Maktabi gazetalar bilan ta'minlangan yurt yoki kunchiqar mamlakatning o'ziga xos ta'lim tizimi haqida

Yaponiya noodatiy urf-odatlari, jozibador tabiati hamda o'ziga xos ta'lim tizimi bilan dunyo davlatlaridan  ajralib turadi.

Yaponiyada boshlang'ich maktabda bolalar 6 yil (6 yoshdan 12 yoshgacha) o'qishadi. O'rta maktabda esa o'qish 3 yil (12 yoshdan 15 yoshgacha), bundan tashqari, yuqori maktabda ham 3 yilgacha (15 yoshdan 18 yoshgacha) ta'lim olishadi. Noan'anaviy urf-odatlar deganimizda, aynan, yapon maktablaridagi ta'lim tizimini ham nazarda tutgandik.

Eng asosiysi, boshlang'ich va o'rta maktablarning o'z nizomlari, o'z rahbariyati tomonidan chiqariladigan buyruqlari bor. Ular bir-biridan farq qiladi. Yaponiyada maktablar majburiy va bepul. Ammo o'rta yoki yuqori maktab o'quvchisi universitetga kirib o'qimoqchi bo'lsa, o'rta maktabni tugatishi shart emas. Lekin, statistik ma'lumotlarga qaraganda, yapon o'quvchilarining 94 foizi avvalo o'rta maktab­larni tamomlaydi.

Yana bir jihati, Yaponiya maktablarida o'quv yili sentyabrda emas, apreldan boshlanadi. O'quvchilar uch bosqich: birinchisi — aprel-iyul, ikkinchisi — sentyabr-dekabr, uchinchisi — yanvar-mart oylarida ta'lim olishadi. Yozgi ta'til esa atigi bir yarim oy davom etib, yoz oylariga to'g'ri keladi.

Bizda maktab o'quvchilari bir xil, ya'ni boshlang'ichdan bitirgunicha yagona tartibda o'qitilsa, ularda hamma narsa butunlay boshqacha, ya'ni boshlang'ich, o'rta va yuqori maktablarda har yili darslar yangilangan shakl­da tashkil etiladi.

Har yili o'quvchi yangi teng­qurlardan iborat guruhlarda o'qiydi. O'quvchilar yangi teng­dosh­larini o'zlari tanlashi ham mumkin. Faqat o'zlarining xohish-istaklarini maxsus varaqalarga yozib, topshirishsa bo'lgani. Varaqaga esa o'z ismi-shariflarini hamda bitta sinfda o'qishni istagan ikki hamroh — o'quvchilarni yozishlari kerak.

Bunday g'alati “aralashtirish” kelajakda mustahkam jamiyatni shakllantirish uchun kerak. Eng muhimi, o'quvchi faqatgina o'zi tanigan, bilgan  o'quvchilarga e'tibor qaratmasdan, muloqotda bo'lmasdan, yangi guruhlarda boshqa tengdosh­lari bilan ham til topa olishi zarur.

Maktabda darslar tugagach o'quvchilar odatda uyiga shoshilmaydilar, o'zi ro'yxatdan o'tgan klublarga boradi. Har bir o'quvchi kamida bitta klubga qatnashishi (o'zlari tanlagan) lozim. Klublar barcha yo'nalish­larda, ya'ni sport, san'at, fan, til, musiqa yo'nalishida mavjud.

Yaponiyada deyarli barcha bosqich maktablarining o'z formasi bor. Bundan tashqari, har bir maktabda, har bir o'quvchiga alohida maktab formasi joriy qilingan. Maktabning qish va yoz fasllariga xos formalarini kiyish majburiy hisoblanadi. Bundan tashqari, maktablar nizomida golf, maktab sumkalari (ko'pincha sumkalar forma bilan birga ishlab chiqariladi), sport kiyimlari va hatto qiz bolalar uchun soch turmagi bilan bog'liq qoidalargacha mavjud.

Qizig'i, maktabga borgach barcha o'quvchilar poyabzalini boshqasiga almashtirib olishadi. Ya'ni, shippak yoki balet poyabzaliga. Almashtirish mumkin bo'lgan oyoq kiyimiga juda qattiq talab qo'yiladi. Ayniqsa, tagligi polda qora iz qoldirmasligi kerak.

Kunchiqar yurtdagi har bir o'quvchiga 4 ta raqam beriladi. Dastlabki ikkita raqam maktab raqami, qolgan ikkita raqam sinfidan berilgan shaxsiy raqam. Ushbu raqamlar kutubxonadagi kartalarda, velosipeddagi stikerlarda ishlatiladi. Aytgancha, ko'pgina yapon o'quvchilari maktab­ga velosipedda qatnaydi.

