Alpomishni kolbasaga aylantirganlar

Yangi kun tugab, shom qorong'isi tushganda odamlar toliqqanroq kayfiyatda ishdan qayta boshlaydilar. Hordiq chiqarish uchun kimdir kitob mutolaa qilsa, kimdir o'g'li yoki qizi bilan shaxmat-shashka o'ynaydi. Ko'pchilik televizor murvatini qo'lga oladi. Birov miriqib kino, birov konsert tomosha qilayotganda lop etib reklama chiqadi. Erkak kishi hayqiradi: “Faqat bizda! Faqat bugun! Shoshiling! Hoziroq ko'rib turgan telefon raqamlaringizga qo'ng'iroq qilib, buyurtma bering!” Uch-to'rtta mantiqsiz va uzundan-uzoq bunday reklamalar qayta-qayta takrorlanib, asabingizni egovlaydi.

Nachora, bugungi hayotimizning har bir qadami, har bir nafasini reklamasiz tasavvur qilish qiyin. Har bir mahsulot, har bir xizmatning ortida reklama turibdi. Ammo bugungi reklamalarning ko'pchiligi — inson manfaatiyu ehtiyojidan yiroq. Gapning po'stkallasi, yasama va bachkana. Bunday reklamalar tomoshabin e'tiborini tortmaydi, qiziqtirmaydi, estetik zavq bermaydi. Aksincha, reklama qilinayotgan mahsulotning maqtoviga ishonchsizlik tug'diradi. Davlat va nodavlat telekanallarida ko'paygandan-ko'payib borayotgan bunday siyqa va qo'pol reklamalar tomoshabinning g'ashini keltirib, kayfiyatini buzishdan boshqa narsaga yaramaydi.

Do'konga kirgan xaridor muzlatkichdagi turfa xil kolbasalarga ko'z yugurtiradi. Uni bu paytda peshtaxta ortida yashiringan muxbir, tasvirchi, ovoz yozuvchi va yana ikki-uchta haybarakallachi poylab turadi. Xaridor: “Menga “Baxt” kolbasasidan bering”, deyishi bilan peshtaxta ortidagilar xuddi “qani, qo'lingni ko'tar!” deganday baravariga bo'y ko'rsatib: “Siz nima uchun “Baxt” kolbasasini tanladingiz?” deydi. Xaridor dovdiragancha: “Ota-onam shu kolbasani olganlari uchun men ham olyapman”. Muxbir xaridorning javobini takrorlab, uh tortib qo'yadi. Pardozchi uning peshonasidagi terni artib, yuzini pudralab qo'yadi. Bu reklamani ko'rgan kishining muxbirga rahmi kelmay qolmaydi. Qiziq, u xaridorni cho'chitgani uchun terga botdimi yoki uning bor-yo'g'i to'rtta so'zini aynan takrorlagani uchunmi? Birovning so'zini to'tiday takrorlab, terga botgan muxbir muxbirmi?! Hissiz, tomoshabinda mahsulotga nisbatan qiziqish va havas uyg'otmaydigan bunday arzon-garov reklamalarni qo'shqo'llab olib, namoyish etayotgan televidenie mutasaddilarining did-farosatiga “qoyil” qolmay bo'lmaydi.

Yana bir reklama “Sherin” (nimaga shirin emas?) kolbasasi haqida. Muxbir tomoshabinni imlab, xonadonga olib kiradi. Dasturxonda shu nom bilan turli ko'rinishdagi mahsulotlar. Muxbir ularga “mahliyo” bo'lib o'tirgan ayoldan so'raydi: “Sherin?” Ayol javob beradi: “Sherin”. Shu bilan tamom.

