Yig'layotgan uy
(Raqs malikasi yashagan manzildagi chala imorat)
Hayron bo'lmang, aziz o'quvchim! Ha, ko'z oldimda uy yig'layapti. O'ksib-o'ksib, dildan kuyib, ovoz chiqarmay yig'layapti. Oy emas, hafta emas, necha yillar osha yig'layapti. Ochig'ini aytsam, har safar yonidan o'tganimda dilim vayron bo'ladi. O'kinaman, ezilaman. Vujudimni nadomat qoplaydi. Chunki qaragudek bo'lsam, o'sha “Tanovar”, “Rohat”, “Larzon”ni ko'raman go'yo. Yaqinlashsam, raqslar malikasining yig'i tovushi eshitilayotganday bo'laveradi. Ko'z yoshlari o'ta achinarli ahvoldagi tashlandiq orasidan milt-milt nurlanib turadi go'yo.
Bu qanaqa uy deysizmi? Marhamat, manzilini aytaman: Mirzo Ulug'bek tumani, Niyozbek yo'li, 7-tor ko'cha 18-uy. Bu uyda bir paytlar “Bahor” raqs ansambli bilan o'zbek san'atini dunyoga tanitgan, mashhur qilgan Mukarrama Turg'unboyeva istiqomat qilgan xonadon qariyb 40 yildan buyon achinarli ahvolda.
Mehr turlicha bo'ladi. Vatanga, oilaga, do'st-yorga, kasb-koriga… Mukarrama opa har taraflama el-yurtning mehrini qozona olgan edi. Opa bilan vidolashuv manzarasi hamon ko'z oldimda. Alisher Navoiy nomidagi O'zbekiston davlat akademik katta teatri maydoni hech qachon bunchalik tumonatning shohidi bo'lmagan. Sevimli raqqosa bilan vidolashgani kelganlar ko'chayu yo'llarni to'ldirgan edi. Keksa nuroniy otaxonlar, yuzlari fayzga to'la onaxonlar kechasi bilan yo'l yurib, uzoq qishloqlardan, viloyatlardan kelishgan. Marhuma bilan vidolashish uchun turgan odamlar qatorining oxiri yo'q. Ularning chehralarida so'lg'inlik, ko'zlarida yosh. Ular mashhur san'atkor haqida o'z tug'ishganlaridek mehr bilan gapirishardi. O'z yaqinlaridan ajralgandek (aslida ham shunday) qayg'urishardi, san'atkorga, milliy raqsga bo'lgan mehr-muhabbat ifodasi edi bu.
To'g'ri, o'sha mehr-muhabbat hamon qalblarda mangu. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Milliy raqs san'atini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi qarori asosida Mukarrama Turg'unboyeva nomidagi “Bahor” davlat raqs ansambli tashkil etilgani ixlosmandlar qalbiga qayta nur bag'ishladi.
Axir, xalqimiz madaniy merosi, qadriyatlari orasida milliy raqs san'atining alohida o'rni bor. Ularda Sharq ayolining hayosi, ibosi, nazokati (afsuski, ushbu xislatlar tobora yo'qolib bormoqda), qalb harorati o'z mujassamini topgan. Opa sahnada o'zining jozibali harakatlari bilan qalbidagi bor haroratini tomoshabinga ko'chirar, samimiy tuyg'u uyg'otardi, yuz ifodasida, harakatlarida nafislik ufurib turardi. U yaratgan “Jonon”, “Rohat”, “Larzon”, “Pilla” kabi bir qancha raqslar san'at tarixida o'z o'rniga ega.
Endi o'ylab ko'ring, raqs malikasining uy-muzeyi hamon yo'q, chunki… O'sha yuqorida qayd etilgan manzildagi opa yashagan uyni Bobur ismli “nabira”lari (aslida, u opaning uyida yumushlariga qarashib yurgan hamda ansamblda “bulbul” bo'lib sayrashni bilgan Abdulla akaning o'g'li. Asl nabiralari — Telman ismli o'g'illarining farzandlari chet elga ketgan) o'zboshimchalik bilan buzib, o'rnida boshqa ikki qavatli uy qura boshlagan.
Lekin imorat oxiriga yetkazilmay, chala holatda to'xtatilgan. Sababi bizga noma'lum. Aytishlaricha, Bobur hovliga yaqin joyda yashaydi. Qarangki, 30-40 yildan buyon bu qarovsiz chala qurilish bilan tuman hokimiyati ham, mahalla rahbarlari ham, mutasaddi tashkilotlar ham qiziqishmaydi. Nahotki bu joy raqs malikasi yashagan uy ekanini bilishmasa?! Yoki bilishsa ham e'tiborsiz qoldirishyaptimi? Nahotki “Bahor” ansambli hamda o'zining betakror raqslari tufayli turli millatlar e'tirofiga sazovor bo'lgan insonning yashash xonadoni shu alpozda, chala qurilish holatida turaversa!
Yana bir gap. Eshitishimizcha, raqqosaning uy-muzeyini tashkil qilish to'g'risida allaqachon qaror qabul qilingan. Lekin u hali-hanuz qog'ozda. Muzeyga qo'yilishi lozim bo'lgan buyumlar san'at muzeyining bironta xona yoki yerto'lasida yotibdi. Axir ularni asrab-avaylash, saqlash, kelajak avlodlarga bus-butunicha yetkazish kerak. Hozirgi yosh avlodning ko'pchiligi Mukarrama Turg'unboyeva haqida to'liq tasavvurga ega emas.