Ularda ham haftalik dars jadvallari mavjud. Odatda, o'quvchilar yangi jadvalni faqat juma kuni bilishadi. Shuning uchun, oldindan taxmin qilish qiyin, masalan, har dushanba kuni qaysi dars birinchi bo'lishini bilishmaydi.

Yaponiya maktablarida farroshlar yo'q. O'quvchilarning o'zlari sinf xonalarini tozalashadi. Ular dars tugagach polni supurib, yuvib, derazalarni artishadi, hatto iprindilarni ham o'zlari chiqindi xonaga olib borib tashlashadi.

Shuningdek, maktabda har bir o'quvchining o'z ish stoli bor. Bosh­qacha aytganda, har bir o'quvchi ishlash jarayonida alohida joyda o'tiradi.

O'quvchilar uy vazifasini bajarganlik, darsga tayyorlik darajasi bo'yicha baholanmaydi. Ammo o'quvchi fan bo'yicha biror yangilik qilgan bo'lsa, o'qituvchi uyga berilgan topshiriqni qizil doira bilan aylantirib qo'yadi. Bu ustozdan qarzim qolmadi, degani.

Ammo barcha davlatlarda bo'lgani kabi, yapon maktablarida ham yaxshi bahodan qochib bo'lmaydi. Sinovlar barcha fanlar bo'yicha o'tkaziladi va bu testlar bir balli o'lchov bo'yi­cha baholanadi.

Yapon maktablarida o'quvchi jazolanmaydi. Bolada biror muammo paydo bo'lsa, psixolog va sinf rahbari tomonidan o'rganilib, tushuntirish ishlari olib boriladi. O'quvchilar umuman dars qoldirmaydi. Mabodo kasal bo'lib, maktabga kelolmasa, o'qituvchi uning uyiga borib topshiriqlar beradi va o'quvchi ota-onasi yordamida mavzuni mustaqil o'zlashtiradi.

Ta'limda bola tarbiyasi juda muhim vazifa, deb qaraladi. Shu bois mamlakatda tarbiyaga bog'chadanoq katta e'tibor qaratiladi. Vatanga muhabbat, yurtga sadoqat, kattaga hurmat, tozalik, ozodalik, o'z-o'ziga xizmat, birovdan yordam kutmaslik, o'ziga ishonch kabilar uqtirib boriladi. Bolaning erkinligi yapon pedagog­lari uchun juda muhim sanalib, o'quvchining darsda o'ziga qulay tarzda o'tirishiga imkon beriladi.

Yaponlar ayniqsa, kitobxonlikka katta e'tibor qaratishadi. Bosh­lang'ich sinf o'quvchisi haftada bolalar adabiyotidan 2 ta kitobcha o'qishi lozim. Kutubxona qog'ozini o'quvchi o'zi to'ldiradi. Vaqti-vaqti bilan kutubxonachi muhr bosib tasdiqlab qo'yadi. Yana muhim jihati, Yaponiyada bosh­lang'ich sinf­lar uchun ayrim darslar kutubxonada o'tiladi. Maktab kutubxonasi kitoblar, mamlakatdagi eng muhim gazeta va jurnallar bilan davlat byudjeti hisobidan ta'minlanadi. Maktab o'qituvchilari va o'quvchilari esa ulardan beminnat foydalanishadi.

Maktablarda ham tarbiya olti yo'nalishda beriladi, ya'ni mas'uliyat, hurmat, mehribonlik, haqgo'ylik-adolat, to'g'riso'zlik, fuqarolik.

Har bir o'quvchi 1-sinfdan bosh­lab biror cholg'u asbobi chalishni o'rgana boshlaydi. Maktablar musiqa asboblari bilan ta'minlangan. Eng asosiysi, ular bitirgunga qadar kamida bir yoki ikkita cholg'u asbobini chalishni o'rganishi shart. Bolalar nota bilan bemalol ishlay oladi. Sport va musiqaga qiziqish yuqori bo'lgani sababli, to'garaklar muntazam yuritiladi.

Yaponiyadagi maktabda o'quvchilar bilan uyali telefon orqali ulana olmaysiz. Agar o'qituvchi o'quvchida maktabda, dars jarayonida uyali telefonni ko'rsa yoki ogohlantirish signalini eshitsa, olib qo'yadi. O'quvchi uni faqat ota-onasi yordamidagina qaytarib olishi mumkin bo'ladi.

Islom ASILBEKOV