Shunday reklamalarning yana biri “Alpomish” deb nomlangan. Alpomish qayoqda-yu, uning nomiga qo'yilgan kolbasa qayoqda? Bu ahvoldagi reklamani tayyorlagan, tasvirga olgan va shunday chuchmal matohni xalqimizga taqdim etayotganlarda zig'ircha ham savod, farosat, did bormi o'zi?! Buni reklamaning matni ham aytib turibdi: “Alpomish — bu o'z ustida ishlash, Alpomish — bu samimiy bo'lish, Alpomish — bu baquvvat yeyish degani. Alpomish bo'lish har birimizga nasib qilsin. Ro'zmetov. Alpomish dovyuraklar uchun!” Baquvvat yegan kishi Alpomish emas, semirib, tekinga ancha-muncha kasallik sotib olishi turgan gap. Uni xarid qilgan “dovyurak”lardan biri ijtimoiy tarmoqda yozibdi: “Kolbasangiz ichidan suyak bilan patsimon bir narsa chiqdi”. Ana xolos! “Alpomish” o'zini o'zi fosh qilibdi-da!

Endi bunisiga qarang: katta tezlikda kelayotgan yengil avtomobil vahimali ovoz chiqarib, bir aylanib to'xtaydi. Chang va tutun tarqagach, mashina rulini ushlab turgan erkak yonida o'tirgan ayoldan “qoyillatdimmi?” qabilida so'raydi: “Qalay?” Ayol jilmaygancha javob beradi: “Zo'r!” Va shu zahoti u dori solingan kichkina idishni erkakning ko'ziga tutib: “Anzibel” tomoq og'rig'iga yordam beradi”, deydi. Hayron qolasiz. Mashina reklama qilinyaptimi yoki dori?! Reklamaga bepisandlik, savodsizlik, did-farosatsizlik bundan ziyod bo'lmas-ov! Saviyasi past, mantiqan mijg'ov bunday reklamalar tobora ko'payib borayotganligidan kuyinmay bo'lmaydi, albatta.

Buni qarangki, oddiy suvni ichgan odam quvonchdan sakraydi, maqtalgan shampunga bosh yuvgan ayol birdan modelga aylanadi, reklama qilingan telefonni sotib olgan yigit darrov “baxtli” bo'lib qoladi. Bunday reklamalar real hayotdan yiroq, ishonchsiz to'qimalar bilan to'la. Axir go'zallikni birgina krem, baxtni birgina telefon bilan topib bo'lmaydi-ku. Shubhasizki, bunday reklamalar bolalar ongiga salbiy ta'sir etmay qolmaydi. Ular ko'rgan har bir o'yinchoq, har bir shirinlikka yetishga intiladi. Ularni o'zi uchun “zarur” deb hisoblaydi. Natijada real ehtiyoj o'rnini sun'iy ehtiyoj egallay boshlaydi. Bolaning qalbi tobora iste'molchilikka ko'nikib, tabiiylikdan uzoqlasha boradi.

Bunday saviyasi past reklamalar nafaqat mazmunsiz, mantiqsiz, balki inson vaqtining o'g'risi hamdir. Bir serialni tomosha qilish uchun bir soat ajratsak, uning 15-20 daqiqasi reklamaga ketadi. Bu orada insonning diqqat-e'tibori so'nadi, zavq yo'qoladi, asab charchaydi. O'rniga nima qoladi? “Bu mahsulotni hoziroq xarid qiling!” degan qayta-qayta aytilgan hayqiriqlar… Ammo foydali va haqiqatga asoslangan reklama axborot tarqatadi, ehtiyojni o'rganadi, tanlov qilishda yordam beradi. Muammo — mazmunsizlikda, yolg'on va'dalarda, haddan tashqari mubolag'ada. Xullas, televideniedagi ayrim bema'no-yu bema'ni reklamalar inson qalbiga, ongi va vaqtiga hurmatsizlikdan boshqa narsa emas. Reklama inson ongiga emas, yuragiga yo'l topishi kerak. Zero, rost so'z baribir o'z yo'lini topadi — yolg'on bo'lsa, eng yorqin ekranlarda ham so'nib boraveradi.

Laylo ABDUHAKIMOVA,

O'zbekiston Milliy universiteti

jurnalistika va o'zbek filologiyasi

fakulteti 3-kurs talabasi.