Kelajakni shaxslar yaratadi yoxud g'ildirak hodisasiga munosabat
“Hurriyat” gazetasida jamoatchilikni beparvo qoldirmaydigan, dolzarb mavzudagi maqolalar ketma-ket berilayapti. Faqat ko'z tegmasin, deymiz. Jumladan, respublika Ma'naviyat va ma'rifat markazining mas'ul xodimi, yozuvchi Hakim Sattoriyning “Tinimsiz g'ildirak” (“Hurriyat”, 2020 yil 30 dekabr) sarlavhali maqolasida hamma o'ylab ko'rishga arziydigan masala – maktablarda davom etayotgan islohotlarning ahvoli yuzasidan asosli va o'z vaqtida tashvishga to'la fikrlar bayon qilinibdi. Muallif bilim dargohlarida tarix fanining o'qitilishi borasida so'z yuritib, tizimdagi, umuman, jamiyatimizdagi mudroq qalblarni uyg'otishga bong urgandek, g'iyqillab aylanayotgan sohadagi muammolarni borligicha ochiqlagandek.
G'ildirak hodisasi insoniyat tomonidan bir necha ming yillar avval kashf etilgandir, ammo yer, tiriklik va koinot ana shu hodisa asosida yaratilmishidan beri harakatda edi. Odamzod buni anglab yetishi uchun birgina g'o'laning aylanishiga boqishi kifoya qildi. Tafakkurimiz bugun ne-ne g'ildiraklardan o'zib, raqamlar va vaqtlarni aylantiradigan darajaga yetdi. Axborot jamiyati allaqachon o'z taraqqiyot nuqtasidan oshib, yangi — bilim va tafakkur asri boshlanayotgan bir paytda, biz hamon ta'limda tarix fanining o'qitilishi haqida bosh qotirmoqdamiz. Bu mavzuda so'z ochish Yangi Renessans davri deb baholanayotgan O'zbekistonimizga munosib emasdek tuyulsa-da, nailoj, uyg'onish uchun ham tarixni haqiqatligicha bilishga ehtiyojimiz katta.
“Ikki tomchi suv bir-biriga qanchalik o'xshasa, bir millatning o'tmishi kelajagiga shunday o'xshaydi” degan edi taniqli arab tarixchisi va faylasufi (1332-1406 y.y.) Ibn Haldun. Bu hikmatda chuqur ma'no bor. Qani o'sha o'tmishga o'xshagan kelajak? Biz yagona xalq bo'lib, shu yo'lda izlanishdamiz.
O'tgan asrning boshlarida ham xalqimizning uyg'oq vakillari ta'lim va maktab islohotlari uchun “yongan” edilar. O'z xalqi taraqqiyotini ma'rifatda, uning siyosiy maqomi yuksalishida, milliy mustaqillikni qo'lga kiritishida deb bilgan, “Haq olinur, berilmas!” shiori bilan yashagan ma'rifatparvar bobolarimiz yetakchisi Mahmudxo'ja Behbudiy ham publitsistik maqolalarida tarix faniga alohida urg'u berib, “Moziy – istiqbolning tarozusidir”, degan edi. U tarix fanining millatning o'zligini anglashi hamda milliy birlikni mustahkamlashdagi o'rnini teran his etib, Turkistonning mukammal tarixini yaratishni orzu qilgan. “Kutubxonai Behbudiya”ning ham 70 foizdan ko'p kitoblari tarix faniga tegishli bo'lib, allomaning o'zi ham sohaga oid bir qator maqolalar va kitoblar yozganligi ma'lum.
“Biz o'z qismatimizni bilamiz… Agar bizning hayotimiz hurriyat va xalqning baxt-saodati uchun kerak bo'lsa, biz o'limni ham xursandchilik bilan kutib olamiz… Mumkin qadar ko'proq yaxshi maktablar ochish, shuningdek, maorif va xalq saodatini ta'minlash sohasida tinmay ishlash bizga eng yaxshi haykal bo'ladi” (M.Behbudiyning qatl oldidan yozgan “Vasiyatnoma”sidan). Bir asr oldin ham Uyg'onish — Renessans davri va maktab — buyuk ish edi. Bugun ham shunday bo'lib turibdi. Prezidentimiz “Yangi O'zbekiston maktab ostonasidan boshlanadi” degan g'oyani takrorlab turgan paytda ta'lim islohotlari mutlaqo yangicha bo'lishi haqida olimlar, tarixchilar, pedagogu jurnalistlar, ota- onalar birgalikda bosh qotirishimiz kerak, nazarimda.
