga duo qilish, Allohdan ular uchun rozilik so'rash kabi ishlar bilan shukr bajo keltirish lozim bo'ladi. Bu — shogird zimmasidagi eng muhim vazifalardandir. Zotan, ustoz unga otasi bergandan ko'ra afzalroq bo'lgan abadiy saodatga yetkazuvchi narsani taqdim etgandir. Binobarin, ustozning hurmati otaning hurmati kabi, balki undan-da yuksakroqdir. Shu bois har bir tolibdan ustozi va unga taalluqli barcha narsalarni ehtirom qilishi, ulug'lashi va unga nisbatan ulamolarimiz bayon qilgan odoblar bilan munosabatda bo'lishi talab qilinadi”, deydi.
Ulug'larimiz bu borada faqatgina nazariy ko'rsatma va tavsiyalar taqdim etibgina qolmay, yuksak darajadagi amaliy namunalarni ham ko'rsatib berganlar. Ulug' sahoba, yetuk olim Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu buyuk martaba bilan Rasulullohga qarobat sohibi bo'lishiga qaramay, Ustozi Zayd ibn Sobit roziyallohu anhuga otining uzangisini tuta turib: “Ustozlarimizga shunday ehtiromda bo'lishga amr qilinganmiz”, deganlar.
Abu Hanifa rahmatullohi alayh: “Men ustozim Hammodning hurmatidan uning uyi tomonga hech ham oyog'imni uzatmadim. Uning uyi bilan mening uyim orasida yettita ko'cha bor edi”, degan ekanlar.
Buyuk bobomiz Amir Temur ham ustozini ulug'lab, o'zini uning poyiga dafn etishlarini vasiyat qilganligidan ham ustozga bo'lgan buyuk ehtiromni ko'rish mumkin. Tarixning oltin sahifalariga zarhal harflar bilan bitilgan bu bitiklar afsona emas, balki ayni voqeiy haqiqatdir.
Agar shogird shayxulislom, agar qozidur,
Agar ustoz rozi — Tangri rozidur.
Alisher Navoiy hazratlarining bu hikmatlari yuqoridagi fikrlarga aynan mos tushadi. Buyuk bobomizning “Mahbub ul-qulub” asari 18-faslida ham ustozlik mehnati mashaqqati xususida shunday deyiladi: “Uning ishi odam tugul, hatto devning ham qo'lidan kelmaydi. Bir kuchli kishi bir yosh bolani saqlashga ojizlik qilar edi, u esa bir to'da bolaga ilm va adab o'rgatadi. Lekin shunisi ham borki, bolalar orasida fahmi idroki ozlari bo'ladi. Muallim bu kabi hollarda yuzlab mashaqqat chekadi. Shu jihatdan olganda, bolalarda uning haqi ko'p, agar shogird ulg'aygach, podshohlik martabasiga erishsa ham unga (muallimga) qulluq qilsa arziydi”.
Ammo ming afsuski, bugungi kunda ustozlarning buyuk xizmatini unutib qo'yayotganlar ham oramizda uchramoqda. Hatto ba'zi maktablarda ustoziga qo'l ko'tarayotgan betarbiya o'smirlar, o'qituvchini do'pposlayotgan johil otalar haqida eshitib yoqa ushlaysan kishi.
Shuni unutmaylikki, jamiyatning kelajagi bo'lmish avlodlarni tarbiyalashdek ulug' vazifani zimmasiga olgan hazrati inson — ustozlar har qancha e'zozga, har qancha ehtiromga loyiqdir.
Orzigul BEGANChOVA,
Buxoro shahridagi
13-umumiy o'rta ta'lim
maktabining oliy toifali
o'zbek tili o'qituvchisi,
Vazir jamg'armasi
ustamasi sohibasi.