Bu borada O'zbekiston Respublikasi Madaniy meros agentligi ham vaqtni boy beryapti, desak xato bo'lmas. Keyingi vaqtlarda yangi qurilishlar bahonasida ko'plab tarixiy binolar buzilib ketyapti. O'zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi ham befarqqa o'xshaydi. Axir binoni buzib, uyni asl holatiga keltirish qiyin bo'lsa, qurilishni oxiriga yetkazib, so'ng muzey qilish mumkin-ku.
Yurtboshimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan o'rtaga tashlangan besh tamoyil boshqa sohalar qatori san'atda ham katta burilish yasadi. Yangi nomlar, ansambllar, folklor dastalari rivoj topdi. Respublikamizda o'tkazilayotgan maqom festivalining dovrug'i olamga yoyildi. Shu jumladan, raqs ansambllari ham xorijga gastrollarga borib, olqishlar olib kelishmoqda.
San'atkor, aslida, xalq uchun yashaydi, ona xalqi uchun mehnat qiladi. U o'zini eliga, yurtiga baxshida qilsa, el ham uni ardoqlaydi. Mukarrama opa chinakam fidoyi san'atkorlardan edi. Hali Surxondaryo, hali Qashqadaryo, hali Buxoroga borib, odamlar orasida bo'lardilar. Ko'proq keksa otaxon-onaxonlarning duosini olardilar. Kamina bir necha bor buning shohidi bo'lganman. Qo'qonga borganimda (turmush o'rtog'im qo'qonlik edi. Tez-tez borib turardik), Mukarrama opa tutingan singillari Ma'sudaxon opanikiga keldilar. Birpasda hovli shodlikka to'ldi. Oradan hech qancha vaqt o'tmasdan, hovlidagi so'rida qo'ni-qo'shnilarga joy yetmay qoldi. Birlari go'dagini ko'tarib, otaxonlar hassalariga tayanib kirib kelaverishdi. Hayratlanganimni sezgan Ma'suda opa: “Ko'rdingizmi, bular opani qanchalik sog'inishgan?” — dedilar. Opa esa eshikdan kirib kelganlarning hammasini quchoq ochib, eski qadrdonlardek ko'rishib qarshi olardilar. Hol-ahvol so'rardilar. Keyin esa san'at, hofizlar haqida suhbat qizidi, yo'l taassurotlaridan gapirishdi. Keyin muxlislarga to'la mo''jaz hovlida “Tanovar” yangradi. Uni qo'shni onaxon xonish qildilar. Mukarrama opa esa odamoxunlik va tavoze bilan xirom ayladilar. Bunday lahzalar, davralar raqqosa hayotida ko'p va xo'b bo'lardi.
Shu o'rinda ibratli fazilatlaridan yana birini eslamoqchiman. 1966 yil aprel oyining oxiri. Xonadonimizda to'y. Turmushga chiqyapman. Kelinlik libosida o'tirib, yon-atrofdagilarning shivir-shivirini eshitdim: “Mukarrama opa keldilar”.
Harir ro'mol ostidan ko'rishga urindim. Rost ekan. Dadaxon Hasanov kuylayapti, opa raqsga tushdilar. Bir zumda to'y tarovati taraldi. Boshqa raqs shaydolari ham opaga ergashishdi. Davra avji qizigan paytda yer qattiq silkindi. Ayrimlar talvasaga tushishdi chog'i, lekin opa shu payt: “Cho'chimanglar, menga qaranglar, raqs shodlikdir, shodlikdan qo'rquv qochadi!” deganlarini aniq eshitdim. Ro'mol ostidan yana razm soldim. Opa avvalgidek nafis va go'zal harakatlar bilan hammani hayratga solardi. Keyin bilsam, Ma'suda opadan eshitib kelgan ekanlar. Muhimi, xonadonimiz qanaqa va kim ekanimizga qiziqmabdilar. Xizmat haqini ham olmasdan, barchaga zavq ulashib ketgandilar. O'shanda mahallamizdagi keksa-yu yosh opaning kamtarligiga qoyil qolib, uzoq vaqtgacha eslashgandi. Mukarrama Turg'unboyevaning bu kabi betakror va ibratomuz fazilatlarining chek-chegarasi yo'q. Qaniydi, tezroq bu xonadonda san'atimiz malikasi uy-muzeyi tashkil qilinsa. Bu kelajak avlod tarbiyasida juda muhim o'rin egallar edi.
Bizningcha, bu haqda, qolaversa, yig'layotgan uy haqida mutasaddi tashkilotlar, rahbarlar o'ylab ko'rishar, degan umiddamiz. Nazarimda, el-yurt ardog'ida bo'lgan, hamon muxlislari qalbida g'oyibona yashayotgan fidoyi raqqosaning ruh-poklarini yig'latmasdan shod etish insoniy burchimiz.
Muqaddas ABDUSAMATOVA,
O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan
madaniyat xodimi,
I darajali Mehnat faxriysi.