Ehtimol, bosh qotirishga ham hojat yo'qdir. Hammasi oddiy. Zero, “Buyuklik — oddiylikda” degan gap bor. G'ildiraklar aylanaveradi. Faqat falak gardishi insoniyatga har yangi tongni, yangi fasllaru yangi yil kabi yangi avlodlarni tuhfa etaveradi.
NIMA UChUN FARZANDLARIMIZDA
MAKTABGA BORISh VA BILIM OLIShGA BO'LGAN IShTIYoQ PAST?
Respublika ta'lim Markazi direktori Shuhrat Sattorov o'zining ijtimoiy tarmoqdagi sahifasida shunday yozadi:
— Tahlillarga diqqat qaratsak, 2018 yilga qadar umumta'lim maktablarida 23 ta fan o'qitilgan bo'lsa, o'tgan ikki yil mobaynida fanlar soni maqbullashtirilishi evaziga 17 taga tushirildi. Xalqaro tajribaga nazar tashlaydigan bo'lsak, misol uchun, Buyuk Britaniyada o'quvchilar umumta'lim davrida 6 tadan 12 tagacha fanlarni o'zlashtiradilar. Fanlar sonining ko'pligi o'quvchining fanni o'zlashtirishi uchun ajratadigan vaqt me'yorini oshirib yuboradi”.
Demak, fanlar qisqartirilsa, sifatga e'tibor qaratiladi, degan umid paydo bo'lmoqda.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “O'zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta'lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi Farmoni asosida tayanch o'quv rejasini takomillashtirish hamda o'zaro uzviy bog'liq fanlarni birlashtirish hisobiga ularning sonini optimallashtirish belgilandi. Bunda ko'zlangan asosiy maqsad — endi songa emas, sifatga urg'u berish. Xo'sh, maktab uchun sifat o'zi nima? Sifat — bu darsliklar. Sifat — bu saviya. Sifat — bu ustozlar. Pedagog emasman, ammo xorijda bo'lganimda boshlang'ich sinf o'quvchisiga baho qo'yilmasligini, “ikki”, “uch” baholar bilan, umuman, tabaqalash bilan uning ishtiyoqlari sindirilmasligini kuzatdim. Bilimni o'zlashtirolmasa, toki o'zlashtirgunga qadar o'quvchi darsga qatnashi, bu vaqtda boshqa o'zlashtirgan bolalar maktabga kelmasligi mumkinligini kuzatdim. Hammasi oddiy va soddaligi, o'quvchilar yozmadan ko'ra ko'proq og'zaki tafakkur qilishga yo'naltirilganini, mantiqiy fikrlashlari uchun ijodiy ixtirolarga ahamiyat qaratilganligini angladim. Shonli tarixiy voqealar, qahramonlar multfilm holida yosh o'quvchilarga taqdim etilganini ko'rdim. Metodika uchun hech bo'lmasa xorij tajribalarini butunlay qo'llaylik, degan fikr tug'iladi.
Bugunni boshqara olish va kelajakni ko'rish uchun tarixiy xulosalarga muhtojmiz. Uni “qirqish” yoki bekitish kerak emas. Boricha idrok qilish, xato va yutuqlaridan xulosa olish kerak. O'quvchilarga o'tmishdagi taraqqiyotning yoki tanazzulning mohiyati, ta'sirini tushuntirib, bugungi dunyoni anglash, shu orqali o'tmish va bugun o'rtasidagi aloqalarni bog'lay olishga yordam berish lozim.
Xalq ta'limi sohasi mutasaddilarida ayni yangi O'zbekiston davrida “tarix”ni o'zgartirish, ya'ni darsliklarda haqiqatlarni aks ettirib, tarixda qolish imkoni katta. Taklif bo'lsa, olimlarimizu boshqa soha vakillari bajonidil maktab va millat taqdiri uchun birlashishga tayyor yoki shunday emasmi!?
Mahzuna KAMOLOVA,
jurnalist