Nahotki ko'zbo'yamachilik shuncha avj olgan bo'lsa?
Xalqimiz: “Xudodan qo'rqmagandan qo'rq”, deb bejiz aytmaydi. Mamlakatimizda pandemiya boshlangan kundanoq Prezidentimiz bozorlarda, katta-kichik savdo markazlarida narx-navoni sun'iy oshirish to'g'ri yo'l emasligini ta'kidlagan edi. Albatta, vaziyatdan foydalanib, odamlarni aldab topilgan daromad halol emas, bu bizning urf-odatlarimizga, qadriyatlarimizga ham xilof. Ammo…
Afsuski, ayrim o'zini tadbirkor deb atagan olibsotarlar bunga amal qilmayapti. Ko'rilgan chora-tadbirlarga qaramasdan oziq-ovqat mahsulotlari, qurilish materiallari, xizmat ko'rsatish sohasida narxlar bir necha baravarga oshdi. Surxondaryodagi savdo do'konlarida shiferning bir donasi 55-60 ming, bir qop sement 58-62 ming, 6 metrlik (4x25sm) strapila 125-170 ming so'mga chiqdi. Nega bunday, desangiz, “ishbilarmon tadbirkor”lar: “Biz nima qilaylik, karantin sharoiti, qimmat olayapmiz-da”, deyishmoqda.
Bunga ham bir amallab chidasa bo'lar, ammo bunisiga nima deysiz?
Yaqinda imorat qurayotgan bir tanishim zorlanib:
— Uyni ta'mirlashga ikki tonna sement olib keluvdim. Arzonlashgan ekan, xaltasi 48 mingdan, xalta sirtiga “Ohangaron sement. 50 kg.” deb yozib qo'yilgan. Odamlarga insof kirib qolibdi-ku, deb quvondim. Uyga kelib ustalar bilan taroziga qo'ysak, xaltalarda 44-45 kilo sement bor ekan. Soddaligimdan ustalar ham rosa kulishdi, — deydi.
Kasbim yuzasidan zavodning bunga aloqasi bormi-yo'qligiga qiziqdim:
— Nima deb o'ylaysiz, aytishingizga qaraganda, sement zavodi ham aldar ekan-da…
— Yo'q, qurilish materiallari savdosi bilan shug'ullanadigan “tadbirkor” (chayqovchi)ning do'koniga bordim. Buni qarangki, “Sherobod sement zavodi”dan ikki “KamAZ”da 50 tonna mahsulot olib kelinibdi. Panada o'nga yaqin yigitlar sementni qopga solish bilan mashg'ul. Tadbirkorning omborxonasida esa Turkmaniston, Tojikiston va respublikamizdagi sement zavodlari yorlig'i tushirilgan yap-yangi xaltalar shiftga qadar taxlangan. Ust-boshi changga botgan yollanma ishchi yigitdan so'rasam: “Boshlig'imiz injiq, u aytadi, biz bajaramiz. Aytganini qilmasak pulimizni bermaydi. Xaridorlar ham bizdan xursand, negaki kelib “menga 5 tonna “Navoiy sement” kerak”, deydi. Manzilni ayting, ertaga olib boramiz deymiz. U shunisiga rozi. Hamma turdagi xaltalarimiz bor. Istagancha yuklay olamiz”, desa yoqamni ushladim… Do'kon mudirini esa topolmay qaytdim, — dedi.
Shu o'rinda, o'zim guvoh bo'lgan bir voqea esimga tushdi, bir gal yengil avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatadigan shahobchalardan biriga ishim tushgandi. Mashinaning motor moyini almashtirmoqchi edim, moy unchalik sifatli emasdek tuyuldi. Sekin borib kuzatib turdim. Bilganim, toza va sifati kafolatlangan motor moyining bir litri 60 mingdan 180 ming so'mgacha. Buning ustiga, har 8-10 ming kilometrdan so'ng almashtirilishi lozim.
Agar mashinaga sifatsiz moy quyilsa nari borsa 2 ming kilometr yo'l bosadi. Undan keyin yana shuncha mablag' sarflash kerak. Meni hayratlantirgani, bu “ishbilarmonlar” buning ham yo'lini topishibdi. Shahobcha yerto'lasida litri 8-10 ming so'm turadigan, qayta (atrabotka) ishlangan moydan istagancha bor ekan. Shunday ustamonlik bilan aralashtirishar ekanki, xaridor sezmay ham qolarkan. Ana sizga ko'zbo'yamachilik. Dardim ichimda qolib, boshqa shahobcha axtargandim.
Lekin birdan xayolimga ularni nazorat qiladigan tashkilot-chi, degan gap keldi. Ularning nima bilan mashg'ul ekanini bilish maqsadida Surxondaryo viloyat iste'molchilar huquqlarini himoya qilish jamiyatlari hududiy birlashmasi raisi o'rinbosari, ijrochi direktor Hamdam Jumayev huzuriga bordim.
— Afsuski, bunday voqealar tez- tez uchrab turibdi. Biz vakolatimiz doirasida fuqarolar tomonidan murojaatlar tushgandagina holatni o'rganib chiqamiz. Joriy yil 1 oktyabr holatida bizga 194 ta murojaat kelib tushdi. Shundan 70 tasi savdo va xizmat ko'rsatish sohasiga, qolganlari gaz, elektr energiyasi, ichimlik suvi, kadastr singari tizimlarga tegishli. Murojaatchilarning huquqlari himoya qilinib, iste'molchilarga 17 million 866 ming so'm mablag' qaytarilishiga erishildi.
Shuningdek, “Ishonch telefoni”ga o'tgan oyda viloyatimiz bo'yicha 162 ta murojaat bo'lgan. Ularning 65 tasi savdo va xizmat ko'rsatish tarmoqlariga taalluqli. Albatta, iste'molchilar huquqlari bo'yicha monitoring olib borayapmiz, — deydi H. Jumayev.
Mahsulot sifati, tannarx haqida gapirsang gap ko'p. Bir tanishim aytib qoldi: “Dam olish kuni oilam bilan Angor tumanidagi buyum bozoriga bordik. Rastalarni ko'rib, ko'zingiz qamashadi. Ro'zg'orga kerakli buyumlar oldik. Ko'zimga oq-sarg'ish chiziqli shlang issiq ko'rindi. Bilasiz tokzorimiz bor, shirasini yuvib turish kerak.
Uyga keliboq toklarning shirasini yuvmoqchi bo'ldik. Motorga ulangan shlang ish yarimiga yetmasdan yorilib ketdi. Ulagandan, yamagandan esimiz ketdi. Bir kelsa qo'shsha kelarkan-da, qizimiz: “Olgan paxta gulli choynaklaringiz ichida darz ketgan ekan, dastasi qiyshiqlari bor ekan”, dedi dard ustiga chipqonday. Xullas, buyum bozor desa, xo'sh deydigan bo'ldik”.
Nima deyishni bilmadim. Xarid qilayotganda, albatta, sifatiga e'tibor qaratish kerak edi, desam xafa bo'lishi mumkin. Axir hozir ham koronavirus pandemiyasi avjidan tushgani yo'q. Ishlab chiqaruvchi arzon matodan mahsulot tayyorlab ko'proq foyda ko'rgisi keladi. Axir katta “biznesmen-tadbirkor”lar ham xalqning cho'ntagiga ko'z tikayotgan paytda, yarim-yorti ishbilarmon chetda qolarmidi…
O'zimcha: “Ey soddalar, o'zi oladigan narsasini ko'rib, qarab olmaydi bular”, deb yuruvdim, voajab, o'zim ham chuv tushdim. Nabiralarimni olib ko'chaga chiqdim. Xarxasha qila boshlashdi, “vafli olib bering”, deb do'konga kirib, bejirim gulli qog'ozga o'ralgan, narxi naq qirq besh ming so'm turadigan vaflidan yarim kilo olib kelib berdim, ular xursand talashib yeya boshlashdi. Shunda olti yoshli nabiram: “Bobo, bu vafli achchiq ekan”, deb qoldi. Hayron bo'lib, o'zim yeb ko'rsam, chindan ham achimtir ta'm, yoqimsiz hid kelayapti. Ko'nglimdan kechganini bir Xudoyim biladi, bir o'zim bilaman.
Ko'p qatori biz ham har bir ishlab chiqaruvchining, tadbirkorning, fuqaroning faoliyati davlatimiz, millatimiz manfaatiga, kelajagiga xizmat qilishini istardik. “Sifatni nazorat qilish qo'mitasi tashkil bo'lganiga nechchi yil bo'lgani odamlarning esidan ham chiqib ketdi, adashmasam. Negaki, chekka hududlarda biror tuzuk-quruq ish qilganini hali eshitmadik”, deydi hamkasbim.
O'tgan yillarda “ishbilarmonlar” Xitoydan arzon narxga sotib olib kelgan qo'lbola uskunalar bugun ishlab chiqarishga yaramay qolgani rost. Sifatsiz mahsulotlar savdoga chiqayotgani shundan. Bozorlarni, savdo do'konlarini tekshirib yurgan Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik markazining ishi bo'lak, ammo ishlab chiqarish uskunalarini kim nazorat qiladi? Bunisi qorong'i…
Balki, qo'lbola uskunalar, daqqiyunusdan qolgan moslamalar bilan yashirin sexlarda ishlab chiqarilayotgan oziq-ovqat va nooziq-ovqat mahsulotlari savdosiga barham berish vaqti kelgandir. Axir ularning sifatiga kafolot yo'q-ku!..
Yana bir gap, hammamiz bilamiz, lekin indamaymiz, deylik, sotuvga chiqarilayotgan turli konfetlar, “snickers”ga o'xshash shokoladlar kimyoviy kukun (poroshok)dan tayyorlanadi. Chunki, xomashyo arzon, eng muhimi, nainki O'zbekistonga, balki qo'shni davlatlarga eksport qilish uchun yetarli mahsulot ishlab chiqarishga qulay. Bu ketishda bora-bora sifati inson organizmiga foydali mahsulotlar anqoning urug'i bo'lib ketmasaydi…
Safar OMON,
“Hurriyat” muxbiri